Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

(108) و کان ذهب بصره و هو ابن سبعین او اثنتین و سبعین سنة و کان ثقة و کان رفیعا عالیا فقیها اماما کثیر الحدیث ورعا

(Bkz: A.g.e., s. 194.

1140


^{قال اخبرنا عارم بن الفضل قال حدثنا حماد بن زید عن عبیدالله بن عمر بن حفص قال کان سالم لا یفسر}

(A.g.e., s. 200). Şöyle denmiştir: 106 yılında Medine’de vefat etti ve Baki mezarlığına defnedildi. (Bkz: A.g.e., s. 201).

1141Bildirildiğine göre gençliğinde Peygamber’i (sallallahu aleyhi ve alihi) görmüştü. Fakat Hazret’i görmemiş ve Haccac zamanında vefat etmiştir. (Bkz: A.g.e., c. 6, s. 96 ve 102).

1142A.g.e., c. 6, s. 100.

1143Anlatıldığında göre Nebiyy-i Ekrem’in (sallallahu aleyhi ve alihi) rıhletinden iki yıl önce Müslüman oldu. Ama Hazret’i göremedi. Abdullah b. Mesud’un ashabındandı. Hicri 72 senesinde vefat etti. (Bkz: A.g.e., c. 6, s. 93-95).

1144El-Tabakatu’l-Kübra, c. 6, s. 94 ve 95.

1145Rağıb İsfehani adıyla bilinen Ebulkasım Hüseyin b. Muhammed, (vefatı hicri 565).

1146Rağıb İsfehani, Hüseyin b. Muhammed, Mukaddimeti Camii’t-Tefasir, s. 93.

1147El-Tibyan fi Tefsiri’l-Kur’an, c. 1, s. 4.

1148Muhammed Emin b. Muhammed Şerif Esterabadi, ünlü ahbari (vefatı hicri 1033), Ahbarilik mesleğini ihya için yazılmış el-Fevaidu’l-Medeniyye kitabının müellifi.

1149Esterabadi, Muhammed Emin, el-Fevaidu’l-Medeniyye, s. 128.

1150Şeyh Hürr Amuli adıyla meşhur Muhammed b. Hasan, (vefatı hicri 1104), çok kıymetli Vesailu’ş-Şia kitabının müellifi, başka telifleri de vardır.

1151Vesailu’ş-Şia, v. 18, s. 129.

1152Bu konudan yaklaşık 33 sayfa bahsetmiştir. (Bkz: Hürr Amuli, Muhammed b. Hasan, el-Fuadu’t-Tusiyye, s. 63-195)

1153Bkz: A.g.e., s. 163, 177, 183, 186.

1154Yusuf b. Ahmed Bahrani, (vefatı hicri 1186), Hadaiku’n-Nadire fi Ahkami’l-Itreti’t-Tahire ve el-Dürer el-Necefiyye kitaplarının müellifi.

1155Şeyh Hürr Amuli’nin çağdaşlarından Cafer b. Kemaluddin, (vefatı hicri 1088), önceleri Şiraz’daydı, sonra Hindistan Haydarabad’a gitti ve orada umumi merce mertebesine erişti. Aynı yerde vefat etti. (Bkz: Reyhanetu’l-Edeb, c. 1, s. 230).

1156Allame Meclisi, Şeyh Hürr Amuli ve Seyyid Nimetullah Muhaddis Cezairi meşayihinden Seyyid Mirza Cezairi adıyla tanınan Seyyid Muhammed olmalıdır. Son dönem hadis mecmualarından biri olan Cevamiu’l-Kelim kitabının müellifi. (Bkz: el-Zeria, c. 5, s. 253, madde 1213).

1157Bahrani, Yusuf b. Ahmed, el-Dürer el-Necefiyye, s. 169.

1158A.g.e., s. 170.

1159A.g.e., s. 174.

1160Muhammed 24

1161El-Dürr el-Necefiyye, s. 171.

