O`zbek tili morfologiyea so`z tarkibi

O`ZBEK TILI MORFOLOGIYEA 
Sifatdan sifat yasalishi: sog’ –
sog’lom; 
Ravishdan ravish yasalishi 
–
ko’p –
ko’pincha. 
ESLATMA! LEKIN so’z yasovchi qo’shimcha qo’shib fe’ldan fe’l yasalmaydi. 
ESLATMA! Ba’zan bir so’zga so’z yasovchi birdan ortiq qo’shilishi mumkin. 
Asabiylashtirmadi 
–
asab-iy-lash-tir-ma-di
Bilimdonlikni 
–
bil-im-don-lik-ni
Issiqligidan 
–
isi-q-lik-i-dan
Ko’maklashdim –
ko’mak
-lash-di-m
ESLATMA! O‘zbek tilida son, olmosh, undov so‘z, taqlid so‘z, modal so‘z turkumlarini so‘z 
yasovchi qo‘shimchalar yordamida yasab bo‘lmaydi. Bu so‘z turkumlari o‘zbek tilida ot, sifat, 
ravish, fe’llarni yasash uchun xizmat qiladi.
ESLATMA! So‘z yasovchi qo‘shimchalar tuzilishiga ko‘ra, ikkiga bo‘linadi: 
1) Sodda so‟z yasovchi:
-chi, -la, -dosh, -kor
2) Murakkab so‟z yasovchi: 
1. 
–
lan, -
lash murakkab so‘z yasovchi bo‘lganda, n va sh dan oldingi –la o‘zidan oldingi so‘z 
bilan mustaqil qo‘llana olmaydi. Agar mustaqil qo‘llana olsa, 
-
la sodda so‘z yasovchi, n va sh 
lug‘aviy shakl yasovchi hisoblanadi. Zaharlan, hisoblash, fik
rlash, gaplash,ikkilan, hidlan, 
suvlash, g’iybatlash, shodlan, faxrlan, erkalan, o’pkalan,oziqlan, azoblan, soddalash,qiyinlash… 
2.
–lashtir ekranlashtir, sahnalashtir so‘zlarida murakkab so‘z yasovchi.
3. 
–chilik ikkiga ajralsa, sodda so‘z yasovchi va
ajralmasa murakkab.
Dehqonchilik, choyxonachilik, ayirmachilik, temirchilik, og’machilik, kulolchilik, suvchilik, 
choyxonachilik, bog’bonchilik, buzg’unchilik 
4.
–
garchilik 
–gar qismi mustaqil qo‘llansa, sodda so‘z yasovchi; mustaqil qo‘llana olmasa, 
m
urakkab so‘z yasovchi. 
I
g’vogarchilik, yog’ingarchilik, savdogarchilik, zargarchilik, odamgarchilik, namgarchilik, 
oliftagarchilik.
5.
–imlik ikkiga ajralsa sodda, ajralmasa murakkab so‘z yasovchi. O’simlik, ichimlik, kiyimlik, 
o’limlik. 
Eslatma! Yuq
orida aytgan edik: asosga so‘z yasovchi qo‘shimcha qo‘shish orqali 4 xil so‘z 
turkumi, ya‘ni ot, sifat, ravish, fe
`
l yasaladi. Ularning barchasi yasama so’z hisoblanadi. Ular 
quyidagilar:
OT YASOVCHI QO`SHIMCHALAR:
-a taqliddan 
–
qahqaha, sharshara, g‘arg‘ara; sifatdan –
bo‘za, quyqa, vayrona; fe‘ldan –
yara 
(yor-a);
-ak - taqliddan
–
bizbizak, guldirak, qarsak;
-archilik: sifatdan
–
ocharchilik;
-
at: fe‘
ldan 
–
ko‘chat, o‘lat; sifatdan –ko‘kat. 
–
bin: otdan 
–
folbin;
-bon: otdan
–
darvozabon, soyabon;
-boz: otdan
–
masxaraboz, qimorboz;
-voy: otdan
–
novvoy (non-voy);
-vchi,/-
uvchi: fe‘ldan –
o‘quvchi, to‘ldiruvchi; 
-gar//-kar: otdan 
–
zargar, miskar;
-garchilik: otdan
–
yog‘ingarchilik, odamgarchilik; sifatdan –
namgarchilik, xunobgarchilik,
-gi//-
ki: fe‘ldan –
sezgi, turtki;
-qi//-g`i//-
g`u: fe‘ldan –
sanchqi, tomizg‘i, tuyg‘u;
-gir: otdan 
–
jahongir;
-gich//-kich//-qich//g`
ich: fe‘ldan –
kulgich, yoritqich, surtkich, chizg‘ich;
-gin//-qin//-g`in//-gun//-
qun: fe‘ldan –
tizgin, to‘sqin, yong‘in, surgun, uchqun;
-goh: otdan 
–
oromgoh, bazmgoh;
-dak// -
doq: fe‘ldan
- yugurdak, qovurdoq;
-diq: otdan
–
o‘rindiq, fe‘ldan –
qoldiq, hordiq,
-don: otdan 
–
guldon,
-dor: otdan 
–
muhrdor;

---