Трансперанси Азербайджан

Seçimin edilməsində rol oynayan digər faktorlardan biri – şirkətlərin kapitalın yaranmasına görə bölüşdürülməsidir ki, bu da aşağıdakı diaqramda verilib:

Sahələr üzrə tədqiqat obyektlərinin seçilməsi və mülkiyyət forması üçün əsas İqtisadi İnkişaf Nazirliyinə görə aşağıdakı cədvəldə verilib:

Cədvəl 8

		Özəl (yerli) şirkətlər			Xarici şirkətlər			Birgə müəssisələr			Cəmi
		Sayı	%	Respondentlərin sayı	Sayı	%	Respondentlərin sayı	Sayı	%	Respondentlərin sayı	Sayı	%	Respondentlərin sayı
	Cəmi	50743	93.2	186	2629	4.8	10	1052	1.9	4	54424	100.0	200
	Həmçinin:
A	Kənd təsərrüfatı, ovçuluq vvə meşəçilik	8138	15.0	30	19	0.0	0	33	0.1	0	8190	15.0	30
B	Balıqçılıq	69	0.1	0	0	0.0	0	1	0.0	0	70	0.1	0
C	Sənaye	353	0.6	1	67	0.1	0	17	0.0	0	437	0.8	1
D	Emal sənayesi	4164	7.7	15	240	0.4	1	275	0.5	2	4679	8.6	18
E	Elektrik enerjisi, qaz və suyun istehsalı və bölüşdürülməsi	30	0.1	0	5	0.0	0	2	0.0	0	37	0.1	0
F	Tikinti	3845	7.1	14	240	0.4	1	83	0.2	0	4168	7.7	15
G	Topdan və pərakəndə satış, maşın və məişət avadanlıqlarının təmiri	20818	38.3	77	887	1.6	4	386	0.7	2	22091	40.6	83
H	Restoran və mehmanxana xidmətləri	785	1.4	3	42	0.1	0	18	0.0	0	845	1.6	3
İ	Nəqliyyat və rabitə	1169	2.1	4	181	0.3	1	77	0.1	0	1427	2.6	5
J	Maliyyə fəaliyyəti	469	0.9	2	29	0.1	0	28	0.1	0	526	1.0	2
K	Daşınmaz əmlak ilə bağlı əməliyyatlar, arenda və alıcılara xidmətlərin göstərilməsi	4697	8.6	17	778	1.4	3	88	0.2	0	5563	10.2	20
M	Təhsil	215	0.4	1	31	0.1	0	2	0.0	0	248	0.5	1
N	Səhiyyə və Sosial xidmətlərin göstərilməsi	727	1.3	3	65	0.1	0	9	0.0	0	801	1.5	3
V О P	Digər kommunal, sosial və fərdi xidmətlər Qeyri-hökumət təşkilatları Elmi-texniki və məsləhətxana xidmətləri	5264	9.7	19	45	0.1	0	33	0.1	0	5342	9.8	19

V. Elmi-texniki və məsləhətxana xidmətləri

O. Digər kommunal, sosial və fərdi xidmətlər

P. Qeyri-Hökumət Təşkilatları

Seçimin qurulmasında üçüncü faktor rolunu Azərbaycanın 11 iqtisadi rayona (Bakı daxil olmaqla) bölünməsidir. Yuxarı Qarabağ və Kəlbəcər-Laçın iqtisadi rayonlarının işğal altında olmasını və həmçinin müsahibə götürənlərin bu rayonlarda işləməklərinin təhlükəsiz olmadığını nəzərə alaraq, bu regionlar nəzərə alınmamışdır.
İqtisadi regionlar üzrə tədqiqat obyektlərinin seçimi üçün əsaslar İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin məlumatına əsasən aşağıdakı cədvəldə verilib:

Cədvəl 9

İqtisadi rayonlar üzrə hüquqi şəxslərin bölgüsü
		01.10.2005 tarixinə müəssisələrin sayı	%	Respondentlərin sayı
	Cəmi	66644	100	200.0
1	Bakı	35889	53.9	107
	İqtisadi rayonlar
2	Abşeron	3773	5.7	11
3	Gəncə-Qazax	4958	7.4	15
4	Şəki-Zaqatala	2863	4.3	9
5	Lənkəran	3904	5.9	12
6	Quba-Xaçmaz	2208	3.3	7
7	Aran	9248	13.9	28
8	Dağlıq Şirvan	1336	2.0	4
9	Naxçıvan	2465	3.7	7

Nəhayət, seçimin qurulmasında İqtisadi İnkişaf Anazirliyindən fərdi müəssisələr daxil olmaqla, Azərbaycanda 70%-dən çox kiçik müəssisələrin olması barədə verilən məlumata görə nəzərə alınmışdır. Aşağıdakı diaqram müəssisələrin böyüklüyünə görə respondetlərin klassifikasiyasını əks etdirir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda kiçik və orta müəssisə anlayışlarının qanunvericiliyə görə bölünməsi praktikası mövcud deyil.
Yuxarıdakıları nəzərə alaraq, verilən seçim özündə Azərbaycanda sahibkarların fikirlərini formalaşdıran və müəyyən edən 200 tədqiqat obyektini özündə əks etdirir. Beləliklə, tədqiqat nəticəsində alınan məlumatlar bütün ümumi nəticəyə yaymaq olar.
Respondentlərin tədqiqatın mövzusuna olan münasibətləri

