Nisa Surəsi 77-80

ONun hüzurunda toplanacaqlarını bilərlər." mənasında olduğunun

dəlili, "böyüklük göstərsə..." sözüdür. Bu sözlə, "Kim...

çəkinsə" ifadəsi qeydləndirilmişdir. Çünki qulluq təqdim etməkdən çəkinmə,

böyüklük göstərməkdən qaynaqlanmırsa -cahillərin və

mustazafların vəziyyətində olduğu kimi- tək başına ilahi qəzəbi tələb edici

olmaz. Məsih və mələklərsə, əgər qulluqdan çəkinsələr,

bu rəftarları ancaq böyüklük göstərməkdən irəli gələ bilər. Çünki onlar

Rəblərinin uca mövqesini bilərlər. Buna görə, ifadənin onlarla maraq/əlaqə-

262 ........................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

li qisimində, yalnız "qulluqdan çəkinmə"dən danışılmış [və belə

buyurulmuşdur: "Nə Məsih, Allaha qul olmaqdan çəkinər, nə də Allaha

yaxınlaşdırılmış mələklər."] Bu səbəbdən bu ifadənin, "Kim O'-

na qulluqdan çəkinər və böyüklük göstərsə..." cümləsiylə səbəbləndirilməsi,

onların ONA ibadətdən çəkinənlərin, ONun hüzurunda

toplanacaqlarını bildikləri mənasını ifadə etdiyini göstərər.

"hamısını" yəni yaxşı, pis hər kəsi. Bu ifadə, "İnanıb yaxşı işlər edən-

lara gəlincə..." deyə başlayan dərhal sonrakı ayənin ehtiva etdiyi

detallandırma vəziyyətinə mühit hazırlamaqdadır.

"Onlar özləri üçün Allahdan başqa nə bir dost, nə də bir köməkçi

taparlar." Bu ifadə, Məsihin və mələklərin ilahlıqlarına bağlı olaraq

irəli sürülən iddialara bir qarşılıq olaraq dost və köməkçi ehtimalını

mənfiləmə məqsədinə istiqamətlidir.

"Ey insanlar! Rəbbinizdən sizə qəti dəlil gəldi və sizə açıq-aşkar bir

nur endirdik." Ayənin orijinalında keçən və "qəti dəlil" olaraq mənalandırdığımız "burhan sözüylə əlaqədar olaraq Ragıp əl-Isfahani

deyər ki: "Burhan, sübut etmə məqsədli şərh deməkdir. 'Ruc-han' və

'təqdim edən' kimi, 'fulan' kipinden gəlir. Bəzilərinə görə bu söz,

'berehe-yebrehu=beyaz oldu' hərəkətinin məsdəridir." (Rağıptan al/götürdüyümüz

götürmə burada sona çatdı.) Bu səbəbdən bu söz, hansı kökdən

və hansı qəlibdən olursa olsun məsdərdir. Kimi vəziyyətlərdə, xüsusilə

dəlil və dəlil mənasında istifadə edildiyində fail mənasını ifadə edər.

Nurdan məqsəd, Qurandır şübhəsiz. Bunun dəlili də, "sizə...

endirdik." ifadəsidir. Burhan sözü ilə də bunun nəzərdə tutulmuş olması

mümkündür. Bu vəziyyətdə, hər iki cümlə bir-birini dəstəkləməkdə,

hər biri digərini gücləndirməkdədir.

Bununla (nurla) Peyğəmbər əfəndimizin (s. a. a) nəzərdə tutulmuş

olması da mümkündür. Təfsirini təqdim etdiyimiz ayənin, Peyğəmbərin

təqdim etdiyi risalətin doğruluğunu və Quranın Allah qatından enən bir

kitab olduğunu şərhə dönük ayələr qrupunun sonrasında

iştirak etmiş olması bu ehtimalı gücləndirməkdədir. Çünki ayə, bu axışın

bir detalı görünüşü verməkdədir. Bu ehtimalı, bir sonrakı

ayədə iştirak edən, "yapışanlar" ifadəsi də gücləndirməkdədir. Daha

Nisa Surəsi 170-175 ..................................................... 263

əvvəl, "Kim Allaha sıx yapışsa, artıq əlbəttə o, dosdogru

yola çatdırılmışdır." (Al/götürü Imran, 101) ayəsini təfsir edərkən "yapışmaq"

dan məqsədin, Allahın kitabını izləmək və Rəsulullaha

(s. a. a) uyğun gəlmək olduğunu ifadə etmişdik.

