Nazariy fizika kursi

Elektromagnit maydondagi zaryad
3.1 
Nisbiylik nazariyasida zaryad va 
zarrachalar
Zamonaviy tasavvurlarga ko'ra kichik energiyalarda zarrachalar 
ikki turga bo'linadi. Birinchi turdagilar ichki tarkibi namoyon bo'lmay- 
digan elektron, proton - elementar zarrachalar b o ‘lsa, ikkinchi turdagi- 
lari shu elementar zarrachalardan tashkil topgan murakkab sistemalar
- atomlar, ionlar, molekulalar bo'lib, mikroskopik zarrachalar deyiladi. 
Har ikkala turdagi zarrachalarni bundan keyin zarrachalar deb ataymiz. 
Juda katta sondagi zarrachalar to :plami makroskopik sistema deyiladi.
Zarrachalarning muhim xarakteristikalaridan biri ular orasidagi o'z- 
aro ta’sirdir. Ular masofada turib bir birlari bilan ta’sirlashadi. Hozirgi 
vaqtda zarrachalar orasidagi o ‘zaro ta’sirning bir necha ko‘rinishlari 
mavjud bo'lib, ular zarrachalarning m a’lum bir xarakteristikasi bilan 
bog‘langan. Ushbu kitobda biz faqat elektromagnit ta’sir bilan b o g iiq
bo'lgan masalalanii o ‘rganamiz. Bu ta’sir zarrachalarning zaryad deb 
ataluvchi xarakteristikasi bilan bog'liq.
Zaryadning ikkita muhim xususiyati bor. Birinchisi, zaryadlan- 
gan barcha elementar zarrachalarning zaryadi absolyut qiymati birday 
bo'lib, ishorasi bilan farq qiladi. CGSE birliklar sistemasida e = 4.77 x
10 10g1/2sm 3/2s- i
Ikkinchisi, fundamental ahamiyatga ega bo'lgan 
zaryadning barcha hollarda saqlanish qonunidir. Bu qonun saqlanish 
4°nunlari ichida eng fundamentali hisoblanadi. Mikroskopik elektro- 
(linamikada zaryadlangan zarrachalar soni uncha katta bo'lmagan sis- 
einalarning xossalari o'rganiladi.
Klassik mexanikadan ma’lumki, zarrachalarning ta’sirlashishi oniy 
^qtdagi ular orasidagi masofaga bog'liq bo'lgan o'zaro ta’sir potensiali 
; ll
r2
— rj|) bilan aniqlanadi. 
Maydon fizik hodisa - o'zaro ta’sirni
0 rganishning bir vositasi hisoblangan. O'zaro ta’sirning uzatilish tezligi 
pkli bo'lganligi sababli nisbiylik nazariyasida holat tubdan o'zga- 
1а'Ь- Zarrachaga ta’sir etayotgan kuch uning shu vaqtdagi fazodagi