Nutq o‘stirish mеtodikasi

Savolvatopshiriqlar.

Boshlang‘ichsinflardama’nodosh so’zlargaoidqandaymashqlarishlatiladi?

O’quvchilar lug‘ati qaysi manbalar asosida boyitiladi?

So‘zlarning ma’nosini tushuntirish usullari qaysilar?

6- mavzu: O‘qish, badiiy asarni qayta hikoyalash, matеrialni o‘rganish, bayon va inshoga tayyorlanish bilan bog‘liq holda o‘quvchilar lug‘atini faollashtirish yo‘llari.

Ma’ruza rejasi:

So’z va iboralar ustida ishlashda o’yinlardan foydalanish

Mantiqiy mashqlar

Iboralar ustida ishlash

So’z va iboralar ustida ishlashda topishmoqlardan foydalanish

Tayancha atamalar: So’z, ibora, mantiqiy mashqlar, topishmoq, bayon, insho,frazeologiya leksikologiya

So’z va iboralar ustida ishlashda o’yinlardan foydalanish

O’yindan darsning turli bosqichlarida foydalanish mumkin, lekin ular shunday joylashtrilishi kerakki, o’quvchi og‘ir aqliy mehnatdan so’ng o’yindan o’ziga emostional quvvat olsin. Uyin jarayonida o’quvchi o’zining harakatini o’rtoqlarining harakatiga solishtirsin, o’zini anglay borsin va unda tashabbuskorlik paydo bo’lsin. Ona tili darslarida qo’llanilib kelinayotgan o’yinlar xilma-xil bo’lib.ular turli tomondan turlarga bo’lingan. Biz boshlang‘ich sinf ona tili darslarida so’z turkumlarini o’rganish jarayonida qo’llash mumkin bo’lgan uyinlarni ishlab chiqdik va ularni ona tili darslarida qo’llab ancha yaxshi natijalarga erishdik. Quyida shu o’yin namunalarini keltiramiz.

”Kim ko’p so’z tuzadi?” o’yini. Kartochkalarga bosma harflar tarqoqlikdayozib qo’yiladi. O’quvchilar shu harflar ishtirok etgan so’z tuzadilar. Bu o’yin kompyuter dasturiga ham kiritilishi mumkin. Buning topshirig‘i quyidagicha bo’lishi mumkin.

1 Berilgan harflar ishtirokida otlar tuzib yozing.

2.Bergan harflar ishtirokida sifatlar tuzib yozing.

3. Berilggan harflar ishtirokida fe’llar tuzib yozing.

4. Berilgan harflar ishtirokida turli turkumga oid so’zlar tuzib yozing.

Kartochkalardannamunalar:

1. “Ma’nodoshso’zlarqatorinituz” o’yini. Bu o’yin –mashqustidaishlashpaytidatashkiletilishimumkin.

Chiroylisezgirshamol

Ziyrakgo’zalshabada

Yelhorimoqtiyrak

Charchamoqsaboko’rkam

2. “Ortiqchasini top” o’yini. O’quvchilarso’zichidano’zaroma’nodoshbo’lmaganso’zlarnitopibaytadilar. Ona tilidan …mashqnibajarishjarayonidatashkiletishmumkin.

O’qituvchikartochkadama’nodoshso’zlarguruhiichigaboshqama’nodagiso’zniritibqo’yadi. O’quvchiunitopib, ma’nosidagifarqniaytadi

3. “O’yla, izla, top” o’yini. Berilganmatnichidanma’nodoshso’zlarnitopadilar, ularniguruhlabyozadilarvanimauchunma’nodoshekaniniizohlaydilar. Matn “O’qishkitobi”danolinishiyokionatilidarsligidagimatnberilishimumkin.

