Oyunun yapisi – oyun incelemesi

OYUNUN YAPISI – OYUN İNCELEMESİ

Oyun incelemesi, metnin çözümlemesinde, oyun yazmada ve dramaturgide kullanılır. Bir oyun sahnelenecekken dramaturgi çalışması gereklidir. dramaturginin tanımı, oyun sanat bilimidir. Dramaturgi, dramaturg tarafından yapılır. Dramaturg, oyun sanatı uzmanı demektir. Günümüzde dramaturgluk profesyonel bir sanattır. Oyun seçer, önerir, oyunun incelemesini ve güncel yorumu açısından araştırmasını yapar.

1. 
   Kitabın ya da yapıtın dış görünüş özellikleri:
   

1. 
   Oyunla ilgili ön bilgi.
   
2. 
   Yayın evi, basılış yeri, yılı.
   
3. 
   Kapak yapısı, sayfa sayısı.
   

2. 
   Yazara ilişkin bilgiler:
   

1. 
   Yazarın yaşamı.
   
2. 
   Yaşadığı dönem ve çağ.
   
3. 
   Sanatçı kişiliği, biçemi(üslubu).
   
4. 
   Yapıtları.
   
5. 
   Diger yazarlar arasındaki yeri, farklılığı. Esinlendiği ve kendinden esinlenen yazarlar.
   

3. 
   Yapıtın Türü
   

4. 
   Yer ve zaman
   

5. 
   Oyunun yapısını oluşturan temel kavramlar:
   

• 
  Konu: 1. Konuşmada, yazıda, yapıtta ele alınan düşünce, olay ya da durum, mevzu. 2. Üzerinde konuşulan şey, bahis.
  

Konu ve tema genellikle eş anlamlı olarak tanımlanmaktadır. Sözgelimi, G.N. Pospelov, Edebiyat Bilimi adlı kitabında böyle ele alır. Biz Özdemir Nutkunun kaynaklarına bağlı olarak, farklı ele almayı yeğliyoruz. Konu birkaç tümceyle yer, önemli kişiler ve ana olayın belirtilmesidir. Bir yapıtta ana konunun yanı sıra yan konular da vardır. Sözgelimi, Titanic filminde konu: Okyanusta, büyük bir gemide yaşanan sınıflar- arası aşktır.

• 
  Tema: Bir konunun, bir düşünceyi belirtmek için işlenmesidir. Bir yapıtın ana düşüncesine egemen olan anlamıdır.Bir yapıttaana temanın yanı sıra, ana temayı besleyen yan temalar da bulunur. Sözgelimi, Titanic filminin teması: Sınıflar arası aşktır. Gemi batması yan tema olabilir.
  

• 
  Önerme: Mesaj, İleti, Tez gibi kavramlar da eşanlamlı olarak kullanılmaktadır.
  

Matematikte önermenin tanımı şöyledir:

Doğru ya da yanlış, kesin bir hüküm bildiren ifadelere önerme denir.
Edebiyatta ise Osmanlıca, kıssadan hisse olarak tanımlanır. Bu, öyküden, anlatıdan çıkarılan ders demektir. Önerme bir yargı tümcesi olmalıdır. Geniş zaman olarak ifade edilmelidir.

Titanik filminin önermesi; Eş seçiminizi, başkalarına, maddi çıkarlara göre değil; kendi sevginize, duygularınıza göre yapın.

• 
  Serim: Yapıtın anlaşılabilir olması için verilen ek bilgidir. Yapıtın başlarında yoğundur ama bitmez ; yapıt boyunca devam eder. Serim, burası neresi, kişiler kimlerdir, sorun sorularını ilginç, çarpıcı bir biçimde verir.
  

Titanic filminde serim; Büyük ve iddialı bir gemi yapılması, farklı sınıflardan insanlar, Rose, Jack ve zengin çocuğun tanıtılmasıyla yapılır.

• 
  Durum: Oyun kişilerinin ilişkisinde önemli bir görünmüştür.Durumu belirlerken başlangıç durumu önemlidir. Daha sonraki durumlar bu durumun çeşitlemeleridir.
  

Titanic filminde durum; Jack’ın Rose’u intihar etmekten kurtardığı ve zengin gencin de geldiği sahnedir. Filmin en önemli kişileri bir aradadır ve ana çatışma da belirginleşmiştir. Bu durum film boyunca çeşitlemelerle sürecektir.

