Siyasal küLTÜR – kriz etkiLEŞİMİ ÇERÇevesinde türk siyasal küLTÜRÜNÜN kriz alanlari

İÇİNDEKİLER

Levent YILMAZ I

Yrd. Doç. Dr. A. Nazmi ÜSTE I

YEMİN METNİ II

TUTANAK III

ÜYE ÜYE III

YÜKSEKÖĞRETİM KURULU DOKÜMANTASYON MERKEZİ IV

TEZ VERİ FORMU IV

I. Tez No: Konu Kodu: Üniv. Kodu: IV

ÖZET V

ABSTRACT VI

İÇİNDEKİLER VII

KISALTMALAR VIII

TABLO VE ŞEKİLLER IX

GİRİŞ X

BİRİNCİ BÖLÜM 1

KRİZ VE SİYASAL KÜLTÜR KAVRAMLARININ İÇERİĞİ VE SINIRI 1

I. KRİZ OLGUSU 1

A.Kriz Sözcüğü 1

B.Kriz Kavramı 2

C.Kriz Kuramları 6

1.Marksist Kriz Kuramı ve Bugünkü Düzeyi 6

2.Yeni Liberal-Muhafazakâr Kriz Kuramı 11

D.Kriz Türleri ve Bir Sınıflandırma Denemesi 15

E.Krizden Ne Anlamalıyız (Ya da Ne Anlamamalıyız) 17

1.Kriz Kaosun Neresinde 17

2.Toplumsal Krizle İlgili İki Kavram: Anomi ve Yabancılaşma 20

20

II. SİYASAL KÜLTÜR 24

A.Kültür Kavramının Tanımı ve Sınırları 24

1.Siyasal Toplumsallaşma 30

2.Siyasal Alan 32

B.Siyasal Kültür Olgusu 34

1.Siyasal Kültürün Öğeleri ve Anlamı 35

2.Kültürel Farklılaşma 38

3.Siyasal-Toplumsal ya da Siyasal Kültürel Değişme Krizin Neresinde 40

İKİNCİ BÖLÜM 44

SİYASAL KÜLTÜR VE KRİZİN ETKİLEŞİM ALANI İÇİN BİR MODEL 44

I. MODERNLEŞME, BATILILAŞMA VE KÜLTÜREL DEĞİŞİM 44

A.Modernleşme ve Modern Devlet 44

B.Batı-Doğu Ayrımı ve Batı Dışındaki Modernleşme: Batılılaşma 53

II. SİYASAL KÜLTÜRÜN KRİZ ALANLARI 59

A.İktisadî Kriz/Etki 60

B.Siyasal Kriz/Etki 64

C.Toplumsal Kriz/Etki 66

D.Siyasal Kültür ve Kriz Etkileşimi 70

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 72

TÜRK SİYASAL KÜLTÜRÜ VE KRİZ 72

I. TARİHSEL AÇIDAN TÜRK SİYASAL KÜLTÜRÜNÜ BİÇİMLENDİREN ETKENLER 72

C.Orta Asya 72

D.İslamiyet 76

E.İmparatorluk 81

II. İKTİSADÎ ETKİ 84

F.Osmanlı Dönemi 84

G.Tanzimat ve Kurtuluş Savaşı Dönemi 91

H.Cumhuriyet Dönemi 96

III. SİYASAL ETKİ 100

I.Osmanlı Dönemi 100

J.Tanzimat ve Kurtuluş Savaşı Dönemi 103

K.Cumhuriyet Dönemi 106

IV. TOPLUMSAL ETKİ 108

L.Osmanlı Dönemi 109

M.Kurtuluş Savaşı Dönemi 113

N.Cumhuriyet Dönemi 114

V. DEĞERLENDİRME: TÜRK SİYASAL KÜLTÜRÜNÜN KRİZLE OLAN İLİŞKİSİ 117

SONUÇ 125

KAYNAKÇA 131

KISALTMALAR

a.g.e. Adı geçen eser

ATÜB Asya Tipi Üretim Biçimi

Bkz. Bakınız

CHP Cumhuriyet Halk Partisi

Çev. Çeviren

Der. Derleyen

GSMH Gayrı Safi Millî Hasıla

Hz. Hazreti

İng. Çev. İngilizce’den Çeviren

s. Sayfa numarası

Söy. Yap. Söyleşiyi yapan

Tar. Yön. Tartışmayı Yöneten

TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi

y.a.g.e. Yukarıda adı geçen eser

Yay. Haz. Yayına hazırlayan

Yay. Yön. Yayın yönetmeni

TABLO VE ŞEKİLLER

Tablo-1: Kriz Düzeylerinin Sınıflandırılması s.16

Tablo-2: Yabancılaşmanın Boyutları ve Siyasal Alandaki Tepkiler s.23

Tablo-3: Siyasal Kültür Türleri s.36

Tablo-4: Siyasal İnanç Türleri s.37

Tablo-5: Moderniteye Geçiş Alanları s.46

Tablo-6: Osmanlı Büyük İmalat Sanayiinin Dağılımı: 1915 s.95

Şekil-1: İktisadî Krizin Etki Alanı s.62

Şekil-2: Devletin Yapısal Dönüşümü s.66

Şekil-3: Toplumsal Alanın Etkisi s.69

Şekil-4: Siyasal Kültür ve Kriz Etkileşimi s.71

Şekil-5: İktisadî Krizin Türkiye’deki Etki Biçimi s.121

Şekil-5: Türkiye’de Devletin Yapısal Dönüşümü s.123

Şekil-6: Türkiye’de Toplumsal Alanın Etkisi s.125

Şekil-7: Türk Siyasal Kültürü ve Kriz Etkileşimi s.127

GİRİŞ

Siyasal kültür ve kriz kavramlarından söz eden birçok eser bulunmaktadır. Özellikle krizle doğrudan ilgili çalışma sayısı oldukça fazladır. Ancak kriz kuramı ve siyasal kültürün çözümlenmesine ilişkin özgün çalışma sayısı oldukça sınırlıdır. Bu iki kavramı birbiriyle ilişkilendirecek bir kuramsal bütünlük bulmak ise neredeyse olanaksızdır.

Çalışmanın başlangıç aşamasında bunun zorluğu yeterince görülmüştür. Gerek siyasal kültür gerekse kriz üzerine yazılmış onca eser arasından, kuramsal ve kavramsal bir çerçeve oluşturmaya yönelik olanlar ayıklanmıştır. Ayrıca konuyla yakından ilişkili olan ve siyasal kültür-kriz etkileşimini belirlemede, yardımcı görevi görecek olan “kaos”, “yabancılaşma”, “anomi”, “siyasal ve kültürel değişim” gibi olgular, kavramsal boyutlarıyla kısaca açıklanmaya çalışılmıştır. Sonuçta, kriz ve siyasal kültür ilişkisini kurmak üzere, üç boyutlu etkileşim alanından oluşan bir modele ulaşılmıştır. İktisadî, toplumsal ve siyasal olarak belirlenen bu boyutlardan hareketle siyasal kültürün krizle etkileşimini açıklayabilecek genel bir açıklama ortaya konmuştur. Söz konusu siyasal kültür-kriz etkileşimi modelini Türk siyasal kültürüne taşımak için “modernleşme” ve “Batılılaşma” olgularını da irdelemek gerekmiştir. Daha sonraki aşamada ise oluşturulan model çerçevesinde Türk siyasal kültürünün, iktisadî, toplumsal ve siyasal boyutları ortaya konmuştur. Bu boyutlar ana hatlarıyla ortaya konduktan sonra, modelin mantığıyla örtüştürülmüş ve Türk siyasal kültürünün kriz alanları belirlenmiştir.

Çalışmanın birinci bölümünde kriz ve siyasal kültür kavramlarının içeriği ve sınırı belirtilmiştir. İlk olarak kriz olgusu üzerinde durulmuştur. Kriz sözcüğünün köken bilimsel incelemesinin ardından kavramsal boyutu açıklanmış ve varolan kriz kuramları aktarılmıştır. Ayrıca bu bölümde kriz kavramının çeşitli disiplin ve alt disiplinlerdeki ayrımı, toplumsal krizler çerçevesinde, sınıflandırılmıştır. Burada önemli bir nokta da kriz kavramı ile ilgili olan diğer kavram ve olgulardır. Bu bağlamda kaosun ne olduğu, anomi ve yabancılaşmanın krizle olan ilişkisi ve toplumsal-kültürel değişimin nasıl krizle ilişkilendirilebileceği tartışılmıştır.

İkinci bölümde ise siyasal kültür-kriz etkileşimi için yukarıda sözü edilen model geliştirilmiştir. Bu model iktisadî, siyasal ve toplumsal olmak üzere, üç boyutlu bir sac ayağının üzerine bina edilmiş ve sonuçta genel bir etkileşim modeline ulaşılmıştır. Ancak bundan daha önce konunun sınırlarını belirlemek için modernleşme ve Batılılaşma kavramları ana hatlarıyla irdelenmiştir. Çünkü gerek üçüncü bölümde gerekse modelin açıklamayı umduğu olgular açısından bu iki kavram anahtar rol üstlenmektedir.
Üçüncü ve son bölümde ise ilk olarak Türk siyasal kültürünün oluşum sürecinde etkili olmuş; “Orta Asya”, “İslamiyet” ve “imparatorluk” öğelerinin siyasal kültür üzerindeki belirleyici yönleri aktarılmıştır. Daha sonra ise ikinci bölümde oluşturulan model çerçevesinde, Türk siyasal kültürünü oluşturan iktisadî, siyasal ve toplumsal alanlarla ilgili olarak seçilen, sırasıyla iktisadî yapı, seçkinler ve devlet üzerine tarih destekli açıklamalar aktarılmıştır. Alanların bu biçimde belirlenip açıklanmasının ardından ise Türk siyasal kültürünün kriz alanları ve bunların kendi aralarında nasıl bir etkileşim içinde oldukları açıklanmıştır.
Kısaca genel özellikleri aktarılan bu çalışmada, kavramlar ve açıklamalar oldukça ekonomik kullanılmaya, konu dışına çıkabilecek açıklamalara gidilmemeye ve kullanılan her kavramın konunun bütününün açıklanmasında etkili olmasına çalışılmıştır.
Bunların yanında, çalışmamın bütününde Türkçe, zenginliklerinden ve anlatım olanaklarından yararlanılarak kullanılmaya özen gösterilmiştir. Cümle yapılarının dilbilgisi kurallarına uygun ve sözcüklerin yazımının doğru olmasına da olabildiğince dikkat edilmiştir.
Tüm bunlardan öte, yardımlarından dolayı Araş. Gör. Naci SEVKAL’a; ilgisinden ötürü Doç. Dr. Yeşim ŞAHİN’e ve tez danışmanlığımı üstlenen Yrd. Doç. Dr. Nazmi ÜSTE’ye yoğun gayreti ve hoşgörüsü için teşekkür etmeyi bir borç bilirim.