NəHCÜl-bəLAĞƏ İmam Əli əleyhis-salamın xütbə, məktub və hikmətli kəlamları

جَمَلُ أهْلِكَ وَ شِسْعُ نَعْلِكَ خَيْرٌ مِنْكَ»Bu cümlə məsəldir və mənası budur ki, heyvan və cansız əşyanın xeyri səndən çoxdur.

4 Münzir İmam əleyhis-salamın yanına gələndə o Həzrət onu zindana saldı. Əmirəl-mömininin səhabələrinin yaxşılarından və Əbdül-Qeys qəbiləsinin böyüklərindən olan Sə'sə'ə ibn Sauhan onun barəsində vasitəçilik edərək onu zindandan azad etdirdi.

1 Necə ki, Qur’ani-Kərimin Yunus surəsinin 107-ci ayəsində buyurulur: «وَإِن يَمْسَسْكَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلاَ كَاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَإِن يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلاَ رَآدَّ لِفَضْلِهِ يُصَيبُ بِهِ مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ» «Əgər Allah sənə bir zərər yetirsə, səni Ondan başqa heç kəs qurtara bilməz. Əgər Allah sənə bir xeyir diləsə, heç kəs Onun nemətinə maneçilik edə bilməz. Allah onu bəndələrindən istədiyinə nəsib edər. O, bağışlayan və rəhm edəndir!»

1 Kufə əhlindən və böyük imamiyyə alimlərindən olan İbn Kəlbi çoxlu təfsir və əsərlər sahibi olub və ərəb soyları və tarixinə də bələd olub. O, iki yüz altıncı hicri ilində vəfat etmişdir.

2 Bu iki qəbilənin və ya digər bir yerin nadanlarından bəzisinin onları təhqir etməsini, ehtiramsızlıq göstərməsini və ya söyüş söyməsini əhd-peymanlarını pozmaq üçün dəlil etməməlidirlər.

3 «Nəhcül-Bəlağə»nin bəzi nüsxələrində Əli ibn Əbi Talibin yerinə Əli ibn Əbu Talib yazılıb və onun izahında belə deyilib: İmam əleyhis-salam buna bənzər digər bir yerdə də (o Həzrətin xətti ilə olması məşhur olan və böyük kitabxanalarda saxlanılan Qur’anlarda da) öz adını həmin kəlmə izafət tərkibində təyin edən olmasına baxmayaraq onu «Əbu» şəklində yazıb. Çünki izafətin tərkib hissələri xüsusi ism olanda, o, bir kəlmə misalında olur. Buna görə də onun ortasında heç bir hərəkə dəyişikliyi baş vermir.

1 Mədinəli böyük şiə alimlərindən olmuş və iki yüz yetmişinci hicri ilində Bağdadda vəfat etmişdir. Vaqid onun babasının adı olmuşdur.

1 Həzrət Peyğəmbərin bu kimi buyuruqlarına ki: «حَرْبُكَ يا عِلِىُّ حَرْبِى » «Ey Əli, səninlə müharibə etmək mənimlə müharibə etməkdir»; həmçinin bu buyuruğuna ki: «عَلِىٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِىٍّ يَدُورُ مَعَهُ حَيْثُما دارَ» «Əli haqq ilədir və haqq Əli ilə, o hara fırlansa haqq da onunla fırlanar», yəni, Əli əleyhis-salam hər nə desə və etsə haqq və düzdür.

1 Çox təəccüblü və heyrətləndirici bir işdir ki, mən, göstərişlərimə əməl etməyən və zülm və müxalifət bayrağı ucaltmış özbaşına və özündən razı bir dəstənin arasında qalmışam. Sonda iş o yerə çatdı ki, xilafət məsələsində mənimlə Müaviyə arasında sən və Əmr ibn As kimisini münsif və vasitəçi təyin etdilər.

2 Yaxud da belə deyirik: Verdiyim vədə vəfa edəcəyəm və əgər sən özündən göstərdiyin ləyaqətdən qayıtsan bədbəxtsən. Çünki bədbəxt o kəsdir ki, ona verilmiş mənfəət və təcrübədən məhrum qalsın. Amma birinci məna daha yaxşıdır.

1 Əgər bu işdə Qur’anın hökmləri əsasında hərəkət edilsə mən onunla varam və ümmətin xeyrini pozmaz, bir-birinə vurmaram.

2 Xülasə, Əmr ibn As və Şam əhalisinin sözləri səni aldatmasın. Əgər belə olmasa dünya və axirət səadət və xoşbəxtliyini əldən verəcəksən.