1162Mesela Ehl-i Sünnet âlimlerden Suyuti ve İbn Ebi Hatim, Şia âlimlerden de Muhammed b. Mesud Ayyaşi, Abd Ali b. Cuma Arusi Huveyzi, Seyyid Haşim Bahrani sırasıyla el-Düreru’l-Mensur, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim, Tefsiru’l-Ayyaşi, Nuru’s-Sakaleyn ve el-Burhan fi Tefsiri’l-Kur’an’ı telif etmiştir.

1163El-Düreru’l-Mensur ve Nuru’s-Sakaleyn tefsiri incelendiğinde Suyuti ve Huveyzi’nin böyle kişiler oldukları anlaşılmaktadır.

1164el-Fevaidu’l-Medeniyye, s. 128.

1165Yusuf 2

1166İbrahim 4

1167“^{شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ}” (Bakara 185),
“^{هَذَا بَيَانٌ لِّلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةٌ لِّلْمُتَّقِينَ}” (Âl-i İmran 138)

1168“^{وَلَقَدْ يَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّكْرِ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ}” (Kamer 17, 22, 32 ve 40)

1169“^{كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ}” (Sad 29)

1170“^{أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا}” (Muhammed 24)

1171“^{أَفَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِندِ غَيْرِ اللّهِ لَوَجَدُواْ فِيهِ اخْتِلاَفًا كَثِيرًا}” (Nisa 82)

1172Âl-i İmran 138

1173Kamer 17

1174Bkz: Fevaidu’l-Medeniyye, s. 128.

1175Muhammed 24

1176Bkz: el-Dürrü’n-Necefiyye, s. 171.

1177Nisa 82

1178Zübeydi, Muhammed Murtaza, Tacu’l-Arus’ta şöyle demiştir: “^{فالتدبر هو التفکر و التفهیم}”. Müntehe’l-Ereb’te şöyle denmiştir: “Tedebbür, düşünme, bir şeyin hakikatini kavrama”. Lisanu’l-Arab’ta şöyle denmiştir: “^{و التدبر التفکر فیه}”. Zikredilen kitaplarda “^دبر” kelimesine bakılabilir.

1179Âl-i İmran 7

1180Bkz: el-Burhan fi Tefsiri’l-Kur’an, c. 1, s. 21, hadis 5.

1181Bkz: el-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 171.

1182Nisa 59

1183El-Fuadu’t-Tusiyye, s. 169 ve 170.

1184Nisa 65

1185Haşr 7

1186Nisa 83

1187Âl-i İmran 31

1188Bu durumda onun iddia ettiği çatışma geçersizdir. (Bkz: el-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 170)

1189Bu rivayetin kaynaklarının bir kısmı kitabımızın birinci bölümü olan “Kur’an’ın tüm anlamlarına vakıf müfessirler” bölümünde zikredilmiştir.

1190“^تمسک” lugatta “almak, bağlanmak, sarılmak” manası gelir (Bkz: el-Misbahu’l-Münir, s. 573). Bir şeyi almak, ona bağlanmak ve sarılmanın bir hissi sureti vardır, bir de manevi. Kur’an-ı Kerim’in hidayet kitabı olduğu ve bu hadiste sapmamanın Kur’an ve itrete sarılmakla ifade edildiği gözönünde bulundurulduğunda burada kasdedilen manevi suretidir. Onun manevi sureti de insanın Kur’an’ın maarif ve ahkamını anlaması ve tam bir alakayla ona kalp ve amelle bağlanmasıdır.

1191Çünkü Kur’an’a manevi sarılma, onun maarif ve ahkamını anlamaya, mananın kapalı olması durumunda gücü nispetinde o kapalılığı giderme çabasına kıymet vermektir.

1192Usülü Kafi, c. 2, s. 573, kitabu fadli’l-Kur’an, hadis 2.

1193Nehcü’l-Belağa, s. 234, hutbe 90.

1194A.g.e., s. 339, hutbe 109.

1195A.g.e., s. 490, hutbe 155.

1196Nehcü’l-Belağa, s. 566 ve 567, hutbe 175.

