Nisa Surəsi 77-80

yetmiş üç təriqətə bölündülər. Bu, dini məsələlərə bağlı

mezhepsel bölünmələrini göstərər. İctimai qanunlar və rəhbərlik

şəkilləri kimi ictimai məsələlərə bağlı bölünmələri isə, statistikalara

sığacaq kimi deyil.

Quran Allahın endirdiklərinin xaricində bir şeylə hökm etməyi,

insanları təsnif edərə bölməni, azğınlığı, heva və həvəsin arxasında getməyi

qadağan edər. Bu mövzuda olduqca sərt ifadələr istifadə edər. Sonra olanlar

gözlər önündədir.

Kafirlərin və Ehlikitabın dost əldə edilməsinin qadağan edilməsi du-

664 ....................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

rumu da Quranda üzərində əhəmiyyətlə durulan qadağanlardan biridir.

Hətta, deyilə bilər ki, Quranda kafirlərin və Ehlikitabın dost əldə edilməsinin

yasaklanışı ilə əlaqədar olaraq istifadə edilən sərt üslub başqa

heç bir detal xüsusiyyətli qadağan et əlaqədar olaraq istifadə edilməmişdir.

Quran bu mövzuya o qədər əhəmiyyət verər ki, uca Allah Ehlikitabı

və kafirləri dost əldə edənləri onlardan sayar: "Sizdən kim onları

özünə vəli etsə, o, onlardandır." Belə bir şeyi etmələri vəziyyətində

özüylə aralarında bir maraq/əlaqənin qalmayacağını ifadə edər:

"Kim belə etsə, artıq onun üçün Allahdan heç bir şey yoxdur."

(Al/götürü Imran, 28) Sonra onları ola biləcək ən açıq bir ifadəylə xəbərdar edər və

belə deyər: "Allah sizi özündən çəkindirər." (Al/götürü Imran, 28-30) Daha

əvvəl bu ifadə üzərində dayanarkən, bunun xəbərdar etdiyi şeyin qəti

olaraq reallaşacağına dəlalət etdiyini, bunun qaçınılmaz olduğunu,

dəyişməsinin və başqa bir şeyə çevrilməsinin söz mövzusu

olmadığını ifadə etmişdik.

Daha çox şərh istəyirsənsə, bu ayənin mənas(n)ı üzərində düşünə bilərsən:

"Şübhəsiz Rəbbin, hamısının işlərinin karşılıgını tam

verəcəkdir. -Bu ayədən əvvəl Nuh, Hud və Saleh kimi peyğəmbərlərin

qövmlərinin hekayələri izah edilmiş, sonra Yəhudilərin, kitabları

haqqında ixtilafa düşmələri dilə gətirilmişdir.- Çünki Allah, etdiklərinizi

bilməkdədir. Elə isə emrolundugun kimi dogru ol; səninlə

birlikdə tövbə edənlər də; həddindən artıq getməyin, -görüldüyü kimi ayənin

xitab tərzi, ictimai xüsusiyyətlidir- çünki O, etdiklərinizi görməkdədir."

(Hud, 111-112) Sonra bir də uca Allahın bu sözü üzərində düşün:

"Əsla/çəkin zülm edənlərə söykən/dözməyin; sonra sizə atəş toxunar!

Sizin Allahdan başqa dostlarınız yoxdur; sonra sizə kömək edilməz!"