"İşdə Allaha inanıb ONA sıx yapışanları" Bu ifadə, Rəbbinin

təqdim etdiyi dəlil xüsusiyyətli şərhə və qatından endirdiyi nura təbii/tabe

olanların al/götürəcəkləri mükafatı şərh məqsədinə istiqamətlidir.

Bu ayə, inanıb saleh əməllər işləyənlərin savabını şərhə

istiqamətli əvvəlki ayəyə yəni, "İnanıb yaxşı işlər edənlərə əcrlərini əskiksiz

ödəyəcək və onlara lütfünü daha da artıracaq." ayəsinə

işarə edir kimidir. Bəlkə də buna görə, araşdırdığımız ayədə dəlilə

və nura təbii/tabe olma buyruğuna zidd hərəkət edənlərin cəzasına

işarə edilməmişdir. Çünki əvvəlki ayədə buna eynilə toxunulmuşdur.

Bu səbəbdən bu ayədə təbii/tabe olanlara veriləcək qarşılığın, o biri ayədə

təbii/tabe olanlar üçün nəzərdə tutulan mükafatın eynisi olduğu ifadə edildikdən sonra,

ikinci bir təkrara gərək görülməmişdir. Çünki ortada iki qrup

vardır: Təbii/tabe olanlar və qarşı çıxanlar.

Buna görə, araşdırdığımız ayədəki "öz qatından bir rəhmətin

və lütfün içinə al/götürəcək..." ifadəsi, o biri ayədəki "əcrlərini əskiksiz

ödəyəcək..." -yəni, onları cənnətə aparacaq- ifadəsinə tekabül

etməkdədir. Bu ayədəki "lütf"ün qarşılığı, o biri ayədəki

"onlara lütfünün daha da çoxunu artıracaq." ifadəsidir. "Onları

özünə (çatan) dogru bir yola çatdıracaq." cümləsinə gəlincə,

bu, ayədə haqqında danışılan Allaha sarılmanın bir nəticəsidir. Necə ki

bir ayədə belə buyurulmuşdur: "Kim Allaha sıx yapışsa,

şübhəsiz o, dosdogru olan yola çatdırılmışdır." (Al/götürü Imran, 101)

264 ..................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Nisa Surəsi 176 .......................................................................

176- Səndən fətva istəyirlər. Də ki: Ana-atası və uşağı olmayan

kimsənin mirası haqqında Allah sizə belə fətva verir:

Əgər uşağı olmayıb bir bacıs(n)ı olan kimsə (qardaş)

ölsə, buraxdığının yarısı o bacısındır. Lakin (ölən) bacısının

uşağı yoxsa, qardaş ona tamamilə varis olar. Əgər

ölənin iki bacıs(n)ı varsa, (qardaşlarının) buraxdığının üçdə

ikisi onlarındır. Və əgər varislər kişi-qadın bir çox qardaşlar olsa,

kişinin payı iki qızın payı qədərdir. Çaşarsınız deyə Allah sizə

açıqlayır. Allah hər şeyi biləndir.

AYƏNİN ŞƏRHİ

Bu ayədə, sünnənin şərhindən də aydın olduğu qədəriylə

ana-ata bir ya da tək ata bir olan "kelale"nin yəni, annebabası

və ço-çuğu olmayan kəslərin miras al/götürmə hökmü açıqlanır.

Yenə Peyğəmbərimizin (s. a. a) şərhindən aydın olduğu

qədəriylə, surənin girişində işarə edilən miras paylaşmas(n)ı isə, ana

tərəfindən bir olan keçələlənin miras al/götürməsi ilə əlaqədardır. Bunun dəlili,

burada zikr edilən feraizin (payların) orada zikr ediləndən daha

çox olmasıdır. Yenə ayələrdən aydın olduğu qədəriylə mirasda kişilərin

payı qadınların payından daha çoxdur.

"Səndən fətva istəyirlər. Də ki: Ana-atası və uşağı olmayan kim-

Nisa Surəsi 176 ............................................................. 265

sənin mirası haqqında Allah sizə belə fətva verir." Nisa surəsinin

axışı içində fətva istəmənin, fetvanın1 və kelale2 anlayışının mənas(n)ı

üzərində müxtəlif məlumatlar təqdim etdik.

"Çocugu olmayıb..." Yalnız uşaq sözcüyünün mütləq olaraq

ifadə edilməsindən aydın olduğu qədəriylə burada ümumiyyətlə həm

kişis(n)i, həm də qadını əhatə edən bir hökm söz mövzusudur.