4. “Zanjir” o’yini. O’qituvchi tilda ma’nodoshi bo’lgan so’z aytadi, o’quvchilar parta ketma-ketligida unga ma’nodosh so’zni topib aytadilar.Ma’nodoshi qolmagan paytda navbatdagi o’quvchining o’zi tilda ma’nodoshi bor so’z aytib o’yinni davom etishiga yordam beradi. Bir qator parta o’quvchilari bir necha ma’nodosh so’zlar guruhini tuzishlari mumkin. O’yin ketma-ketlikda davom ettiraveriladi. Masalan, bir qatorda 10 ta o’quvchi o’tirgan bo’lsa uchta, to’rtta ma’nodosh so’zlar guruhini tuzishlari mumkin. 4-sinfda 304-mashq bajarilib bo’lingach bu o’yin uyushtirilishi mumkin.

5. “Iztopar” o’yini. O’qituvchi harflari tushirilgan ma’nodosh so’zlarni doskaga yoki kartochkaga yozib o’quvchilarga so’zni topishlarini va ularning ma’nolarini izohlashlarini topshiriq qilib beradi. Masalan, bu o’yin 224- mashqni (1), 236-mashqni (2) bajarish jarayonida uyushtirilishi mumkin.

1. Be.or, be.ob, no.ob, no.og‘, xa.ta, og‘.iq.

2. O .to . , q . yo. , q . ma. , k . n, sha . s.

6. “Harflardanma’nodoshso’zlartuz” o’yini. BerilganharflardanA.Temurningxususiyatlariniifodalovchima’nodoshso’zlarkelibchiqadi.

1. A L O T D I (297- mashq)

2. U B L K N Yu G‘ A (297- mashq)

7. “Aqlcharxi” o’yini. O’quvchilarguruhiuchkishidaniboratbo’ladi. 1-o’quvchi tildama’nodoshiborso’zniaytadi, 2-o’quvchi uningaytganso’ziniqaytaradivaungama’nodoshso’zqo’shadi. 3-o’kuvchi yuqoridagiikkiso’zniqaytaradivaungao’zima’nodoshso’zqo’shadi. Masalan, sifatturkumio’rganilayotganda (298-mashq):

Inoq: ahil, …

Inoq, ahil, totuv, …

Inoq, ahil, totuv, qadrdon, …

Inoq, ahil, totuv, qadrdon, qalin, …

Inoq, ahil, totuv, qadrdon, qalin, apoq-chapoq.

Mitti (jajji, kichkina) kabi.

8. “Charxpalak” metodi. O’quvchilarkichikguruhlargabo’linadi. Ulargatopshiriqlaryozilgankartochkalarberiladi. Har birguruhtopshiriqnibajaribbo’lgach, 2-guruhga uzatadi. 2-guruh 3-guruhga uzatadi. Har birguruhningbajarganishiguruhlararoaylanadi. Guruhlarbir-birlariningxatolarinito’g‘rilaydilar. So’ng har birguruho’zkartochkasibilantaqdimotgachiqadi.

Topshiriq. 1-guruh uchun: Ma’nodoshotlarqatorinituzing.

2-guruh uchun: Ma’nodoshsifatlarqatorinituzing.

3-guruh uchun: Ma’nodoshfe’llarqatorinituzing.

9. “Ruchkastolustida” o’yini. O’quvchilarkichikguruhlargabo’linadi. O’qituvchi har birguruhgasinonimikqatordagi bosh so’znikartochkagayozibuzatadi. Guruhdagio’quvchikartochkadagiso’zgasinonimso’zniyozib, qog‘oznishaergigauzatadi, ruchkasinistolo’rtasigaqo’yadi. Topolmagano’quvchiruchkasinio’zidaolibqoladi.

Qog‘ozikkinchimartaguruho’quvchilariorasidaaylanadi. Har biro’quvchima’nodoshso’zlarniqatnashtirib, gap tuzadi, maqol, topishmoqvahokazolarniyozadi.

Masalan, 4-sinfda fe’lturkumiyuzasidantakrorlashdarsidatashkilqilinadi.