1 Fitnə-fəsad zamanı elə hərəkət et ki, fitnə törətmək istəyənlər sənin can və malına tamah salmasınlar. Əlbəttə, bilmək lazımdır ki, bu, müharibə və döyüş Əbdülməliklə İbn Zübeyrin və ya Həccac ibn Əş'əsin fitnələri kimi iki azğın və azdırıcı başçı arasında olan zaman üçündür. Cəməl və Siffeyn müharibələri kimi onlardan biri haqq, digəri batil olanda isə mövcud qarşıdurma fitnə sayılmır və haqq tərəfə birləşərək onun yolunda mal və canı qurban vermək vacibdir.

2 Çünki həmin şey çox vaxt onun məhvinə və həlakına səbəb ola bilər. Belə adam özünə heç bir məqam və dərəcə nəzərdə tutmayıb.

1 Çünki əgər şəxs çətinliklər müqabilində səbrli olsa, xalq ondan razı qalaraq onun eyb və pisliklərinə göz yumar. Yaxud onun təmkinliliyi ilə eybləri aşkar, nadanlıqları faş olmaz.

2 Əgər iki nəfər arasında vuruşma yerinə sülh və barışıq bərqərar edilsə xalq onların pisliklərindən xəbərdar olmaz. «Nəhcül-Bəlağə»nin bəzi nüsxələrində həmin kəlam «الْمُسالَمَةُ خِباءُ الْعُيُوبِ» şəklində, yəni, «sülh və barışıq eyblərin örtüyüdür» yazılıb.Çünki vuruşan tərəflər döyüş zamanı bir-birlərinin eyblərinin üstünü açırlar və əgər sülh və barışıq etsələr bir-birlərinin eybləri barəsində də danışmazlar.

3 Çünki sədəqə insanın qəlbini onu verənə yönəldir və o, Allahın dərdi ondan uzaqlaşdırmasına səbəb olur. Buna görə də Həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) buyurmuşdur: «داوُوا مَرْضاكُمْ بِالصَّدَقَةِ» «Xəstələrinizi sədəqə verməklə müalicə və dərman edin.»

4 Çünki axirət hər bir gizlin şeyin aşkar olunaraq göründüyü müşahidə diyarıdır, necə ki, Allah-təala Qur’ani-Kərimin Ali-İmran surəsinin 30-cu ayəsində buyurmuşdur: «يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُ أَمَدًا بَعِيدًا» «O gün hər kəs etdiyi yaxşı və pis əməlləri, qarşısında hazır görəcək və günahları ilə özü arasında çox uzaq məsafə olmasını arzulayacaqdır (ki, ey kaş onları etməmiş olaydı).»

1 Həzrət Peyğəmbərdən (səlləllahu əleyhi və alih) rəvayət edilib ki: Qiyamət günü bir carçı uca səslə car çəkəcək ki, kimin Allahın öhdəsində savab və mükafatı varsa ayağa dursun. Həmin vaxt başqasının təqsirindən keçənlərdən başqa heç kəs ayağa durmayacaq. Məgər Allah-təalanın (Şura surəsinin 40-cı ayəsindəki) «فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ» «bununla belə hər kəs düşməninə güzəşt edib onunla öz arasını düzəltsə, onun mükafatı Allahın öhdəsinədir» buyuruğunu eşitməmisiniz?

1 Abdullah ibn Ömər ibn Xəttab, Sə'd ibn Əbu Vəqqas, Səid ibn Əmr ibn Nəfil, Usamə ibn Zeyd, Məhəmməd ibn Muslimə, Ənəs ibn Malik, Əbu Musa Əş'əri, Əxnəf ibn Qeys və onlar kimilər (nəzərdə tutulur).

2 Məqsəd budur ki, batilə yardım edənlərin bəhanələri var, amma bitərəf qalanların heç bir üzr və bəhanələri yoxdur. Yaxud məqsəd budur ki, haqdan bir nişanə və batildən bir əlamətləri olmayanların vücudları tamamilə boş və əbəsdir. Yaxud da məqsəd budur ki, onlar bədbəxtlik və azğınlıqda batilə yardımçı olan Əmr ibn Asa və digərlərinə çatmamışdılar.