Mecma-ul Bəyan təfsirində deyilir ki: "Bunun mənas(n)ı belədir:

Uşağı və atası yoxsa... Atanı da bu əhatə al/götürdük. Çünki bu

barədə görüş birliyi vardır." [Mecma-ul Bəyandan alınan götürmə burada

sona çatdı.]

Əgər ana-atadan birinin varlığı fərziyyəs(n)i əsas

alınsaydı, ayədə mütləq onun payına işarə edilərdi. Belə bir işarə

olmadığına görə, hər ikisinin yoxluğu əsas alınaraq hökm şərh

istiqamətinə gedilmişdir.

"bacıs(n)ı olan kimsə ölsə, bıraktıgının yarısı o qız

qardaşındır. Lakin (qardaş, ölən) bacısının çocugu

yoxsa, özü ona tamamilə varis olar." Burada bacının kişi

qardaşın mirasından, qardaşın da bacının mirasından

al/götürəcəyi paya işarə edilir. Buradan hərəkətlə bacının

bacıdan, qardaşın qardaşdan qalan mirasdan al/götürəcəyi

pay da təyin olunmuş olur. Çünki əgər bu sonuncular üçün

başqa bir paylaşma şəkli söz mövzusu olsaydı, mütləq ondan söz

edilərdi.

Ayrıca, "Lakin... qardaş ona tamamilə varis olar." ifadəsiylə

demək istənir ki: Əgər tərsi olsa, yəni qardaş qız

qardaşın yerində olsa, mirasın bütününü al/götürər. Üstəlik, iki bacının

və qardaşların payını açıqlayan "Eger ölənin iki bacıs(n)ı

varsa, (qardaşlarının) bıraktıgının üçdə ikisi onlarındır.

Və eger varislər kişi-qadın bir çox qardaşlar olsa, erkegin payı

iki qızın payı qədərdir." ayəsində, ölənin kişi və ya qadın olması

qeydinə yer verilməmişdir. Bu səbəbdən ölənin kişi və ya qadın ol-

-------

1- [baxın. c. 5, Nisa surəsi, ayə: 127.]

2- [baxın. c. 4, Nisa surəsi, ayə: 12, s. 305]

266 ........................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

masının, miras payları üzərində bir fəaliyyəti yoxdur.

Ayənin açıqladığı; bir bacının, bir qardaşın, iki qız

qardaşın və kişi-qadın qarışıq qardaşların payıdır. Geri qalan yaxınların

payı da bundan hərəkətlə təyin oluna bilər. Buna görə, iki

qardaş mirasın hamısını al/götürərlər və aralarında bərabər bir şəkildə paylaşarlar.

Bunu, bir qardaşın mirasın bütününü al/götürməsindən çıxarırıq.

Bu ehtimallardan biri, bir kişi və bir bacının ol/tapılması

vəziyyətidir. "Qardaşlar" ifadəsi bu ehtimalı da əhatə edər. Necə ki bu

surənin giriş qisimində buna işarə edilmişdir. Buna görə, "Və eger

varislər kişi-qadın bir çox qardaşlar olsa..." ifadəsi bu ehtimalı

də ehtiva etməkdədir. Qaldı ki, sünnə [Peyğəmbərimizdən (s. a. a) nəql edilən

hədislər] bu ehtimalların bütününü açıqlamaqdadır.

Burada haqqında danışılan paylar, ölənin yalnız atasız ya da yalnız

anasız və atasız olması vəziyyətində etibarlıdır. Lakin bu şəkildə

ölən adamın ana-ata bir bacıs(n)ı və ata bir bacıs(n)ı

varsa, ata bir bacıs(n)ı mirasdan pay almaz. Surənin giriş qisimindəki

əlaqədar ayəs(n)i təfsir edərkən bu barədə şərhlərdə ol/tapıldıq.

"Çaşarsınız deyə Allah sizə açıqlayır." Yəni, çaşmanız qorxular

və ya çaşmağasınız deyə Allah sizə açıqlayır demək istənir. Bu

tərz bir istifadənin Ərəbcədəki nümunələri çoxdur. Əmr b. Gülsüm

belə deyər:

"Bizi hörmətdən salıb lağ/alay etmənizdən qorxuruq (və ya lağ/alay

etməyəsiniz) deyə, sizə ziyafət vermək üçün tələsik etdik."

AYƏNİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ

Mecma-ul Bəyan adlı təfsirdə, Cabir b. Abdullah el-Ensaridən

belə rəvayət edilər: "Bir axtar/ara xəstələndim. Doqquz -ya da yeddi- dənə

bacım vardı. Peyğəmbərimiz (s. a. a) məni ziyarətə gəldi, üzümə

üflədi. Özümə gəldim, dedim ki: 'Ya Rəsulullah, bacılarıma

malımın bütünündən üçdə iki pay ayırımmı?' Buyurdu ki:

'Bundan daha yaxşısını et.' Dedim ki: 'Malımın bir hissəsini ayırım?'

Buyurdu ki: 'Bundan daha yaxşısını et.' Sonra yanımdan

Nisa Surəsi 176 ............................................................ 267

ayrılıb getdi. Gedərkən geri dönərək mənə belə dedi: Ey Cabir, sənin

bu xəstəlikdən öləcəyini sanıram. Lakin Allah, sənin bacılarının

al/götürəcəyi payla əlaqədar bir ayə endirərək onlara iki dəfə üçdə birlik

bir pay ayırdı."

Raviler demişlər ki: "Cabir, bu ayə mənim haqqımda endi, dərdi/deyərdi."

Buna yaxın bir rəvayət də et-Dürr-ül Mensur təfsirində iştirak edər.

et-Dürr-ül Mensur təfsirində, Ibni Əbi Şeybe, Buxari, Müslim,

Tirmizi, Nəsəs(n)i, Ibni Dureys, Ibni Cərir, Ibni Münzir və Beyhaki -et-

Delail adlı əsərdə- Beradan belə rəvayət edərlər: "Bir bütün olaraq

enən ən son surə, Tövbə surəsidir. Ən son enən ayə də, Nisa

surəsinin sonunda iştirak edən, 'Səndən fətva istəyirlər. Də ki: Anababası

və ço-cugu olmayan kimsənin mirası haqqında Allah sizə

belə fətva verir...' ayəsidir."

Mən deyərəm ki: Eyni əsərdə iştirak edən bir çox rəvayətdə ifadə edildiyinə

görə, Rəsulullah (s. a. a) və səhabələr bu ayəs(n)i "Sayf Ayeti=Yaz Ayəs(n)i"

deyə adlandırardılar. Mecma-ul Bəyan təfsirində deyilir ki: "Bunun

səbəbi budur: Ana-atasız və uşaqsız ölən adamın mirası haqqında

iki ayə nazil olmuşdur. Biri qış mövsümündə enmiş və Nisa

surəsinin giriş qısımında iştirak edər, digəri də yazın nazil olan bu ayədir."

Eyni əsərdə, Əbu Şeyxin Feraiz adlı əsərdə Beradan belə rəvayət

etdiyi ifadə edilər: "Rəsulullaha (s. a. a) kelalenin kim olduğu soruşuldu.

'Uşaqdan və atadan başqasıdır.' buyurdu."

Təfsir-ul Qummuda müəllif belə deyir: Mənə atam izah etdi. O

də Ibni Əbu Umeyrdən duy/eşitmiş. Ona Ibni Üzeyne Bukeyrdən köçürmüş

ki, Imam Mis (ə.s) belə buyurdu: "Adamın biri ölsə və geridə

varis olaraq bir bacıs(n)ı qalsa, ayənin hökmün tərəfindən ona mirasın

yarısı verilər. Eynilə adamın qız uşağı olması vəziyyətində mirasın

yarısını al/götürəcəyi kimi. Əgər adamın ondan daha yaxın bir qohumu

yoxsa, mirasın digər yarısını da yenə bacı, qohumluq

hökmün tərəfindən al/götürər. Bacı yerinə, qardaş varis olsa,

mirasın bütününü al/götürər. Çünki uca Allah belə buyurmuşdur: "Lakin

268 ....................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

(ölən) bacısının çocugu yoxsa, qardaş ona tamamilə

varis olar." Əgər varislər iki bacı olsalar, üçdə ikilik bir

payı ayənin hökmün tərəfindən al/götürərlər; geriyə qalan üçdə birlik payı da qohumluq

payı hökmün tərəfindən al/götürərlər. Əgər varislər qadın-kişi qarışıq

kəslər olsalar, kişiyə iki qadının payı qədər bir pay verilər. Bütün

bunlar, ölən adamın uşağının, ana-atasının və ya bərabər/yoldaşının

olmaması vəziyyətində etibarlıdır."

Ayyaşi öz təfsirində, bu rəvayətin davamını müxtəlif kanallardan

Imam Mis (ə.s) və Imam Sadiqdən (ə.s) rəvayət edər.

