Ünden bugüN

KIRDAR, LÜTFİ

(1889, Kerkük -18 Şubat 1961, İstanbul) İstanbul valisi ve belediye reisi (8 Aralık 1938-16 Ekim 1949).

Kırdar tek partiden çokpartili döneme geçişte İstanbul valiliği, belediye reisliği

ve tek parti yönetim uygulamaları gereği CHP'nin il başkanlığını yaptı. 1954'te Demokrat Parti listesinden bağımsız olarak milletvekili seçildi. 1957 seçimlerinin ardından sağlık ve sosyal yardım bakanlığına getirildi. Yassıada'da duruşma sırasında vefat etti.

Kırdar, İstanbul'a Manisa valiliğinden geldi. İstanbul Cumhuriyet sonrası geri planda kalmış, şehircilik çalışmaları Ankara'da yoğunlaşmıştı. Kırdar İstanbul'a çağdaş şehircilik anlayışım getirdi. II. Dünya Savaşı' nın zor koşullarına rağmen İstanbul'a çağdaş bir görünüm kazandırdı.

Kırdar ilk iş olarak İstanbul için H. Prost' un(-») hazırlamış olduğu imar planını uygulamaya soktu. Belediye İmar Müdür-lüğü'nün çalışmalarını hızlandırdı. Nâzım planların tatbikat planlarını ve Üsküdar, Kadıköy ilçelerinin nâzım planlarım yaptırdı. Planların uygulanması için gerekli mali desteği bulmak üzere, hazırladığı çalışma programını İl Genel Meclisi'ne tasdik ettirdi.

Altyapı yatırımlarına öncelik verdi. Yaptığı yeni tesisatla, 1938'de yılda 8.497.456 m3 olarak sarf edilen Terkos suyunu 14.812.793 m3 ve abone sayısını 24.0l6'dan 34.194'e çıkardı. 1938'de Rumeli kesiminde kişi başına günde 48 it su düşerken bu miktar 1945'te 84 It'ye ulaştı. 1945 sonrası Terkos'tan Kâğıthane'ye yeni bir isale hattı döşendi. Tesisin su basma kapasitesi artırılarak ve Çırpıcı'da açılan artezyen kuyularından yararlanılarak kişi başına su miktarı 98 It'ye ulaştı. Kentin Anadolu yakasına su veren Elmalı tesisleri de büyütüldü. Günlük su miktarı 7.300m3'ten 11.500 m3'e çıkarıldı. Adalar'da su depoları ve su şebekesi yapıldı.

Atla çekilen çöp arabaları yerine süprün-tü kamyonları kondu. 1938-1948 arası onarılan ya da yeni yapılan yol sayısı 5.540, uzunluğu 1.000.000 m'nin üzerindeydi. Atatürk Bulvarı, Dolmabahçe-Maçka, Ka-sımpaşa-Dolapdere-Pangaltı, Taksim-Taş-kışla, Açıkhava Tiyatrosu cadde ve yolları bu dönemde gerçekleştirildi. Yol etkinliklerinin yanısıra 50.502 m uzunluğunda 153 kanalizasyon mecrası yapıldı. Elektrik fabrikasının kapasitesi yükseltildi. Şehrin ışıklandırılması üç misli artırıldı.

250 yataklı Cerrahpaşa Hastanesi Verem Pavyonu, 100 yataklı Haseki Hastanesi Çocuk Pavyonu ve 75 yataklı Süleyma-niye Doğumevi, Kırdar döneminde kuruldu. Diğer belediye hastanelerine yapılan ilavelerle kentin hasta yatak sayısı 1.200' den 1.740'a çıktı. 1938'de 19.289 yatakta ve 145.575 ayakta tedavi etkinliği söz konusu iken, 1948'de bu rakamlar sırasıyla 23.000 ve 207.344'e yükseldi. Bu süre içerisinde belediye dispanserinin sayısı 5'ten 20'ye yükseldi. Kırdar Darülaceze'de de ıslahat yaptı; yeni servisler kurdu.

Zincirlikuyu Asri Mezarlığı oluşturuldu. Edirnekapı Şehitliği ile Merkezefendi ve Karacaahmet mezarlıkları imar edildi. Cenaze nakil ve gömme işleri çağdaş bir düzeye çıkarıldı.

Kırdar döneminde İstanbul'da 16 ilkokul, vilayet sınırları içinde 168 köy oku-

Lütfi Kırdar, Gazi (Atatürk) Köprüsü'nü

açarken.

Güzelleşen istanbul, XX. yy, 1944

lu, 93 öğretmen evi ve 49 işlik yapıldı. Ba-yezid Medresesi onarılarak meydana çıkarıldı ve bahçe içine alındı. Burası Belediye Kütüphanesi oldu. Bozdoğan Kemeri' nin dibinde harap durumda bulunan Gazanfer Ağa Külliyesi(-») restore edildi ve burada Şehir Müzesi açıldı. Atatürk'ün Şiş-li'deki evinde Atatürk İnkılap Müzesi kuruldu. Şair Tevfik Fikret'in Aşiyan'ı belediyece satın alınarak müzeye dönüştürüldü (bak. Aşiyan Müzesi). Halkevi binalarının sayısı artırıldı. Açıkhava Tiyatrosu(->) yapıldı. Opera binasının inşaatına başlandı. Spor ve Sergi Sarayı inşa edildi. İnönü Stadyu-mu(-») açıldı. Taksim Kışlası istimlak edilerek yeri Taksim Gezisi'ne dönüştürüldü. Yıldız Parkı'm ve içindeki Malta ve Çadır köşklerini, Çamlıca'daki Suphi Paşa Ko-rusu'nu, Boğaziçi'nde Emirgân Korusu'nu, Florya'yı imar etti. Şehirde Eminönü, Üs-