¤збекистон респуликаси олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

Mikroiqlim va uning kishi organizmiga ta’siri
Sexlardagi mikroiqlim yoki meteorologik sharotlar quyidagi kattaliklar bilan xarakterlanadi:

- havoning harorati - t (⁰S), (⁰K);

- nisbiy namlik - (%);

- ish joyidagi havoning harakat tezligi - v m/s;

- atmosfera bosimi - R (Pa.mm.simob ustuni).

Odamning normal hayoti odatda 734-1267 GPa (550-950 mm.sim.ust.) bosim diapaonida kechadi.

5. Zararli moddalarga qarshi kurash
Odam doimo atrof-muhit bilan haroratning O’zaro ta’siri ostida bo’ladi. Organizmidagi fiziologik jarayonlar normal kechishi uchun, uning ortiqcha issiqligi atrof muxitga berib turilishi kerak. Organizmdan ajralib chiqayotgan issiqlik bilan atrof muhitning sovutaolish xususiyatining mutanosibligi qulay sharoit (komfort) xosil qiladi. Komfort sharoitida kishini bezovta qiluvchi organizmining qizib yoki sovub ketishi kuzatilmaydi.

Ma’lum ish bajarish vaqtida normal xarorat xissiyoti issiqlik balansi tufayli ta’minlanadi.

Issiqlik balansi formulasi.

QqQ_uQQ_kQQ_nQQ_bQQ_x

bu yerda: Q_u - qiyimning issiqlik O’tkazuvchanligi;

Q_k - tana (badan) atrofidagi konveksiya;

Q_n - atrofidagi yuzalarga nurlanish;

Q_b - teri yuzasidan namlikning bug’lanishi;

Q_x - nafas olishda so’rilayotgan havoning isishi.

Shu issiqlik balansi tufayli odam tanasining harorati atrof muhitning xar qanday sharoitida ham bir xil ya’ni 36,5 ⁰S bo’ladi. Organizmining ajoyib O’z xaroratini doimo bir xil ushlab turaolish xususiyati (termoregulyasiya) juda muximdir. (sovqotganda titrash va qizib ketganda terlash sabalarini tushintirish “Kavkaz asirasi” filmi). Kishi yuqori xarorat sharoitida ishlaganda ortiqcha issiqlik terlash natijasida teri orqali namlikning Bug’lanishi tufayli yuz beradi va ter bilan birga organizm uchun zarur bo’lgan tuzlar xam chiqib ketadi. Shuning issiq sexlarda ishlovchilar, sportsmenlar uchun shurroq suv beriladi.

Xavoning namligi organizm xaroratini O’z-O’zini boshqarishida muhim rol uynaydi. Nisbiy namlikning yuqori bo’lib ketishi (q85%) ortiqcha issiqlikni ter orqali chiqib ketishiga tHsqinlik qilsa, past namlik (q20%) shilliq pardalarning qurib qolishiga va organizmning qiynalishiga olib keladi. Nisbiy namlikning eng ma’kul (optimal) qiymatlari 40-60% ni tashkil qiladi.

Kishi uzini ish xonasida yaxshi xis qilishida yana havoning xaraqati muhim rol o’ynaydi. Issiq sexlarida havo harakati tezligi oranizmga ijobiy ta’sir ko’rsatadi va aksincha past xaroratli sexlarida esa havo xaraqati tezligining katta bo’lishi kishini shamollatib qo’yishi mumkin.

Kishi sezadigan havo harakati tezligi 0,2 m/s ni tashkil etadi. Havo xaraqati tezligi qish paytida 0,2-0,5 m/s dan oshmasligi, yozda esa 0,2-1,0 m/s oraligida bo’lishi kerak. Issiq sexlarda havo xarakati tezligi 3,5 m/s gacha bo’lishi mumkin.

Yuqori xarorat bilan birga yuqori nisbiy namlik mavjud bo’lgan ish joylarida ayniqsa organizm qiynaladi. U qizib ketadi. Sexlarda havo xarakati keskin O’zgarib tursa, sovuq havo xarakati yuqori bo’lsa, yelvizaklar mavjud bo’lsa bu korxonada shamollash tufayli kasallanish ko’p uchraydi.

Barcha ishlar og’irligi bo’yicha IY kategoriyaga bo’linadi:

I - yengil ishlar - Energiya sarfi 172 Dj/s, (150 kkal /soat) gacha:

Yengil, O’tirib yoki yurib bajariladigan ishlar;

II - O’rta og’irlikdagi ishlar - Energiya sarfi 172-232 Dj/s

(150-200 kkal/soat) yurib bajariladigan bo’lgan ishlar:

11b-O’rta og’irlikdagi ishlar - Energiya sarfi 232-293 Dj/s (200-250 kkal /soat), yurib bajariladigan va 10 kg dan ortiq yuk ko’tarish bilan boQlik bo’lgan ishlar:

III - og’ir ishlar - Energiya sarfi 293 Dj/s dan (250 kkal/soat) ko’p bo’lgan ishlar: Bunga og’ir jismoniy mehnat bilan bog’liq ishlar kiradi; pommaster, yuk tashuvchi, remontchi va x.k.

Davlat sanitariya inspeksiyasining axboroticha ish joylaridagi haroratga qarab havo tezligining quyidagi kiymatlari tavsiya etiladi.

Ish joydagi havo xaraqati ^0S	Yo’l qo’ysa bo’ladigan havo xarakati, m/s
16-20	0,25 dan ko’p emas
22-23	0,25-0,3
24-25	0,4-0,6
26-27	0,7-1,0
28-230	1,1-1,3

Kishi organizmining imkoniyatlari juda cheksiz va xali to’la O’rganib bHlingan emas. Masalan: organizm juda qisqa vaqt ichida Q160⁰S ga chiday olar ekan Q170⁰S ga esa bir soat davomida, qisqa vaqt ichida - 89⁰S xaroratga chidashi mumkin.

Miqroiqlim kattaliklari O’lchash asboblari:

1. Bosim - barometr, barograflar;

2. Xarorat - termometr, termograf;

3. Nisbiy namlik - psixometrlar (Avgust, Assman), yezib boruvchi asbob - gigrograflari.

4. Havo harakatining tezligi - akemometrlar.

a) qanotli, b) kosachali, v) termoanemometrlar.