(Hud, 113)

Uca Allah, "Allah sizi özündən çəkindirər." xəbərdarlığıyla vəd

etdiyi bu atəşin axirətdən əvvəl, dünyadaykən toxunmasının -

ayənin ifadəsinin mütləq olduğu göz qarşısında saxlanılmalıdır- nə

məna ifadə etdiyini bu ayədə açıqlayır: "Bu gün artıq inkar edənlər,

sizin dininizi yox etməkdən, ümidi kəsmişlər. Artıq

onlardan qorxmayın, məndən qorxun." (Maidə, 3) Bunu söyləyərkən

Maidə Surəsi 51-54 ............................................................ 665

uca Allah, möminlərin, müşriklərdən və Ehlikitapdan ibarət olan/yaranan

kafirlərin, dinlərini yox etmələrindən qorxduqlarını ifadə edir -ki biz

daha əvvəl bunun üzərində dayandıq- və bu qorxu, bu ayənin endiyi

günə qədər davam etmişdir. Artıq bu gün, bu ayənin enişindən sonra,

dinin ortadan qalxması barəsində kafirlərdən qorxmalarına

ehtiyac yoxdur. Əksinə bu mövzuda Rəblərindən qorxmaları lazımdır.

Onların dinləri barəsində qorxduqları şey, kafirlərin əllərindən

gələn hər imkanı istifadə edərək dinlərini yox etməyə və bu fövqəladə

dəyəri əllərindən çıxarmağa çalışacaqları xüsusu idi.

Möminlər, bu ayənin enişindən əvvəl bundan qorxurdular. Lakin

Maidə surəsinin enişiylə birlikdə bu qorxuları güvənə çevrildi;

ürəklərində qopan qorxu fırtınaları din idi. Amma bu barədə Rəblərindən

qorx-maları lazımdır. Allahın, nurlarını aradan qaldırmaması, dinlərini

əllərindən al/götür-maması üçün diqqətli olmaq vəziyyətindədirlər.

Bilindiyi kimi, uca Allah layiq olmadıqları müddətcə, bir qövmü

sürpriz bir şəkildə cəzalandırmaz və üzərlərinə əzab endirməz. Uca

Allah bu barədə belə buyurar: "Bu belədir; çünki bir millət

özlərində olan gözəl üstünlüyü degiştirmedikçe, Allah onlara

verdigi neməti degiştirmez." (Ənfal, 53) Bu ayədə, ilahi nemətin

dəyişməsinin, haqq edilməsi vəziyyətində reallaşacaq bir fakt olduğu

açıqlanır. İnsanların özlərini dəyişdirmələriylə birlikdə,

onlara istiqamətli nemətin də dəyişəcəyi vurğulanır. Daha əvvəl də

ifadə edildiyi kimi, din ya da deni vəlayət -rəhbərlik- "nemət" olaraq xarakterizə edilmişdir:

"Bu gün sizin üçün dininizi yetkinləşdirdim, sizə nemətimi

tamamladım və sizə din olaraq İslama razı oldum."

(Maidə, 3)

Demək ki, bu nemətin onlar tərəfindən dəyişdirilməsi, Allah ilə

əlaqənin kəsilməsi surətiylə Allahın vəlayətindən sıyrılmaları,

zalımlara söykən/dözmələri, kafirləri və Əhli Kitabı dost əldə etmələri

gözlənilməkdədir. Elə isə bu mövzuda, özlərinə bundan

qorxmaları və dolayısilə Allahın önü alınmaz əzabını üzərlərinə

endirməsindən qorxmaları lazımdır. Uca Allah, onları bu ifadələrlə

xəbərdar edir: "Sizdən kim onları özünə vəli etsə, o, onlardandır.

Allah, zalım cəmiyyəti dogru yola çatdırmaz." (Maidə, 51) Burada uca

666 ....................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

lim cəmiyyəti dogru yola çatdırmaz." (Maidə, 51) Burada uca Allah, onları

xoşbəxtliyə yönəltməyəcəyini bildirir. Çünki xoşbəxtliyin hidayətlə

doğrudan elin idisi vardır. İnsanların dünya həyatında xoşbəxt

olmaları, ancaq dini qaydalar və İslamın ümumi ictimai qanunları istiqamətində

bir həyat davam etdirmələri ilə mümkündür.