Müsahibə “üz-üzə” metodu ilə anonimlik şəraitində aparılmışdır. Sorğu zamanı 264 səfər olmuş, onlardan 9-u təkrar, 55 imtina olunub. Bununla da imtinaların proporsiyası 1-ə 0.25 olub, bu isə Azərbaycanda marketinq tədqiqatları üçün orta səviyyədən (2-yə 1) aşağı sayılır. Bu ona dəlalət edir ki, iş adamları korrupsiya ilə bağlı sualları cavablandırmaqda heç bir təhlükə hiss etməyiblər. Aşağıda verilən 10-cu cədvəldə regionlar üzrə səfərlərin sayı öz əksini tapıb.

Cədvəl 10

№	Region	Respondetin imtinası	Təkrar səfər	Doldurularn sorğu anketləri	Cəmi
1	Bakı	21	7	107	135
2	Abşeron	5		11	16
3	Gəncə-Qazax	10		15	25
4	Şəki-Zaqatala	4	2	9	15
5	Lənkəran	2		12	14
6	Quba-Xaçmaz	2		7	9
7	Aran	11		28	39
8	Yuxarı Şirvan			4	4
9	Naxçıvan			7	7
	Cəmi	55	9	200	264

Sahə tədqiqatı

Sahə tədqiqatı 2006-cı ilin 21 yanvar – 2 fevral tarixləri çərçivəsində keçirilmişdir. Tədqiqatda 30 müsahibə götürən və 2 supervayzer iştirak edirdi.
Sorğu anketinin tərtibatının prinsipi

Korrupsiyanın sosioloji ölçüsü özündə iki tip sualı: qiymətləndirici və şəxsi korrupsiya praktikası, əks etdirən sorğu anketi vasitəsilə aparılırdı. Bununla da sorğunu götürənlər o prinsipdən çıxış edirdilər ki, ona əsasən respondentlər qiymətləndirici suallara daha maraqla cavab versinlər. Lakin, bu metodun uğuru o qədər də böyük olmadı. Korrupsiya təcrübəsi ilə bağlı cavablar daha ətraflı olsalar da, respondentlərin çoxu bu cür suallara o qədər də maraqla cavab vermirlər.

Təşkilatçılar sorğunun aparılmasında Rusiyanın “ИНДЕМ” Fondunun təcrübəsinə əsaslanmışdılar. Bu da onu göstərdi ki, respondentlərin qiymətləndirici suallara olan cavabları onların müxtəlif dövlət orqanlarına olan inamı və inamsızlığından çox asılıdır. Respondentlərin bu və ya digər dövlət orqanlarının korrupsiyaya uğraması ilə verdikləri qiymətləndirmələr təkcə onların real vəziyyət ilə tanış olmalarından deyil, daha çox onların bu insanların bu orqanlara olan münasibətlərindən irəli gəlir. Buna görə də, tədqiqat nəticələrinin həqiqiliyinin əks olunması üçün sorğu anketinə həm ictimai orqanlara inamın qiymətləndirilməsi, həm də şəxsi korrupsiya təcrübəsi ilə bağlı suallar suallar daxil edilmişdir.
Tədqiqat zamanı “qeyri-səmimiliyə olan düzəldici əmsal” metodu istifadə olunmamışdır. Belə ki, şəxsi korrupsiya təcrübəsi ilə bağlı sual (C3 sualı ilə açıqlanan) digər suallara (С14 və С15), cavab verməməyə imkan verirdi ki, respondentlərin 42.5% bundan istifadə edirdi. Müsahibə götürənlər sorğu anketində respondetlərin müsahibə zamanı etdikləri hərəkətləri də qeyd edirdilər. Şəxsi korrupsiya təcrübəsi ilə cavab verənlərin 78%-i qoyulan suala maraq göstərir, 10% özlərini laqeyd, 6% isə ya yorğun, ya da fikirləri yayınıq idilər. Respondentlərin müsahibəyə münasibəti aşağıdakı diaqramda verilmişdir:

Əksəriyyət sualları həvəslə və heç nədən çəkinmədən cavablandırdı. Bir respondentlə müsahibə orta hesabla 30 dəq çəkirdi, ən qısa müsahibə 16, ən çox isə 77 dəqiqə çəkib.

Nəzarət və yoxlanış

Müsahibə götürənlərin işi marşrut üzrə telefon əlaqəsi və respondentlərin 10 faizinin ikinci dəfə baş çəkmələri ilə nəzarət edilirdi.

Əldə edilən məlumatların işlənməsi

Anketlər cavablandırıldıqdan sonra onlar komputerdə saxlanılıb. Sahə tədqiqatlarından sonra doldurulan sorğu anketlərinin keyfiyyəti yoxlanılırdı. Həmin cavablar komputerə daxil edilmiş və SPSS statistik proqramının istifadəsi ilə emal edilmişdir. Daxiletmə faylları və anketlərin özləri saxlanılıb.

1 Hesabat sorğu anketi əsasında hazırlansa da, sorğu vərəqəsi və hesabatın məlumatlatı bəzən üst-üstə düşmür.