| 1.Har ikkala qismi mustaqil ma’noli so‘z bo‘ladi. Bunda juft so‘zlar o‘zaro ikki xil bog‘lanadi: a) bog‘lovchilarsiz: ota-ona, qozon-tovoq; b) –u, -yu yuklamalari yordamida: tog‘-u tosh, olma-yu o‘rik.
Juft otlarning har ikkala qismi mustaqil ma’noli so‘zdan tuzilganda uning qismlari quyidagicha farqlanishi mumkin: 1) har ikkala qismi hozirgi tilimizda ishlatiladigan mustaqil so‘z bo‘ladi: o‘yin-kulgu, tog‘-tosh, sigir-buzoq, qo‘y-qo‘zi; 2) mustaqil so‘zlarning ikkinchi qismi tarixiy yoki eskirgan so‘z bo‘ladi: ko‘cha-kuy, el-ulus, idish-oyoq; 3) mustaqil so‘zlarning birinchi yoki ikkinchi qismi o‘zlashma so‘z bo‘ladi: kuch-quvvat, o‘y-xayol (o‘zbekcha+arabcha), tuz+namak (o‘zbekcha+ tojikcha), savdo-sotiq, gap-so‘z (tojikcha+o‘zbekcha); 4) mustaqil so‘zlarning har ikkalasi o‘zlashma so‘z bo‘ladi: hol-ahvol, hisob-kitob, sir-asror (arabcha).
Juft otlarning tuzilshida so‘zlar ma’no jihatdan quyidagicha munosabatda bo‘ladi: a) mazmunan bir-biriga yaqin, umumiy bir guruhga mansub bo‘lgan uyadosh so‘zlardan: oyoq-qo‘l, yuz-ko‘z, , idish-tovoq, sigir-buzoq; b) ma’nodosh so‘zlardan: o‘y-xayol, kuch-quvvat, or-nomus, baxt-saodat, qo‘ydi-chiqdi; v) qismlari zid ma’noli so‘zlardan: yer-ko‘k, er-xotin, o‘g‘il-qiz, keldi-kitdi, oldi-berdi; g) butun-bo‘lak munsabatga ega bo‘lgan so‘zlardan: gap-so‘z, tog‘-tosh.
2.Bir qismi mustaqil, ikkinchi qismi mustaqil ma’noga ega bo‘lmagan so‘zlardan tuzilgan juft otlar: kiyim-kechak, bozor-o‘char, temir-tersak, maza-matra, qand-qurs.
Dostları ilə paylaş: |