Bu gedişatın bünyəsi yıxıldığı zaman, bilinəni əmr etmə və

münkəri qadağan etmə kimi İslami həyatın özünü qoruyucu prinsiplər

pozular və İslamın ictimai həyat üçün nəzərdə tutduğu ümumi

simvollar ortadan qalxar. Onun yerini kafirlərə xas həyat tərzi

al/götürər. Sonra bu həyat tərzi get-gedə təməllərini sağlamlaştırar və

prinsiplərini məskun hala gətirər. Bu gün Müsəlman cəmiyyətlərin içində

ol/tapıldığı vəziyyət, bunun ən konkret nümunəsidir. Kafirlərə xas

həyat sistemi, bütün görünüşləriylə Müsəlman cəmiyyətlərin həyatının

hər sahəsinə suverendir.

Quran və sünnənin təşkil etdikləri və Müsəlmanlar arasında

məskun bir sistem halına gətirdikləri ümumi Islami həyat sistemi ilə,

bu gün Müsəlmanlara söykədilən dağıdıcı və fasit həyat sistemini

müqayisə etdiyimiz, sonra, "Allah, yaxında elə bir cəmiyyət gətirəcək

ki, O onları sevər, onlar da ONU sevərlər. Möminlərə qarşı alçaq

könüllü, kafirlərə qarşı şərəfli və şiddətlidirlər. Allah yolunda cihad

edərlər, heç bir qınayıcının qınamasından qorxmazlar." (Maidə,

54) ayəsinin işarə etdiyi xüsus üzərində düşündüyümüz zaman görəcəyimiz

budur:

Bu gün biz Müsəlmanlar birliyini qucaqlayan və həyatımızın hər

sahəsinə suveren olan bütün alçaqlıqlar, -ki biz bunları əvvəl

kafirlərdən al/götürdük, sonra içimizdə kök saldılar, şəxsən bizim dəyərlərimiz

halına çevrilərək törədilər- uca Allahın ayədə, gətirəcəyini

vəd etdiyi birliyə bağlı olaraq dilə gətirdiyi xüsusiyyətlərin əleyhdarlarıdır.

Bunu demək istəyirəm: Bu gün praktik həyatda sərgilədiyimiz

bütün alçaqlıqlar, bu nöqtədə yekunlaşdırılır: Bu günki cəmiyyət Allahı

sevmir, Allah da onları sevmir. Kafirlərə qarşı alçaq, süklüm

qat, möminlərə qarşı zorba, təpədən bakmacı və şiddətlidir.

Maidə Surəsi 51-54 ........................................................ 667

Allah yolunda cihad etməz; hər qınayanın qınamasından da qorxar.

İşdə Quran bu təəccüblü gerçəyi bu cür dəqiq ifadələrlə həmsöhbətlərinə

izah edir. Istersen belə də deyə bilərsən: Bu, qeybi bir xəbərdir.

Hər şeyi bilən və hər şeydən xəbərdar olan Allah, İslam cəmiyyətinin

bir gün dindən dönəcəyini xəbər verir. Şübhəsiz bu,

terminolojik mənada bir riddet deyil. Bir eniş, bir alçalış mənasında

dindən çevir. Ulu Allah bu ayələrdə bu xüsusa işarə

etmişdir:

"Sizdən kim onları özünə vəli etsə, o, onlardandır. Allah,

zalım cəmiyyəti dogru yola çatdırmaz." (Maidə, 51) "Eger Allaha, Peyğəmbərə

və ona endirilənə inansadılar, onları özlərinə vəli

etməzdilər. Amma onlardan birçogu yoldan çıxmış insanlardır." (

Maidə, 81)