• 
  Çatışma: Çelişki de denebilir. Bir kişinin kendi içindeki, çelişkiden, karşıtlıklardan, zıtlıklardan, bunalımdan, sıkıntılardan, kararsızlıklardan, başarısızlıktan oluşabilir. Bunun yanı sıra, iki kişi, iki grup, iki topluluk, toplum, ulus, kamp arasındaki çelişkilerden, tartışmalardan, sürtüşmelerden oluşur. Gecikme, geciktirilme ve engellenmelerde çatışma oluşturur.
  

Çatışma maddi ya da ruhsal karşıtlıklardan oluşabilir. Fiziksel ya da düşünsel olabilir. Bunun yanı sıra çatışma bir gizden sırdan da oluşabilir. Cinayet ve gerilim yapıtlarında bu tür çatışma ön plandadır. Örneğin, katil kim? Cinayetleri neden işliyor? Bir sırdır ve çatışma oluşturur. Bir yapıtta ana çatışmanın yanı sırayan çatışmalar da bulunur. Çatışma dramatik yapının omurgasıdır; onu ayakta tutar. Merak ögesini oluşturur.

• 
  İlk Asal Düğüm Noktası: Ana çatışmanın başladığı kesittir. Bu kesit kimi yapıtlarda en başta ya da serimle, durumla üst üste gelebilir.
  

Titanic filminde ilk asal düğüm noktası; durumla aynı sahnedir. Rose’un intihar girişimi sahnesidir.

• 
  Son Asal Düğüm Noktası: Ana çatışmanın göreceli olarak bittiği kesittir.
  

Titanic filminde son asal düğüm noktası; Rose’un filikadan gemiye geri döndüğü, yani, Jack’ı seçmeye karar verdiği kesittir.

• 
  Doruk Nokta: Bir yapıtta, kişiler ön plandaysa, baş oyun kişisinin; olaylar ön plandaysa, ana olayın, kesin değişim, dönüşüm noktasıdır. Değişim, dönüşüm, maddi, fiziksel ya da ruhsal, düşünsel olabilir. Ölüm, yaralanmalar fiziksel değişimlerdir. Hedef değiştirme, vazgeçme yaşamsal önemi olan bir şeyleri öğrenme kabullenme gibi durumlar ise ruhsal, düşünsel değişimlerdir.
  

Titanic filminde doruk noktası; Jack’ın ölümüdür.

• 
  Çözüm: Final ya da son da diyebiliriz. Eksik kalan bilgilerin tamamlandığı kesittir. Kimi yapıtlar tam anlamıyla bitmez ya da sonlanmaz. Sorun yarıda kalır ya da yeni bir sorun başlar. Bu tür sonlara açık uçlu son, çözüm diyebiliriz.
  

Titanic filminde çözüm; Jack’ın ölümünden sonraki kesittir. Jack’tan sonraRose’un neler yaşadığı, neler yaptığı anlatılır. Eksik kalan bilgiler tamamlanır.

6. Kişileştirme:
Kişileştirmeyi iki düzeyde ele alabiliriz.

1. 
   Tip Kişileştirmesi:
   

Genellemesine, bilinen kalıplara göre işlenen, kişileştirme biçimidir. Psikolojik ayrıntıları yoktur. Birtakım sıfat kalıplarıyla (sarhoş, cimri, saldırgan vb.) ele alınırlar. Gelişimleri ve değişimleri yoktur.

Titanic filminde tip kişileştirmesi; Zengin çocuk, Kızın Annesi, Diğer kişiler tipdirler.

2. 
   Karakter Kişileştirmesi:
   

Fizyolojik, sosyolojik ve pisikolojik boyutlarıyla, derinlemesine ele alınan, kendine has özellikleri olan kişileştirme biçimidir. Değişimleri ve dönüşümleri vardır.

Titanic filminde karakter kişileştirmesi; Rose ve Jack karakterdir.
Kişileştirme düzeni, çözümlemesi yapılırken, baş oyun kişisi, karşıt ya da eksen karakter, yardımcı oyun kişileri, yan oyun kişileri belirlenmelidir. Kişiler arası ilişkiler incelenmelidir. Kişilerin, olumlu, olumsuz yanları, dünya görüşleri, olaylardaki konumları ele alınmalıdır.
7. Özet
8. Yapıtın, biçemi (üslubu): Anlatım düzeyi, dili, dialog düzeni, konuşma örgüsü ele alınır.
9. Yapıtın sahne tasarımı ögeleri ele alınır: dekor, giysiler, ışık, müzik, renkler, plastik anlatım (görsel ögeler), simgeler ele alınmalıdır.
10. Yapıtı inceleyenin, (oluşturanın) yorumu.