1197El-Burhan fi Tefsiri’l-Kur’an kitabında (c. 1, s. 28, bab 14) “^{باب ان کل حدیث لا یوافق القرآن فهو مردود}” başlığı altında haberleri Kur’an’a arzeden rivayetlerden on üç tanesi zikredilmiştir.

1198Bu rivayetler için şu kaynaklara bakılabilir: Usülü Kafi, c. 1, s. 120; Fadlu’l-İlm, babu ihtilafi’l-hadis, hadis 10; Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 74, babu vucuhi’l-cem, beyne’l-ehadisi’l-muhtelife, hadis 1, s. 80, hadis 19, s. 82, hadis 21, s. 84, hadis 29, s. 89, hadis 38.

1199Abdullah b. Sinan’ın, İmam Sadık’tan (aleyhisselam) naklettiği rivayet gibi: “^{المسلمون عند شروطهم الا کل شرط خالف کتاب الله عز و جل فلا یجوز}” (Vesailu’ş-Şia, c. 12, s. 353, bab 6, ebvabu hıyar, hadis 2), aynı babın 1, 3 ve 4. hadislerine de bakılabilir.

1200Nisa 83

1201El-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 186.

1202Bkz: el-Burhan fi Tefsiri’l-Kur’an, c. 1, s. 399.

1203Nisa 59

1204El-Fuadu’t-Tusiyye, s. 187.

1205Nisa 61

1206El-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 187.

1207Nisa 65

1208El-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 187.

1209Nisa 80

1210El-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 188.

1211Nisa 157

1212El-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 188.

1213Belirtmek gerekir ki onuncu, on ikinci, on üçüncü ayetten ta on sekezinci ayete kadar verilen cevap altıncı ayetin cevabının benzeri olduğundan bu ayetlerdeki istidlali altıncı ayetten sonra zikrettik ve o ayetlerin tamamındaki istidlale aynı yerde cevap verdik.

1214İsra 36

1215El-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 189.

1216Yunus 66

1217El-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 189 ve 190.

1218Onüçüncü ayetten onsekizinci ayete kadar:

13.

^{“ وَذَلِكُمْ ظَنُّكُمُ الَّذِي ظَنَنتُم بِرَبِّكُمْ أَرْدَاكُمْ فَأَصْبَحْتُم مِّنْ الْخَاسِرِينَ فَإِن يَصْبِرُوا فَالنَّارُ مَثْوًى لَّهُمْ”} (Fussilet 23-24)

14. ^{“وَمَا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ”} (Casiye 24)

15. ^{“يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا”} (Hucurat 12)

16. “^{إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَمَا تَهْوَى الْأَنفُسُ} ” (Necm 23)

17. “^{وَمَا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَإِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا}” (Necm 28)

18.

^{“وَإِن تُطِعْ أَكْثَرَ مَن فِي الأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَن سَبِيلِ اللّهِ إِن يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ”} (En’am 116)

Kendisinin bu ayetlere dair istidlali için bkz: El-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 190 ve 191.

1219Bakara 151

1220El-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 188.

1221Dokuzuncu ayetle istidlaline verilen cevap yedinci ayetle istidlale verilen cevapla aynı olduğundan dokuzuncu ayeti yedinci ayetten sonra zikrederek her iki ayete bir tek cevap verdik.

1222Âl-i İmran 164

1223Cuma 2

1224El-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 189.

1225Âl-i İmran 7

1226El-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 188 ve 189.

1227Bkz: Reveşşinasi-yi Tefsir-i Kur’an, s. 25-34.

1228Enbiya 7

1229El-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 189.

1230Bkz: el-Dürrü’n-Necefiyye, s. 169.

1231Ankebut 49

1232Fatır 32

1233Ra’d 43

1234Zuhruf 43

1235Bkz: el-Burhan fi Tefsiri’l-Kur’an, c. 3, s. 454, Ankebut suresi 49. ayetin izahı, 4, 5, 6 ve 7. hadisler.