Təfsir-ul Ayyaşidə Bükeyrdən belə rəvayət edilər: Bir adam

Imam Misin (ə.s) yanına gəldi və ona, geridə varis olaraq ərini,

ana bir bacılarını və ata bir bacısını buraxan bir

qadının mirasının necə paylaşılacağını soruşdu. Imam buyurdu ki:

"Ərə mirasın yarısı verilər. Bu, altı məxrəcin üç paya eyni düşər.

Ana bir bacılara üçdə bir verilər. Bu da altı məxrəcin iki paya

eyni düşər. Ata bir bacılara da bir pay verilər."

Adam belə dedi: "Zeydin, Ibni Məsudun, Ehlisünnetin və

qazıların paylaşmas(n)ı bundan fərqlidir, ey Əbu Cəfər! Deyirlər ki: Ana

bir və ata bir bacıya üç pay verilər. Bu da altıda bir paya

eyni düşər. Beləcə payı altıdan səkkizə qədər yüksəldərlər." Imam

Mis (ə.s) buyurdu ki: "Bunu neyə söykən/dözərək söyləyirlər?" Adam

bu qarşılığı verdi: "Çünki uca Allah, 'bir bacıs(n)ı olan kimsə

(qardaş) ölsə, bıraktıgının yarısı o bacısındır.' buyurur."

Bunun üzərinə Imam Mis (ə.s) belə buyurdu: "Madam ki

Allahın əmrini dəlil göstərirsiniz, niyə/səbəb qardaşın payını

azaldırsınız? Çünki uca Allah, bacı üçün mirasın yarısını,

qardaş üçün də bütününü nəzərdə tutmuşdur. Bir şeyin bütünü yarısından

daha çoxdur. Necə ki Allah bacı üçün, 'bıraktıgının yarısı

o bacısındır.' və qardaş üçün də, 'bacısının çocugu

yoxsa, ona -yəni geridə buraxdığı bütün mala- tamamilə varis olar.'

buyurmuşdur. Siz isə, miras paylaşmanızda Allahın bütün malı

verdiyi qardaşa bir şey verməzkən, Allahın malın yarısını

Nisa Surəsi 176 ................................................................. 269

verməyi əmr etdiyi kimsəyə bütününü verirsiniz!" [c. 1, s. 287]

et-Dürr-ül Mensur təfsirində belə deyilir: Abdurrezzak, Ibni

Münzir, Hakim və Beyhaki Ibni Abbasdan belə rəvayət edərlər:

Adamın biri İbni Abbasa belə soruşdu: "Bir kimsə ölər və geridə

varis olaraq bir qız uşağı və ana-ata bir bacı buraxsa,

bunun mirası necə paylaşılar?" Ibni Abbas dedi ki: "Qız uşağı mirasın

yarısını al/götürər. Bacıya da bir şey verilməz. Mirasın geri qalanı

də ata cəhətdən qohumlara verilər." Buna qarşılıq ona deyildi

ki: "Amma Ömər bacı üçün də mirasın yarısını

nəzərdə tutmaqdadır." Ibni Abbas bu qarşılığı verdi: "Sizmi daha yaxşı bilirsiniz,

Allahmı? Allah deyir ki: 'Eger çocugu olmayıb bir qız

qardaşı olan kimsə (qardaş) ölsə, bıraktıgının yarısı o

bacısındır.' Siz isə deyirsiniz ki: Adamın uşağı olsa da, mirasının

yarısı bacısınındır!"

Yuxarıda təqdim etdiyimiz rəvayətlərin ehtiva etdiyi mənas(n)ı dəstəklər

mahiyyətdə başqa rəvayətlər də vardır.

270 ............................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

272 ........................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

Maidə Surəsi 1-3 ..............................................................

272 ........................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

1- Ey inananlar! (Etdiyiniz) əqdləri yerinə yetirin. Ihramlı ikən

ovu halal saymamaq üzrə, sizə (haram olduqları) oxunacaqlar xaricində

qalan dörd ayaqlı heyvanlar sizə halal qılındı. Allah şübhəsiz,

dilədiyi hökmü verər.