Allah, özünə -dininə- kömək etmələri vəziyyətində özlərinə

kömək edəcəyini vəd etmişdir. Özləri dəstəkləməsələr və

onların güclərinə iştirak etməsələr, düşmənlərini zəiflədəcəyinə

söz vermişdir: "Eger Ehlikitap inanmış olsaydı, əlbəttə özləri

üçün yaxşı olardı. Içlerinden inananlar da var; amma çoxları yoldan

çıxmışlar. Sizə əziyyətdən başqa bir zərər verə bilməzlər. Sizinlə

döyüşsələr belə, sizə arxalarını dönüb qaçarlar, sonra onlara

kömək də edilməz. Harada ol/tapılsalar, onlara alçaqlıq (damğası)

vurulmuşdur. Meger ki Allahın ipinə və insanların ipinə sıgınmış

olsunlar." (Al/götürü İmran, 110-112) "Meger ki Allahın ipinə və insanların

ipinə sıgınmış olsunlar" ifadəsindən "İnsanların onları

dost əldə etmələri və nəticədə uca Allahın onları insanlara suveren

etməsi surətiylə bu zillətdən çıxmaları mümkündür" şəklində bir

çıxarsamada ol/tapılmaq uzaq bir ehtimal deyil.

Sonra uca Allah -bu mövqedə olan- İslam cəmiyyətinə,

bir birlik ortaya çıxaracağını vəd edir. Bunlar elə bir birlikdir

ki, Allah onları sevər, onlar da Allahı sevərlər. Möminlərə

qarşı təvazökar, kafirlərə qarşı şiddətli və şərəflidirlər. Allah

yolunda cihad edərlər və heç bir qınayıcının qınamasından qorxmazlar.

Daha əvvəl də ifadə etdiyimiz kimi, onlara bağlı olaraq sayılan bu

668 ........................................ əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

xüsusiyyətlər, bu günki İslam cəmiyyətində icazəyə rast gəlinməyən xüsusiyyətlərdir.

Ayənin üzərində yaxşıca düşündüyümüz zaman, ayənin İslam

cəmiyyətinin irəlidə nə növ alçaqlıqlara düçar olacağını və hansı alçaldıcı

vəziyyətlərə düşəcəyini detallı bir şəkildə xəbər verdiyini görərik.

Bu alçaqlıqlara bağlı olaraq, axır zamanda meydana gələcək

kimi inkişaflarla əlaqədar Peyğəmbərimizdən (s. a. a) və Ehlibeyt

İmamlarından (onlara salam olsun) çox sayda hədis rəvayət edilmişdir.

Bu hədislərin bir qisimi art niyyətli sapdırmalardan və təhriflərdən

xilas ola bilməmişsə də, bununla birlikdə bunlar arasında, inkişaflar

və yaşanan praktik tərəfindən təsdiqlənən xəbərləri ehtiva edən

hədislər də vardır. Bunlar, təxminən olaraq min il əvvəl qələmə alınmış

ilk qurşaq alimlərin əsərlərində iştirak etməkdədirlər. Bu əsərlərin

çoxu da həqiqətən isnad edildikləri kəslər tərəfindən qələmə alınmış;

günümüzə köçürülərkən hər hansı bir itkiyə uğramamış və

bir çox alim tərəfindən onlardan nəql edilmişdir.

Qaldı ki, bu rəvayətlər, o gün üçün hələ reallaşmamış və o

sırada yaşayan insanların gözləmədiyi, təxmin etmədiyi və edə bilməyəcəyi

hadisələrə bağlı xəbərlər verirlər. Bu səbəbdən bunların

doğruluğunu qəbul etmək və vəhy mənbəsindən yığıldıqlarını etiraf

etmək bizim bucağımızdan qaçınılmaz olmuşdur.

Məsələn Qummu öz təfsirində atasından, o, Süleyman b.

Müslim el-Haşşabdan, o Abdullah b. Cerih el-Mekkidən, o Ata b.

Əbi Riyahdan, o da Abdullah b. Abbasdan belə rəvayət edər:

Rəsulullah əfəndimizlə (s. a. a) birlikdə Vida Həccini yerinə yetirirdik.

O sırada Rəsulullah (s. a. a) Kəbənin qapısına yapışdı və

yüzünü bizə çevirərək belə buyurdu: "Sizə qiyamətin işarələrini

xəbər verim mi?" O sırada onun ən yaxınında Selman (r.ə) ol/tapılırdı,

dedi ki: "Bəli, xəbər ver ya Rəsulullah."

Peyğəmbərimiz (s. a. a) belə buyurdu: "Qiyamətin işarələrindən

biri namazın ortadan qalxması, şəhvani arzuların arxasına düşülməsi,

ehtiraslara istiqamətli meyllərin artması, mala böyük dəyər

verilməsi, dinin satılaraq qarşılığında dünyalıq şeylərin alınmasıdır.

Maidə Surəsi 51-54 ..................................................... 669

Bu şərtlər ortaya çıxdığında, gördüyü pislikləri dəyişdirmə gücünü

özündə tapa bilməmənin verdiyi iztirabla möminin ürəyi və içi, suda

duzun əriməsi kimi əriyər."

Selman heyrətlə soruşdu: "Bu dəmi olacaq ya Rəsulullah?"

Buyurdu ki: "Bəli, canımı əlində tutan Allaha and içərəm ki, ey

Selman! Bütün bunlar olacaq və bu sırada onları zorba əmrlər,

fasiq vəzirlər, zalım alimlər və xain əminlər idarə edəcək."

Selman soruşdu: "Bunlar dəmi olacaq ya Rəsulullah?"

Buyurdu ki: "Bəli, canımı əlində tutan Allaha and olsun ki, ey

Selman, bütün bunlar olacaq. Bu sırada münkər (pis) bilinən (yaxşı)

olacaq, bilinən də münkər olacaq, xainə güvəniləcək, güvənilən

kimsə xəyanət edəcək, yalan danışanlar təsdiq ediləcək və doğru

söyləyənlər də yalanlanacaqlar."

Selman, "Bütün bunlar olacaqmı ya Rəsulullah?" deyə soruşdu.

Buyurdu ki: "Bəli, canımı əlində tutan Allaha and içərəm

ki, ey Selman, bütün bunlar olacaq və bu sırada qadınlar idarəçi

olacaq, nökərlərə məsləhətləşiləcək, uşaqlar minbərlərə oturacaq, yalan

bir bacarıq kimi qəbul ediləcək, zəkat bir itkin, Müsəlmanların

beytülmalını talan etmək bir qənimət kimi görüləcək. Adam ana

və atasına əziyyət edəcək, buna qarşı yoldaşına yaxşılıq edəcək.

Və kometa doğulacaq."

Selman dedi ki: "Bunlar dəmi olacaq ya Rəsulullah?"

Buyurdu ki: "Bəli, canımı əlində tutan Allaha and içərəm ki, ey

Selman, bütün bunlar olacaq və o sırada qadın ərinin ticarət

ortağı olacaq, yağış normal mövsümündə yağmayacaq, isti

mövsümlərdə yağacaq, comərd insanlar ola bildiyincə sərt və kobud

olacaqlar, çətin vəziyyətə düşən yoxsul insan kiçik hesab ediləcək. Bu sırada

bazarlar bir-birlərinə yaxın olacaq. Biri: 'Heç bir şey sata bilmədim'

deyəcək, bir başqası: 'Heç qazanc əldə etmədim' deyəcək. Bundan

ötəri Allahı günahlandırar/cinayətlər kimi danışacaqlar."

Selman, "Bunlar dəmi olacaq ya Rəsulullah?" deyə soruşdu.

Buyurdu ki: "Bəli, canımı əlində tutan Allaha and içərəm

ki, ey Selman, bütün bunlar olacaq və bu sırada başlarına bir

qövm müsəllət olacaq ki danışacaq olsalar, boyunlarını

670 ...................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c. 5

vuracaqlar; susacaq olsalar, hər şeylərini mübah sayacaqlar, mallarına əl qoyacaq, möhtərəmliklərini tapdalayacaqlar. Qanlarını tökəcək, ürəklərinə

qorxu salacaqlar. O sırada möminləri qorxaq, ürkək, pısırık və

utancaq görərsən."