1236Bkz: el-Burhan fi Tefsiri’l-Kur’an, c. 3, s. 362-364, Fatır suresi 32. ayetin izahı, 4, 10, 19 ve 20. hadisler.

1237Bkz: A.g.e., c. 2, s. 302-304, Ra’d suresi 43. ayetin izahı.

1238Bkz: A.g.e., c. 2, s. 145 ve 146, Zuhruf suresi 44. ayetin izahı.

1239Vakıa 79

1240Bkz: Reveşşinasi-yi Tefsir-i Kur’an, s. 51 ve 52.

1241Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 129.

1242Bkz: el-Fevaidu’t-Tusiyye, s. 191.

1243El-Fevaidu’l-Medeniyye, s. 128.

1244El-Dürerü’n-Necefiyye, s. 170.

1245Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 129-131, bab 13, sıfatu kadı, 1, 2 ve 3. hadisler.

1246Bkz: Reveşşinasi-yi Tefsir-i Kur’an, s. 210-213.

1247Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 136, hadis 25.

1248Sebe 18

1249İbrahim 37

1250Ravza-i Kafi, c. 8, s. 212, hadis 485

1251İbrahim 37

1252Bazıları bu rivayetin, Kur’an’ı anlamanın Masumlara mahsus olduğuna delil gösterilmesini reddederken şöyle demiştir: “^{من خوطب به} ifadesi geneldir, Masumlara mahsus olduğunu göstermez ve tüm Müslümanları kapsar.” Yukarıdaki açıklama hesaba katıldığında bu sözün zayıflığı ortadadır.

1253Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 151, hadis 80.

1254Bkz: Mucemu Ricali’l-Hadis, c. 16, s. 151-161, madde 10911.

1255Usülü Kafi, c. 1, s. 286, kitabu’l-hücce, babu innehu lem yecme’ el-Kur’an küllühu ille’l-eimmeti aleyhimüsselam, hadis 2.

1256Allame Meclisi Mir’atu’l-Ukul’da (c. 13, s. 108) bu rivayetin senedini “hasen” (güzel) tavsif etmiştir. Bu hadis hakkında sahih tabirini kullanmamasının sebebi, Abdula’la Mevla Âl-i Sam’ı Şeyh ve Necaşi’nin mevsuk bulmamış olmasıdır. Fakat Keşşi onu öven bir rivayet nakletmiştir. Allame (rh) de onu mevsuklar kısmında zikretmiştir. Gerçi Ayetullah Hoi (rh) onun güvenilirliğini ve hasen olduğunu sabit görmemiştir. (Bkz: Mucemu Ricali’l-Hadis, c. 9, s. 258).

1257Hac 78

1258Füruu Kafi, c. 3, s. 42.

1259Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 143, hadis 44.

1260Bu rivayet Vesailu’ş-Şia’da Tabersi’nin el-İhticac’ından nakledilmiştir. Tabersi, el-İhticac’ın mukaddimesinde açıkladığına uygun olarak kitaptaki rivayetlerin senedlerini zikretmeyi, rivayetlerin ya icma ile kabul edilmesi ya akla uygun görünmesi ya da Şii ve Sünni kitaplarda meşhur olması nedeniyle gerekli görmemiş ve senedsiz yer vermiştir. Yalnızca diğer rivayetler kadar şöhret bulmamış İmam Askeri’ye (aleyhisselam) nispet edilen rivayetleri senedle zikretmiştir. (Bkz: el-İhticac, c. 1, s. 4).

1261Biharu’l-Envar, c. 92, s. 103; Tefsiru Safi, c. 1, s. 29.