Maidə Surəsi 1-3 ............................................................. 273

2- Ey inananlar! Nə Allahın işarələrinə (həcc ibadətlərinə), nə

haram aya, nə (işarəsiz) qurbana, nə boyunbağılı qurbanlara və nə

də Rəblərinin lütf və razılığını axtararaq Beyti Harama yönələnlərə

hörmətsizlik etməyin. Ihramdan çıxdığınız zaman ovlana bilərsiniz. Sizi

Məscidi Haramdan saxladıqlarından ötəri bir birliyə olan

kininiz, sizi həddi aşmağa sürüməsin. Iyilik və təqva üzərində

köməkləşin; günah və həddi aşma üzərində köməkləşməyin. Allahdan

qorxun. Çünki Allahın əzabı çətindir.

3- Sizə (bunlar) haram qılındı: Leş, qan, donuz əti, Allahdan

başqası adına boğazlanılan, boğulmuş, vurulmuş, yuxarıdan düşmüş,

buynuzlanmış və yırtıcı heyvan tərəfindən parçalanaraq ölmüş

olan heyvanlar -hələ canları çıxmadan kəsdikləriniz xaric-,

obelisklər üzərinə boğazlanılan heyvanlar və (heyvanın ətini) fal

oxlarıyla bölməniz. Bunlar yoldan çıxmaqdır. Bu gün inkar edənlər,

sizin dininizdən ümidi kəsmişlər. Artıq onlardan qorxmayın,

məndən qorxun. Bu gün sizin dininizi yetkinləşdirdim, sizə nemətimi

tamamladım və sizə din olaraq İslama razı oldum. O halda kim,

(istəklə) günaha yönəlmədən aclıq halında dara düşsə, (bunlardan

yeyə bilər; çünki) Allah heç şübhəsiz bağışlayan və əsirgəyəndir.

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Surənin girişi və son hissəs(n)i, ayələrinin ümumisi, bu ayələrin

əhatə etdiyi hökmlər, nəsihət edər və hekayələr üzərində dayanıb düşündüyümüz

zaman, surənin əhatəli hədəfinin verilən sözlərin tutulmasına,

nə şəkildə olursa olsun haqqın güdüldüyü andlaşmalara

bağlı qalınmasına, bunları tapdalamaqdan, gərəklərinə diqqət etməməkdən

maksimum ölçüdə qaçınılmasına bağlı bir çağırış olduğunu

görərik. Bu çağırış məzmununda, ilahi sünnənin çəkinib iman edənlərin,

daha sonra Allahdan qorxub da lütfkarlıqda ol/tapılanların rəhmətə

qovuşmaları, işlərinin asanlaşdırılması və yüklərinin yüngülləşdirilməsi,

buna qarşılıq azğınlaşanların, andlaşmaları tapdalayanların, sözlərinin

gərəklərini yerinə yetirməyib əqdlərinin xaricinə çıxanların, din-

274 ............................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

də məsuliyyət tələb edən müqavilələrin sərhədlərini tapdalayanların işlərinin

çətinləşdirilməsi və yüklərinin ağırlaşdırılması şəklində cərəyan

etdiyi ifadə edilməkdədir.

Buna görə surənin cəzas(n)ı müeyyideler və qisasla əlaqədar bir çox

hökmü, Maidə (Süfrə) hekayəsi, Məsihin diləyi və Adəmin iki oğulunun

hekayəsi kimi hissələr ehtiva etdiyini, İsrailoğulların tərəfindən işlənən bir çox

zülmə, özlərindən alınan sözlərə və gücləndirilmiş əqdlərə zidd

hərəkət edişlərinə işarə edildiyini görürük. Yenə surənin, uca

Allahın birdə-kım lütflərlə insanları minnət altında buraxdığını dilə

gətirən ayələr ehtiva etdiyini görərik. Məsələn: Dini kamala çatdırmaq,

neməti tamamlamaq, yaxşı və təmiz şeyləri halal etmək, onlara çətinlik

və çətinlik çıxarmağı diləmədən insanları təmizləyəcək qanunlar

qoymaq kimi.

İşdə bu cür xəbərdarlıqlar, surənin eniş zamanının atmosferiylə uyğun

və onunla üst-üstə düşməkdədir. Çünki nəql əhli, yəni tarixçilər və

muhaddİsler arasında, bu surənin Rəsulullaha (s. a. a), həyatının

sonlarında enən ən son uzun surə olduğu barəsində hər hansı bir

ixtilaf yoxdur. Gərək Sünni və gərəksə Şiə rəvayətlərdə bu surənin

mensuh olmayıb nasih olduğu ifadə edilər. Bu səbəbdən Allahın qullarından

al/götürmüş olduğu sözlərə bağlılığın tövsiyə edilməsi və əqdlərinin

möhkəm tutulmasının istənməsi, surənin bu xüsusiyyətinə uyğun

düşməkdədir.