Muxammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali

1.1

Passiv optik qurilmalarning asosiy parametrlari.

Passiv optik qurilmalar ular uchun umumiy boigan bir qator parametrlar bilan tafsivlanadi: turg£un va yuguruvchi toiqin koeffitsiyentlari, passiv optik qurilma tomonidan kiritiluvchi yo‘qotishlar, toiqin uzunligining ishchi diapazoni, ruxsat etilgan quwat sathi shular jumlasidandir. 1. Turg‘un va yuguruvchi toiqin koeffitsiyentlari: k va k^g. Optik tola bo‘ylab tarqalayotgan turg‘un va yuguruvchi toiqinlarning ulushlarini ifodalovchi bu koeffitsiyentlar qurilmaning optik trakt bilan moslashish darajasini ko‘rsatadi. Bu koeffitsiyentlarning son qiymati yorugiik nurlanishining ikki shaffof muhit chegarasidan qaytishi, ya’ni aks etish koeffitsiyenti p bilan bogiiq va mazkur- bogianish quyidagi munosabat orqali ifodalanadi: *W= 1 - * W = ( 1+ IpI)/( 1 - I pI). (7.1) 210 www.ziyouz.com kutubxonasi bunda - |p|= Vp aks, / ^ush va - mos ravishda shaffof muhitlar chegarasiga tushayotgan va undan aks etayotgan nurlanish quwatlari. Muhitlarning ideal moslashish chog‘ida yorug'lik nurlanishi aks etmaydi, ya’ni 0; p = 0 va ku = 1; = 0 ga teng bo'ladi. Shaffof muhitlarning o'zaro moslashmaganligi uzatilgan optik signal shaklining buzilishiga va qo'shimcha yo‘qotishlarning yuzaga kelishiga olib keladi. YorugMik impulslarining nurlanishning takroriy aks etishi tufayli buzilish jarayoni 7.1-rasmda ko‘rsatilgan. Chizmalardan ko'rinadiki, yorug‘likning optik qurilmaning kirish va chiqish chegaralaridan takroriy aks etishi tufayli uning chiqishidagi natijaviy signal shakli kirish signalining to‘g‘ri burchakli ko‘rinishini takrorlamaydi. Mazkur jarayon bundan tashqari nurlanish impulsi kengligining ortishiga olib keladi. 2. Optik qurilma tomonidan kiritiluvchi yo‘qotish (so‘nish)Iar. Optik qurilmaga tegishli xususiy yo‘qotishlarni tafsivlovchi bu parametr, unga kiruvchi va undan chiquvchi nurlanish quwatlari nisbatining logarifmi bilan aniqlanadi: d = 1 0 lg ( P c h iq/ P k ir ). (7.2) va dB larda o‘lchanadi. Optik qurilma tomonidan kiritiluvchi yo'qotish (so‘nish)lar yorug‘lik nurlanishining yutilishi, sochilishi va aks etishi tufayli yuzaga keladi. 3. To‘lqin uzunligining ishchi diapazoni. Bu parametr yorug'lik nurlanishining optik qurilma asosiy parametlarining texnik me’yor chegarasidan chiqmasligiga mos kelgan eng katta va eng kichik to‘lqin uzunliklari Xmin........ A-maks oralig‘ini ifodalaydi. Mos ravishda yorug‘lik nurlanishining ishchi chastotalar diapazoni / min... /maks tushunchasidan ham foydalaniladi. 4. Ruxsat etilgan nurlanish quwati sathi. Bu parametr yorugMik nurlanishi quwatining optik qurilma asosiy parametrlarining texnik me’yor chegarasidan chiqmaydigan sathini ko‘rsatadi. Ruxsat etilgan sathdan yuqori quwatli signal uzatilganda, qurilma yaroqsiz holga kelishi mumkin. Optik passiv qurilmalarning boshqa parametrlari muayyan qurilmaning bajaradigan vazifasidan kelib chiqilgan holda aniqlanadi.

Bu turdagi optik qurilmalar nurlanish quwatini yorugiik manbayidan optik tolaga va optik toladan fotoqabulqilgichga imkon qadar yo‘qotishlarsiz uzatish uchun xizmat qiladi. Ulaming tuzilish xususiyatlari yom giik manbayi, fotoqabulqilgich va optik tolaning tafsivlari bilan belgilanadi. Y orugiik manbayi nisbatan kichik nurlanish quwati hosil qilib, uni katta sirt orqali taratishi (yomgiik diodlari holi) va aksincha, katta nurlanish quwati taratib, nisbatan kichik nurlanish sirtiga ega boiishi mumkin (lazer diodlari holi). Keyingi holda uni optik tolaga bevosita ulash imkoni tugiladi. Nurlanishni ko‘p modah tolaga kiritishdagi yo‘qotishlar quyidagi munosabat bilan aniqlanadi:

Nurlanish manbayini ko‘p modali tola bilan eng yaxshi va barqaror moslashuviga, boshqacha aytganda, yomgiikning optik tola chegarasidan aks etishini kamaytirishga, yom giik manbayi yuzasini sindirish ko‘rsatkichi n=(nmm «op, ,)'/2 munosabat bilan aniqlanadigan to‘rt toiqinli qatlam bilan qoplash va mazkur manba va optik tola orasidagi tirqishni nopt.t sindirish ko‘rsatkichili immertsion suyuqlik bilan toidirish hisobiga erishiladi. Nurlanishni bir modali tolaga kiritishdagi muammolardan biri lazer nurlantirgan toiqin va yom giik diodining asosiy modalari NE{, maydonlarining taqsimlanishining mos kelmashgi hisoblanadi. Bu nomuvofiqlik, optik signallarni tolaga kiritish qurilmalarining juda katta aniqlikda tayyorlanishini taqozo etadi. 213 www.ziyouz.com kutubxonasi 7.2-rasmda yorug'lik nurlanishini optik tolaga kiritish qurilmalaridan biri — konussimon ko‘rinishli qurilmaning tuzilish sxemasi keltirilgan. Konus asosi ko‘ndalang kesimi yuzasining katta diametrlari (1...2 mm) da optik tolada yuqori tartibli modalar hosil bo‘lishi mumkin. Buni bartaraf etish maqsadida lazer diodi va konusning ko‘ndalang sirti orasiga yorug'lik to‘lqin!ari o'rtasidagi faza siljishlarini korreksiyalovchi (to‘g‘rilovchi) element — sferik linza o‘rnatiladi. Bunday qurilma nurlanish quwatini 1,6...2,2 dBq samaradorlik bilan kiritish imkonini beradi.