Nafarroatik pablo Fermin Irigarai «Larreko» 1916

«Xabier» edo etxe-elizak, aspalditik badute beren jabea, Guaki kondea.

Iragan igandean bildu ziren Diputazionean Nafarroa guztiko errien ordezkoak estatuto delakoari buruz.

Bildu zirenetarik 210.000 biztanleen izenean eman ziren Estatuto vasco delakoarentzat: 68.000 nafarren izenean ez dutela Estatutorik nai eta 28.000-en izenean Estatuto nabarroarentzat.

Irutik biga aski bai dute, badute naiko.

Erriberako Zintruénigo delakoan gobernadore jaunak fraile predikari bat multatu du 500 pezetaz. Katoliko ez direnentzat itz itsusiak erran zituelakotz.

Erriberako zenbeit errietan; Miranda, Arroniz, Legaria, lurrak direla edo oianak direla, asarre dabiltza: gobernadorea ari da poliki lanean guztiak antolatu bearrez.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duelarik.

Larreko
__________
Aro zikina ari diguna! Beti bustia, eta atertzen duenean bero, aspalditik ego aizea nagusi bai dugu.

Ogiak, garagarrak eta belarrak botaiak; lurrean itoak; uste ginuelarik uzta on bat bidean; badaiteke beste aldera Jainkoak laguntzen ezpadigu.

Gobernadore jauna Madridtik itzuli berria dugu eta berak dionez zerbeit erdietsirik Nafarrarentzat. Baño, nik uste emen, ainitzek ez paidiote begi onez ikusi azkenengo naasturietan, berdin eskuñaldekoek nola beste aldekoek: zioten, lekuz aldatuko zutela; baño, finkatuago eldu omen da gobernuaren aldetik.

Gobernadore jaunak, Dikastillo delekoan, iru dantza leku etsiazi omen ditu, ez dantzatzeagatik, baizik osasun-kalterako lekuak zirelakoz.

Arabako mugaaldean larretik ebasten omen dituzte abereak eta Araban sartzen; gobernadore jaunak, Arabakoa otoiztu omen du zaindu dezala nola dituzten paperak zunsizen.

Diputazioneko gestore eta estatutoaren aldezkoak lanean badabiltza; orri banatzen eta irakaspenak ematen, ayuntamentukoak eta erritarrak argitzen, estatutoaren onak agertuz.

Eldu den igandean, Iruñan biltzekoak daude erri-ordekoak, estatutoaren onesteko edo uzteko.

Diario de Navarra, beti bezain gogor ari da. Estatutoaren aldezko guztiak iguin ditu; batzu, nazionalistak direlakoz eta bertzeak ezkeraldeko edo gobernualdekoak direlakoz.

Azkenik, Nafarroako bi diputado, Aizpun eta Gortari jaunak erran dutelakoz bere boza emanen dutela estatutoaren alde, naiz arrazoñ andiak dituzten beren gogoak ez asetzeko, eta beste aldera jotzeko: ori ere gaitzitu zaio Diario delakoari.

Unen aldekoek, lepoaldean eramaten omen dute ikur gisaz, boton bat eta artan emanik «gu bakarrik», nik ez diotet ikusi, eta ez dakit egia ote den.

Baño, geienek, ez bakarrik eta ez lagunekin, ez dute ibili nai; ezpai dute kolkoan ortarako indarrik aski.

Gobernadore jaunari salatu diote; Tafallan, Ayuntamentuko batzarrean, egunari egile bat, alkateak eta bertze erriko gizon batek zanpatu dutela. Zer putikoak!

Salinas, gobenadore-orde zelarik liburutegi batetik gutun zikinak saltzetik debekatu ditu.

Estellako Aita Urangari, ez dio baimenik eman gurutze-bidea agerian egiteko.

Andiki egin da Iruñan, Jesusen-Biotzeko bederatzi-urrena eta iragan ostiralean egin zuten azkena; egun guztian eliza-nagusia beterik egonik, Aita Sainduaren otoiztuak egiteko.

Aizpun diputado jaunak, galdeegin du diputadoen biltzarrea, orai zuritzen ari diren «Agraria» deleko legegaiak, agintzerik ez dezala izan Euskalerrian.

Loretegi berria, Aita Elizondo kapusaidunaren gutun berria da; diote, ederki egina dagola, nik ez dut irakurtu.

Irakurtu dutana da bertze gutun berri bat, Jesusen Biotzaren illa. Oar Arteta jaun apezak egina. Mamiz ederki eldu bada, euskara garbi-garbiz apaindurik ere bai. Laffitte jaunaren Mayatzeko ilabetea bezala da; mamiz aberats bezain eder euskaraz. Egile bieri, nere zorionik beroenak.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duelarik.

Larreko

Bertze hitzaldi bat ukan dugu Estatuto hortaz mintzo dena; nihondik ez dezakegu ezar hemen, biziki luzeegi da. (Egilearen oharra)

__________

Bizpairur egunez idorrik egonik, berriz ere igandean ortostu zuen, eta orduz geroz bustian gaude. Oraiko aldi untarik, aro onik ezin dukegu gizajende arteko asarreak ematzen ezpaditugu.

Aldi untako, gure solas-bide nagusiena, errate batera, bakarra «estatuto» delako gaia.

Aspalditik gai untarik ari bagare, azken egun oketan ez da besterik.

Karlistak, integristak eta erregearen aldekoak; naiz errelijioa aitzaki gisaz arturik, naiz bakarrik obe ginukela nafartarrek erranez; guztien buruan nazionalisten eskua or dabilelakoz ezin dute onetsi, ezin ikusi dute. Ori dela bide, erriko etxeko azken batzarrean, eskuñaldeko zinegotziak, guztiak batean eman dire estatutoaren kontra.

Karlistek diote estatutoak bere iturburua, ur-zikinetan duela, belar tzarra azten den lingetan; linga ori, abertzaletasuna da.

Iragan igandean Iruñan bildu ziren Euskal-Erriko ayuntamentu guztien ordezkariak eta Bizkaia-Gipuzkoa eta Arabako geienak eman ziren estatutoaren alde; baño Nafarroako 120 ayuntamentu beste aldera eta 109 estatutoaren alde, beraz Nafarroa gelditzen atean; geiena edo iru zatietarik biga ez dituelakoz erdietsi estatutoa onesteko.

Abertzaleak ez, beste eskuñaldeko geienak estatutoaren aitzi eman dire.

Iragan igandean Donostiatik atera ziren Dublin aldera buruz, Eukaristiko batzarrera, alderdi abertzalearen izenean Hernandorena, Irigarai jaun sendagileak, Laborda jaun apeza; berekin deramazkite zenbeit pilotari; gure jokoa erakusteko eta Euzkadiko berri emateko.

Urbilen aldi artio, Jainkoak ala nai duelarik.