TüRKÇE – DİLBİLGİSİ kelime (sözcük)

  

Nesne

 

Tanımı

 

Yüklemde bildirilen ve öznenin yaptığı işten doğrudan etkilenen öğe nesnedir.

Dolayısıyla sadece fiil cümlelerinden yüklemi geçişli fiil olanlar nesne alır. Az da olsa isim cümleleri de nesne alabilir.

Düz tümleç de denir.

Yükleme sorulan “ne?, neyi?, kimi?” sorularının cevabıdır.

 

Burada son fırtına son dalı kırıyordu.

Bütün bu yalılar, eski Boğaziçi hatıralarını sayıklar.

Türk halkı bağımsızlığını, Ulu Önder’e ve onunla birlikte savaşanlara borçludur.

 

Türü

 

]İsimler, zamirler, adlaşmış sıfatlar, tamlamalar, fiilimsiler, soru kelimeleri, kısaca özne olabilen bütün kelimeler, kelime grupları ve iç cümleler nesne olabilir.

 

Babam gazetesini okuyor; annem de yemek kitabından öğrendiği tarifleri kendi hükümdarlığında uyguluyordu.

İyilik eden iyilik bulur.

Ayıkla pirincin taşını.

Bugün bana ne getirdin?

Siz bunlardan hangisini istersiniz?

Çocuk sevinçle, “Bitirdim!” dedi.

Atalarımız, “Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur.” demişler.

Sabahları odadan odaya gezinerek düşünmeyi severim.

 

Çeşitleri

 

Belirtili ve belirtisiz olmak üzere ikiye ayrılır.

 

Belirtme hâl eki alanlara belirtili; yalın hâlde olanlara da belirtisiz nesne denir.

 

Her gün gazete okuyorum.

Gazeteyi her gün okuyorum.

 

]Belirtisiz nesnenin kullanılması ile belirtili nesneninki arasında belirgin anlam farkı vardır. Nesnenin yeri de önemlidir. Belirtili nesnenin cümle içinde belirli bir yeri yoktur. Kullanıldığı yere göre cümleye değişik anlamlar katar.

 

Bunu bana bir çocuk anlatı. Vurgulanan: herhangi bir çocuk

Bir çocuk bana bunu anlattı. Vurgulanan: bu

Her hafta bir kitabı okurum. Belirli kitaplardan birini

Bir kitabı her hafta okurum. Belirli bir tek kitabı

 

]Belirtisiz nesne daima yüklemden hemen önce gelir. Yüklemle belirtisiz nesne arasına “de, dahi, bile” edatlarından başka bir kelime giremez.

 

Her hafta bir kitap okurum.

Bu günlerde herkes böyle şeyler anlatıyordu.

Gezi sırasında sincap bile gördük.

 

Bazı nesneler belirtme hâl eki almadıkları hâlde anlamca belirtili nesnedir.

 

“Küçük bir çırak tutmalıyız.” derdi.

Gaz lâmbası ışığında Ömer Seyfettin okurduk.

 

Sayısı

 

Bir cümlede birden fazla nesne bulunabilir. Ancak bu nesneler belirtili veya belirtisiz olma bakımından aynı özelliği taşımalıdır.

 

“Gurbette duyduğum sonu gelmez hüzünleri,

Yaprakların döküldüğü hicranlı günleri,

Andım birer birer, acıdım kendi hâlime.” (YKB)

Dağılmış eşyaları, titreyen çocukları, oraya buraya şaşkın koşuşan kadınları buğulu buğulu gördü.

Uçurtmalar biraz gök, açık hava, rüzgâr ister.

 

®Bazı cümlelerde ikinci nesne, birincinin açıklayıcısıdır.

 

Surların önünde, kemerlerinden hâlâ o ilk girişten bir akis saklayan kapılara bakarak, Türk tarihinin en güzel ve en büyük iklimlerinden biri olan o “Mayıs günü”nü, bize bu şehri ve onun emsalsiz güzelliklerini hediye eden günü beraberce yaşardık. (AHT)

 

ÇEKİM EKLERİ

EKLER

EK
I. ÇEKİM EKLERİ

A. İSİM ÇEKİM EKLERİ

1. HÂL (DURUM) EKLERİ

2. İYELİK EKLERİ

3. İLGİ ZAMİRİ: -ki

4. –lEr ÇOĞUL EKİ

5. “mİ” SORU EKİ

6. EK-FİİL

7. TAMLAMA EKLERİ

B. FİİL ÇEKİM EKLERİ

1. ZAMAN ve ŞEKİL EKLERİ

a. HABER KİP EKLERİ

b. DİLEK KİP EKLERİ

2. ŞAHIS EKLERİ

3. OLUMSUZLUK EKİ: -mE

4. SORU EKİ: mİ

5. EK-FİİL

II. YAPIM EKLERİ

1. İsim yapan yapım ekleri

a. İsimden isim yapan ekler

b. Fiilden isim yapan ekler

2. Fiil yapan yapım ekleri

a. İsimden fiil yapan ekler

b. Fiilden fiil yapan ekler

III. YARDIMCI ÜNLÜLER ve YARDIMCI ÜNSÜZLER

 

 

 

EKLER

 

Türkçe eklemeli (sondan eklemeli) bir dildir. Türkçe’de değişmez kökler, onlardan türetilen gövdeler ve kök ve gövdelere eklenen yapım ve çekim ekleri vardır.

 

¶Dilimizi kullanışlı hâle getiren; aynı kelimelerle farklı anlamlar ifade edilmesini, kelime haznesinin genişlemesini sağlayan, eklerdir.

 

EK

 

¶Kelimelerle cümleler kurmak, onlara cümle içinde görev yüklemek ve kelimelerden yeni kelimeler türetmek amacıyla onlara eklenen seslere/hecelere ek denir.

 

Kelimelere cümlede görev yüklenirken ve onlardan yeni kelimeler türetilirken öncelik yapım eklerinindir. Yapım eklerinin üzerine çekim ekleri gelir. Ama bir iki ek haricinde çekim ekinin üzerine yapım eki getirilemez.

 

Ekler kendilerinden önceki kelimelere bitişik yazılır. Yalnız, “mİ” soru eki her zaman ayrı yazılır; “ek-fiil”in kendisi, yani “i-(mek)” de ayrı ya da bitişik yazılabilir. Zaten ek-fiil bitişik yazıldığında düşer, sadece zaman eki kalır:

mi: Gelmedi mi?

i(mek): Gelecek idi, gelecekti

 

Ekler yapım ve çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılır. Yapım ekleri anlam; çekim ekleri de görev belirler.