1-topshiriq. Berilgan har birso’zningma’nodoshinitopibyozing.

1-guruh uchun: bekindi (yashirindi), nomladi (atadi), ketibdi (jo’nabdi, ravonabo’libdi), eslamoq (xotirlamoq, yodgaolmoq, yodlamoq, yodetmoq, yo’qlamoq), yanglishmoq (xatoqilmoq, adashmoq), faxrlanmoq (faxretmoq, g‘ururlanmoq, mag‘rurlanmoq).

2-guruh uchun: sarflamoq (sarfqilmoq, harajatqilmoq, chiqimqilmoq), salomlashmoq (so’rashmoq, ko’rishmoq, salom-alikqilmoq), tushunmoq (anglamoq, uqmoq, fahmlamoq, bilmoq ), urinmoq ( harakat qilmoq, intilmoq, tirishmoq, unnamoq), charchamoq (toliqmoq, horimoq, tolmoq).

2-topshiriq. Ma’nodoshso’zlarniqatnashtirib gap yokimatntuzibyozing.

10. “Menitushun” o’yini. Birornarsaningnomi, belgisiyozilgankartochkastolustidateskarisigaqo’yiladi. O’qituvchiyokibiro’quvchichiqibshunarsaniyokibelginita’riflaydi. Masalan, onatilidarslaridamatnbilantanishishlaridanoldino’tkaziladi.

O’qishdarslaridaasardaishtiroketgantimsollarnomiyozilganbo’lishi ham mumkin. Masalan, “Ur, to’qmoq” so’ziyozilgankartochkateskariqilibqo’yiladi (423-mashq). O’qituvchi: 1- ta’rif: saxiy, qo’liochiq,,himmatli, saxovatli, xotam, tanticholqatnashgan. U qaysiertak?

2- ta’rif: Chol parrandagayordamberadi.

3- ta’rif: Parranda cholgaqaynarxumcha, ochildasturxonberadi.

So’ngo’qituvchi: “ Cholningxususiyatlariniayting” topshirig‘iniberadi.

«Munozaradaqiqasi». Bu usulniqo’llashdadarslikdagiboriboralartanlanib, ulardadarso’tilishidan 2- 3 kunilgario’quvchilargaberiladi. Ularuydama’nosiniota-onalaridan, lug‘atdanfoydalanibtopibkeladilar. O’ziniyodoladilar.O’quvchilariboralarniyodaytadilarma’nosinimisollaryordamidaizohlaydilar. Munoza 2-3 daqiqadavometadi.

«Kim chaqqon» daqiqasi. Bir nechadarsdavomidao’rganilganiboralarnitezvatug‘riyodaytgan, ma’nosinimisollarbilanizohlagano’quvchig‘olibsanaladi. Quyidagiiboralarberildi:

«Kim chaqqon?»o’yinikichikguruhlaro’rtasidao’tkazildi. O’qituvchi har birkichikguruhuchunkartochkadaiboraberadivavaqtbelgilaydi. Qaysibirinchivato’g‘rijavobbersa, shuguruhg‘olibbo’ladi.

Buyanaquyidagichatashkiletildi. Sahnako’rinishinamoyishqilindi. O’quvchilarsahnako’rishidagiasargamosiboranitopibaytadilar…..

«Topqirlarbellashuvi». O’quvchilarkichikguruhlargabo’linadi.Harbirguruhgaiboralarqatnashganmatnberiladi. Topshiriq. Matndaniborani toping vama’nosiniizohlang.Birinchivato’g‘ribajarganguruhg‘olibsanaladi. Matnlardannamunalar:

«Kimligingni top» o’yini. Har birguruhdanbiro’quvchidoskagachiqariladi. Peshanasigaiborayozilgantojbog‘lanadi. O’tirgano’quvchilariboragama’nodoshbo’lganso’zyokiuningmazmunigamos gap aytadi. O’quvchitopadi.