Regressiv polisillogizmda dastlabki sillogizmning xulosasi keyingisining kichik asosi bo‘lib keladi. Masalan:
O‘simliklar tirik mavjudotlardir.
Daraxtlar o‘simliklardir.
Tirik mavjudotlar hujayradan tashkil topgan.
Daraxtlar tirik mavjudotlardir. Demak, daraxtlar hujayradan tashkil topgan.
Polisillogizm tarkibidagi birinchi, dastlabki sillogizm prosillogizm, qolganlari episillogizm deyiladi.
Polisillogizmning qisqartirilgan ko‘rinishi – sorit deb ataladi.
Soritning tuzilishi quyidagicha:
Hamma A-B. Hamma B-V.
Hamma V-G.
Hamma G-D.
Hamma A-D.
Soritlar ham progressiv yoki regressiv bo‘ladi. Progressiv soritda prosillogizmning xulosasi – episillogizmlarning katta asosi tushirib qoldiriladi.
Regressiv soritda prosillogizmning xulosasi – episillogizmlarning kichik asosi tushirib qoldiriladi.
Sillogizmning kichik asosi tushirib qoldirilgan sorit – Arastu soriti, sillogizmning katta asosi tushirib qoldirilgan sorit – Goklen soriti, deb ataladi.
Takrorlash uchun savollar
Entimemaning qanday ko‘rinishlarini bilasiz?
Epixeyrema qanday tuzilgan?
Polisillogizmning qanday turlari mavjud?
Sorit qanday tuzilishga ega?
Goklen soriti va Aristotel soriti bir-biridan qanday farq qiladi?
Shartli, ayiruvchi va shartli-ayiruvchi xulosa chiqarish.
Reja:
1.Sof shartli va shartli-qat’iy xulosa chiqarish.
2.Sof ayiruvchi va ayiruvchi-qat’iy xulosa chiqarish.
3.Shartli-ayiruvchi (lemmatik) xulosa chiqarish.
Tayanch iboralar: modus ponens, modus tollen, dilemma, trilemma, polilemma. Murakkab mulohazalarga asoslangan deduktiv xulosa chiqarishda xulosa asoslariga mantiqiy bog‘lovchilar orqali bog‘langan oddiy mulohaza lar deb qaraladi. Xulosa asoslari yo shartli, yoki ayiruvchi, yoki ham shartli, ham ayiruvchi mulohaza ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Asoslardagi mulohazalarning turiga ko‘ra, bunday xulosa chiqarishning quyidagi shakllari mavjud:
