Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

^{إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}” (Âl-i İmran 33) ayetini
“^{ان الله اصتفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل محمد علی العالمین}” şekilde okuduğunu işittim. (A.g.e., s. 76, hadis 52)

1457Bkz: Tefsiru Furat, s. 85, hadis 60.

1458Bkz: A.g.e., s. 495, hadis 649.

1459Bkz: Keşfu’z-Zünun, c. 1, s. 733, el-Dürrü’l-Mensur, Menşur Mektebeti Ayetillah el-Mer’eşi, c. 1, Ayetullah Mer’eşi Necefi’nin mukaddimesi, s. 10.

1460Bkz: Elkeni ve’l-Elkab, c. 2, s. 309, Reyhanetu’l-Edeb, c. 3, s. 148-151. Nakledildiğine göre o, musanneflerinden birinde Ehl-i Sünnet mezhebinden vazgeçerek On İki İmamın imametine ve Ali b. Ebi Talib’in (aleyhisselam) ara vermeksizin vesayetine itikat etmiş ve buna kanıt getirmiştir. (Bkz: Reyhanetu’l-Edeb, c. 3, s. 151 ve Elkeni ve’l-Elkab, c. 2, s. 310)

1461Ondan şöyle nakledilmiştir:

^{“رزقت التبحر فی سبعة علوم التفسیر و الحدیث و الفقه و النحو و المعنی و البیان و البدیع علی طریقة العرب البلغاء لا علی طریقة العجم و اهل الفلسفة ”}

(el-Dürrü’l-Mensur, Beyrut baskısı, Darülfikr, 1403, yayıncının mukaddimesi, s. 4)

1462Bkz: Keşfu’z-Zünun (Hediyetu’l-Arifin Esmau’l-Müellifin ve Asaru’l-Musannifin), c. 5, s. 534-544.

1463Kur’an hakkındaki diğer telifleri şöyle sıralanabilir: a) Tercümanu’l-Kur’an. Dürü’l-Mensur’un tüm rivayetlerini senedli olarak içerir. (Bkz: Dürü’l-Mensur, Menşur Mektebeti Ayetillahi el-Mer’eşi, c. 1, s. 2, müellifin mukaddimesi) Söylendiğine göre kitapta on binden fazla hadisi biraraya getirmiştir. (Bkz: el-Itkan fi Ulumi’l-Kur’an, c. 2, s. 1217). Mısır’da basıldığı belirtilmiştir. (Reyhanetu’l-Edeb, c. 3, s. 149, madde 25). b) Mecmeu’l-Bahreyn ve Matlau’l-Bedreyn. Kapsamlı ve tafsilatlı bir tefsirdir. el-Itkan fi Ulumi’l-Kur’an onun mukaddimesiydi. (Bkz: el-Itkan fi Ulumi’l-Kur’an, c. 2, s. 1237). c) Esraru’t-Te’vil. d) el-İklil fi İstinbati’t-Tenzil. d) Tenasuku’d-Dürer fi Tenasübü’s-Suver. e) Lübabu’n-Nukul fi Esbabi’n-Nüzul. f) Lübabu’n-Nukul fi ma Vakı fi’l-Kur’an mine’m-Muarreb ve’l-Menkul. g) Tefsiru’l-Celaleyn fi’n-Nısfı’l-Ahir. h) Tefsiru’l-Fatiha. i) Nevahidu’l-Ebkar ve Şevahidu’l-Efkar Ale’l-Beydavi (Beydavi tefsirine bir haşiye). j) el-Tahbir fi Ulumi’t-Tefsir. k) el-Mütevekkili fi ma Verede fi’l-Kur’an bi’l-Lugati’l-Habeşiyye ve’l-Farisiyye... l) el-Mühezzeb fi ma Vakaa fi’l-Kur’an mine’l-Muarreb.

1464Mesela Tefsir-i Veki’, Tefsir-i Feryabi, Tefsir-i İbn Munzur, Tefsir-i Cuveybir, Abd b. Hamid’in Tefsiru’l-Kur’an’ı, Sa’lebi’nin el-Keşf ve’l-Beyan’ı, Tefsir-i İbn Merduye, İbn Ebi Hatim’in Tefsiru Kur’ani’l-Azim’i, Tefsir-i İbn Cerir, Tefsir-i Süfyan b. Uyeyne, Tefsir-i Nesai ve diğerleri.

1465Mesela Sahih-i Buhari ve Sahih-i Müslim.

1466Mesela Ahmed’in Müsned’i, Daremi’nin Müsned’i, Bezzar’ın Müsned’i, Ebu Ya’la’nın Müsned’i, İshak b. Raheveyh’in Müsned’i, Haris b. Ebi Usame’nin Müsned’i, Müsnedu’l-Firdevs ve diğerleri.

1467Mesela Sünen-i Tirmizi, el-Sünenu’l-Kübra, Beyhaki, Sünen-i Nesai, Sünen-i İbn Mace, Sünen-i Said b. Mansur.

1468Mesela İbn Asakir’in Tarih-i Dımeşk’i, Bağdadi’nin Tarih-i Bağdad’ı, Hakim’in Tarih-i Nişabur’u, Ebu Naim’in Tarih-i İsbehan’ı, Tarihu’l-Buhari.

1469Mesela Taberani’nin el-Mu’cemu’l-Evsat’ı ve el-Mu’cemu’l-Kebir’i, Ebu Said E’rabi’nin Mu’cem’i, Mu’cem-i İbn Cemi, Beğavi’nin Mu’cemu’s-Sahabe’si, İbn Kani’nin Mucemu’s-Sahabe’si.

1470Mesela Mervezi’nin Kitabu’s-Salat’ı, İbn Enbari’nin el-Mesahif’i, Vahidi’nin Esbabu’n-Nüzul’u, İbn Ebi Şeybe’nin el-Musannef’i, Ebu Naim’in Delailu’n-Nübüvve’si, el-Esma ve’s-Sıfat, Beyhaki’nin Delailu’n-Nübüvve’si, Buhari’nin el-Edebu’l-Müfred’i, İbn Huzeyme’nin Kitabu’l-Besmele’si, Ebu Ubeyde’nin Fedailu’l-Kur’an’ı, Hilyetu’l-Evliya, Ebu Naim’in el-Tıbbu’n-Nebevi, Maverdi’nin Ma’rifetu’s-Sahabe, Ebu’ş-Şeyh’in el-Azamet’i, İbn Dureys’in Fedailu’l-Kur’an’ı, Darekutni’nin el-Efrad’ı, İbn Saad’ın Tabakat’ı, Beyhaki’nin Ma’rifetu’s-Sünen ve’l-Asar’ı, İbn Abdi’nin Kamil’i, Abdurrezzak’ın el-Musannef’i, Şafii’nin el-Ümm’ü, Malik’in el-Muvatta’sı, Hakim Tirmizi’nin Nevadiru’l-Usül’ü, Herevi’nin Fedailu’l-Kur’an’ı, Abdullah b. Ahmed’in Zevaidu’l-Müsned’i, İbn Hibban’ın Kitabu’s-Sevab’ı, Beyhaki’nin Şuabu’l-İman’ı, Makdisi’nin el-Muhtara’sı, Hattabi’nin el-Garib’i, İbn Eşte’nin el-Mesahif’i, Hatib’in Kitabu’l-Mes’ele’si, Hafız’ın el-Erbain’i, İbn Ebi’d-Dünya’nın el-Dua’sı ve başkaları. Elbette ki bazıları, rivayeti onda olmayan kaynağa atfettiğini söylemiştir. (Bkz: Bu tefsirin yayıncısının mukaddimesi, Beyrut baskısı, Darulfikr, 1403)

1471Önceki dipnotlarda zikredilen 69 kitaba ilaveten Buhari’nin Cüz’ü’l-Kıraat’i, İbn Abdilberr’in Kitabu’l-Mes’ele’si, İbn Ebi’d-Dünya’nın Kitabu’ş-Şükr’ü, Hatib Bağdadi’nin el-Cami’si ve Talii’t-Telhis’i, İbn Sünni’nin Amelu’l-Yevm ve’l-Leyl’i ve Tıbbu’n-Nebevi’si, Beyhaki’nin el-Edeb’i gibi diğer kitaplardan da Hamd suresinin tefsirinde rivayet nakletmiştir.

1472Örnek olarak, c. 1, s. 4’te Ebu Hureyre’den Kur’an’ın faziletlerine dair onbir kaynaktan bir rivayet nakletmiştir. Söylediği söz şöyledir:

^{“اخرج ابو عبیدة و احمد و الدارمی و الترمذی و صححه و النسایی و ابن خزیمة و ابن منذر و الحاکم و صححه و ابن مردویة و ابوذر الهروی فی فضائل القرآن و البیهقی فی سننه عن ابی هریرة ان رسول الله صلی الله علیه و آله ”}

1473Örnek olarak, el-Dürrü’l-Mensur’da (Menşur Mektebeti Ayetillah el-Mer’eşi, c. 1, s. 3, satır 29) şöyle demiştir:

^{“و اخرج الدارقطنی و البیهقی فی السنن بسند صحیح عن عبد خیر قال”,}

s. 4, satır 33’de şöyle demiştir:

^{“و اخرج احمد و البیهقی فی شعب الایمان بسند جید عن عبد الله بن جابر”}

satır 35’te şöyle demiştir:

^{“و اخرج الطبرانی فی الاوسط و الدارقطنی فی الافراد و ابن عساکر بسند ضعیف عن السائب بن یزید”}

s. 5, satır 2’de şöyle demiştir:

^{“و اخرج الدارمی و البیهقی فی شعب الایمان بسند رجاله ثقات عن عبدالملک بن عمیر قال”}

1474El-Dürrü’l-Mensur, Menşur Mektebeti Ayetillah el-Mer’eşi, c. 1, s. 2.

1475Bkz: el-Itkan fi Ulumi’l-Kur’an, c. 2, s. 1217:

^{“قد جمعت کتابا مسندا فیه تفاسیر النبی صلی الله علیه و سلم و الصحابة فیه بضعة عشر الف حدیث ما بین مرفوع و موقوف”}

Merfu, tariki Nebiyy-i Ekrem’e (sallallahu aleyhi ve alihi) ulaşan ve Hazret’ten nakledilen rivayettir. Mevkuf ise tariki Nebiyy-i Ekrem’e (sallallahu aleyhi ve alihi) ulaşmayan, sahabe veya tabiinde kalan, sonuç itibariyle de sahabe veya tabiinden nakledilmiş olan rivayettir.

1476Bakara 37

1477“İbn Neccar” olarak ün yapmış Muhammed b. Cafer Temimi Kufi (vefatı hicri 400), el-İstidrak lima Ağfelehu el-Halil, Tarihu’l-Kufe, Kitabu’l-Meleh ve’n-Nevadir, Muhtasar fi’n-Nahv, Ravdatu’l-Ahbar ve Nüzhetu’l-Ebsar, Kitabu’t-Tuhfe ve’z-Zarf, Kitabu’l-Meleh ve’l-Mesar gibi çok sayıda kitabın müellifidir. (Bkz: Keşfu’z-Zünun (hidayetu’l-arifin) c. 6, s. 58) Suyuti’nin bu rivayeti onun hangi kitabından naklettiği belli değildir. Fakat büyük ihtimalle Ravdatu’l-Ahbar kitabından aktarmıştır.

1478El-Dürrü’l-Mensur, baskı Darulfikr, c. 1, s. 147.

1479Maide 55

1480Mesela Hatib, Abdurrezzak, Abd b. Hamid, İbn Cerir, Ebu’ş-Şeyh, İbn Merduye, Taberani, İbn Ebi Hatim, İbn Asakir, Ebu Naim Ebu’l-Munzur.

1481Bkz: El-Dürrü’l-Mensur, Menşur Mektebeti Ayetillah el-Mer’aşi, c. 2, s. 293 ve 294.

1482