1262Bu rivayeti Allame Meclisi (rh) Biharu’l-Envar’da el-Dürretu’l-Bahire kitabından senedsiz olarak nakletmiş ve Bihar’ın kaynaklarını tanıtırken şöyle demiştir: “Bu kitabı, Şehid-i Evvel’in (Muhammed b. Mekki) telif olduğunu zannediyorum.” (Bkz: Biharu’l-Envar, c. 1, s. 10). Bihar’ın kaynaklarının mevsuk olduğunu belirtirken de şöyle buyurmuştur: “Şehid’in telifleri meşhurdur... Fakat el-Dürretu’l-Bahire onun diğer kitapları kadar şöhret sahibi değildir. Onda, Peygamber ve İmamlardan nakledilmiş muhtasar kelimelerle iktifa edilmiştir. (Bkz: Biharu’l-Envar, c. 1, s. 29 ve 30). Şeyh Ağa Bozorg Tehrani şöyle der: “Onun bir nüshası el-Muhit kütüphanesinde mevcuttur.” (Bkz: el-Zeria, c. 8, s. 90). Ama Feyz Kaşani Safi tefsirinde bu rivayeti Ehl-i Sünnet’ten nakletmiştir. (Bkz: Tefsiru Safi, c. 1, s. 31).

1263Muhaliflerden on sure veya en azından bir sure ve Kur’an’ınkine benzer bir söz getirmelerini isteyen ayetler. Mesela Hud suresi 13. ayet, Yunus suresi 38. ayet, Bakara suresi 23. ayet, Tur suresi 33 ve 34. ayet. O halde eğer Kur’an’ın hiçbir kısmı Masumlar dışındakiler için anlaşılamaz ise nasıl olur da muhaliflerden hiç anlamadıkları bir şeyin benzerini getirmeleri istenebilir?

1264Sad suresi 29. ayet, Muhammed suresi 24. ayet, Nisa suresi 82. ayet.

1265Âl-i İmran 38. ayet, Bakara 185. ayet, Kamer 17, 22, 32 ve 40. ayet.

1266Yusuf 2

1267Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 137, 143, 149, bab 13, sıfâtu kâdı, 29, 43, 64. hadisler.

1268Âl-i İmran 7

1269Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 132, 136, 138, 145, 146, 147, 148 ve 150, hadisler 5, 6, 7, 8, 24, 32, 46, 47, 49, 53, 60, 62 ve 75.

1270Ankebut 49

1271Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 133, 146 ve 147, hadisler 9, 10, 11, 12, 54, 55 ve 56.

1272Fatır 32

1273Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 139, 147; 34 ve 59. rivayetler.

1274Ra’d 43

1275Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 133, 134, 139 ve 147, hadisler 14, 15, 16, 33 ve 58.

1276Nisa 83

1277Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 147, hadis 61.

1278Bkz: “Mutlak rivayet ekolü” bölümü “Kur’an’dan deliller” başlığı.

1279Bkz: Vesailu’ş-Şia, s. 132, 139 ve 151; 4, 34 ve 77. hadisler.

1280Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 133, 134, 137, 138, 140, 142, 144, 145, 146, 147, 149, hadisler 13, 19, 20, 26, 27, 30, 45, 48, 50, 51, 57 ve 64.

1281Bkz: A.g.e., c. 18, s. 135, 142, 143 ve 144, hadisler 20, 43 ve 45.

1282Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 141, 142, 149 ve 150, hadisler 38, 41, 49, 73 ve 74.

1283Bkz: Reveşşinasi-yi Tefsir-i Kur’an, s. 46-50.

1284Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 137, 138, 140, 148, 149, 151, hadisler 28, 31, 37, 63, 66, 67 ve 79.

1285Bkz: Reveşşinasi-yi Tefsir-i Kur’an, s. 56-58.

1286Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 134, 135, 140, 149 ve 150, hadisler 18, 23, 35, 65, 68 ve 76.

1287Bkz: A.g.e., c. 18, s. 134, 141, 142, 143, 146 ve 150. Hadisler 17, 21, 39, 40, 44, 52 ve 72.

1288


^{“عن الرضا علیه السلام قال المراء فی کتاب الله کفر... عن ابی جعفر علیه السلام ایاکم و الخصومة فانها تحبط العمل و تمحق الدین ان احدکم ینزع بالایة فیخر فیها أبعد من السماء ”}

(Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 150, hadisler 70, 71).

1289Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 18, s. 142, hadis 42.

1290“