Nazariy fizika kursi

I d A '
1 5 grad 
ip
Е = - - с Ж
- ^ = - - - а Г + -с Л
г ^
- ^
 =
I d A '
с dt
Agar skalyar potensial
I 
I dip
* > = * > - 7
( 3 . 5 1 )
ко rinishda almashtirilsa, elektr maydon kuchlanganligi ham o'zgarmas-
ligi ko'rinadi:
t
? 
l d A
 
i 
I d A! 
.
c ~ d i ~
 grad ^ =
~ ~ c ~ d t ~
 grad 
V = E
-
 
(3-52)
Shunday qilib, vektor va skalyar potensiallarning ixtiyoriylik ko‘la- 
mi mos 
x/j(r,t)
funksiyaning gradiyenti va vaqt b o !yicha olingan hosi- 
lasi belgilanar ekan. 0 ‘zgarmas elektr maydon uchun 
ip(r, t
) funksiya
0 zgarmasga teng bo'ladi. 0 ‘zgarmas magnit maydon uchun esa vektor 
Potensialga koordinataga bog!liq b o :lmagan o'zgarmas vektorni qo‘shish 
mumkin.
77

---

Umumiy holda (3.49) va (3.51) almashtirish formulalari bilan b og ‘- 
langan (
A , ip)
va 
(A ',
langanliklari bir-biriga aynan tengdir.
Almashtirishlar (3.49) va (3.51) ga nisbatan elektr va magnit may­
don kuchlanganliklarining o'zgarmasligi 
kalibrovka
yoki 
gradient
in- 
variantlik deyiladi. Yordamchi funksiya 
ip(r,t)
kalibrovkalovchi funk- 
siya deb ataladi. Bu funksiyani tanlash orqali turli kalibrovkalarga 
erishiladi. Amalda qanday kalibrovkalardan foydalaniladi degan savolga 
keyinroq qaytiladi.
Mavzuning oxirida potensiallarni almashtirish formulalari (3.49) va 
(3.51) ni to ‘rt o ‘lchovli ko‘rinishini keltiramiz:
Maydon uchun almashtirish formulalarining tatbiqi sifatida rel­
yativistik tezlik bilan tekis harakatlanayotgan zaryad maydonini aniq- 
laymiz. Zaryad bilan harakatlanayotgan