3 Az nemətə çatanda şükr edin ki, onun daha çoxuna çatasınız. Allah-təala Qur'ani-Kərimin İbrahim surəsinin 7-ci ayəsində belə buyurur: «لَئِن شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ» «Əgər (Mənə) şükr etsəniz, sizə olan nemətimi artıracağam. Yox əgər nankorluq etsəniz Mənim əzabım, həqiqətən şiddətlidir (və ona düçar olacaqsınız)!»

1 Çünki ola bilər ki, insan məcburiyyət və naçarlıq üzündən onlara düçar olub. Buna görə də o, məzəmmət edilməməlidir, çünki bunun heç bir xeyri yoxdur. Əksinə, ona kömək edilməli, yardım göstərilməlidir, yaxud barəsində dua edilməlidir ki, düşdüyü vəziyyətdən çıxa bilsin.

2 İnsan qəzavü-qədərin xeyir-ziyanlarından və sirlərindən xəbərdar olmadığı üçün öz tədbir və düşüncəsinə ürək qızdırmamalıdır. Çünki tədbir tökmək və düşüncənin özü ölümə səbəb ola bilər.

1 İstəyir saqqalını rəngləsin, istəyir rəngləməsin. Xülasə, bu, mübah, yəni, izn verilmiş bir işdir və vacib və ya müstəhəbb deyil. Bəli, saqqalı rəngləmək bir növ zinət və bəzəkdir, necə ki, İmam əleyhis-salam gələcək 465-ci kəlamında bu nöqtəyə toxunub.

2 Allah onu həmin səhv və pisliklərdən qayıtmağa nail edir. Xülasə, Allah yaxşı əməl sahiblərinə öz səhvlərini düzəltmək istiqamətində çalışmaq üçün kömək əta edir.

1 Həzrət Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) buyurub: «الْحَياءُ حَياءَانِ حَياءُ عَقْلٍ وَ حَياءُ حُمْقٍ فَحَياءُ الْعَقْلِ هُوَ الْعِلْمُ وَ حَياءُ الْحُمْقِ هُوَ الْجَهْلُ» «Həya iki növdür: əqldən olan həya və axmaqlıqdan olan həya. Əqldən olan həya elm, axmaqlıqdan olan həya isə nadanlıqdır.» Mərhum Məclisi «Biharul-Ənvar» kitabının on beşinci cildində «Kafi» kitabından bu rəvayəti nəql etdikdən sonra belə yazır: Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) bu buyuruğu həyanın iki növ olmasına dəlalət edir. Onlardan biri bəyənilən həyadır ki, əql və ağıllılıqdan yaranır. Belə ki, şəxs sağlam əqlin və ya şəriətin çirkin olmasına hökm etdiyi şeydən, məsələn, günahlar və nalayiq əməllərdən xəcalət çəksin. Digəri isə xoşagəlməz həyadır və o, axmaqlıq və ağılsızlıqdan yaranır. Buna misal olaraq insanın avam insanların pis hesab etdikləri, əslində isə çirkin olmayan və sağlam əqlin və şəriətin onun düzgün olmasına hökm etdiyi işdən, məsələn, elmi məsələlər barəsində sual soruşmaq və ya şər'i ibadətləri yerinə yetirməkdən xəcalət çəkməyi göstərmək olar.

1 Xülasə, İmam əleyhis-salamın «əgər bizim haqqımızı verməsələr dəvələrin tərkinə minəcəyik» cümləsindən məqsəd budur ki, həmin qeyd edilən kəslər kimi çətinlik və əziyyət içərisində qalacağıq. Əlbəttə, İmam əleyhis-salamın buyuruğunu Seyyid Rəzi əleyhir-rəhmənin bəyanından daha dəqiq və ya dolğun olan bu şəkildə də tərcümə etmək olar ki: Xilafət bizim payımızdır. Əgər onu bizə versələr, alacağıq. Verməsələr isə çox uzansa da dəvələrin tərkinə minəcəyik və əl çəkməyib dəvənin cilovunu bir dəfəlik olaraq qəsb edənlərə tapşırmayacağıq. Ola bilər ki, İmam əleyhis-salam bu sözü Səqifə günü və ya həmin günlərdə buyurub.

2 Zahiri ad-san və böyüklük ona dünya və axirət məqamı verməz. Çünki məqam və dərəcə sonradan əmələ gələn bir şeydir. Gözəl əməlin təsiri isə zatidır və heç vaxt yox olmur.

1 Çünki aşkar zahidlik riya və özünü göstərməkdən ayrı deyil. İbn Meysəm əleyhir-rəhmə burada Həzrət Peyğəmbərdən (səlləllahu əleyhi və alih) belə bir hədis nəql edib: «