O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

Drupalning yadrosidagi asosiy modullari

• 
  User - sayt foydalanuvchilarini boshqaradi
  
• 
  Node - saytdagi malumotlarni boshqaradi (sahifa, post, ...)
  
• 
  Taxanomy - sayt malumotlarini kataloglashtiradi
  
• 
  Menu - sayt menularini boshqaradi
  
• 
  Poll - saytda so'rovnoma yaratish uchun ishlatiladi
  
• 
  Search - Saytda qidiruv imkonini yaratadi
  
• 
  Locale, Translation - Saytni ko'p tilli qilish imkonini beradi va hakazo…
  

Drupalni kamchiliklari

• 
  Drupal OOP (Object Oriented Programming)ni ishlatmaydi.
  
• 
  Drupalni versiyalari bir-biriga to'g'ri kelmaydi, yani Drupal versiyalari APIlari bir-biridan farq qiladi
  

Drupalni o'rnatish.

• 
  Oldin aytib o’tganimizdek Drupal LAMP tizimida ishlaydi.
  
• 
  Lekin bizda Windows Operatsion tizimini ko’proq ishlatganimiz uchun Denwer dasturlar to'plamini maqul ko'ramiz.
  
• 
  Denwer o'rnatganimizdan keyin odatda
  
• 
  Yarliklar paydo bo’ladi
  

DAVOMI

• 
  Drupalning rasmiy www.drupal.org saytidan ko’chirib olashimiz lozim
  
• 
  Database name : drupal
  
• 
  Database username : root
  
• 
  Database password :
  
• 
  Keyinchalik MySQL uchun parolni
  

o'zingiz hohlaganizdek qilib

o'zgartirib olishingiz mumkin.

JavaScript dasturlash tili sintaktik jihatdan Java dasturlash tiliga, jismli modellashni istisno qilgan holda, oʻxshab ketsada, lekin maʼlumotlarni statik turlari va qatʼiy tiplashtirish kabi xususiyatlarga ega boʻlmaydi. JavaScript, Java dasturlash tilidan farq qilib, sinf tushunchasi bu tilning asosiy sintaktik qurilmasi hisoblanmaydi. Bunday asos sifatida foydalanilayotgan tizim tomonidan qolllab-quvvatlanayotgan, oldindan aniqlangan maʼlumot tiplari: sonli, mantiqiy va satrli; mustaqil ham boʻlishi, jismning usuli sifatida ham ishlatilishi mumkin bollgan funksiyalar; katta sondagi uz xossalariga va usullariga ega boʻlgan hamda oldindan aniqlangan jismlardan iborat jismli model va yana dastur ichida foydalanuvchi tomonidan yangi jismlarni berish qoidalari hisoblanadi. JavaScriptʼda dasturlar yaratish uchun hech qanday qoʻshimcha vositalar kerak boʻlmaydi, faqatgina tegishli versiyadagi JavaScript qoʻllanishi mumkin boʻlgan brauzer va DHTML hujjatlarni yaratishga imkon beruvchi matn muharriri kerak boʻladi.^[4]

• 
  JavaScript -bu interaktiv va dinamik HTML Web sahifa yaratishga mo‟ljallangan dasturlash tili hisoblanadi. Java Script Netscape Communications va Sun kompaniyalarining birgalikdagi mahsuloti bo‟lib, u 1995 yilda birinchi versiyasi yaratilgan (Java Scropt 1.3). Java Scriptning dastlabki nomi LiveScript deb atalgan va u Netscape tomonidan yaratilgan. Java Script klient va server tomonidan dasturlash tili bo‟lib, u HTML tilining teglarini va Internet brauzer(Microsoft Internet Explorer,Opera,Mozilla, Netscape) oynasini boshqaradi. Bunda brauzerning nimasini boshqaradi degan savol tug‟ilishi mumkin. Bu savolga keyingi bo‟limlarimizda to‟xtalib o‟tamiz. Boshqacha qilib aytganda HTML tili va JavaScript dasturlash tili birgalikda DHTML ni tashkil qiladi. Java Script tili ECMA-262 (Evropa standarti) va ISO-162 62 (Xalqaro standarti) standartlari orqali standartlashtirilgan. Java Script nisbatan olganda ob‟yektga mo‟ljallangan dasturlash tili bo‟lib, Internet uchun klient va server tomonida ishlovchi ilovalar (senariylar) yaratiladi.
  

• Java Scriptda yozilgan dastur kodini oldindan kompilyasiya qilish shart emas va qilinmaydi. Faqatgina dastur kodi interpretatsiya qilinadi. Shuning uchun Java Scriptni “interpretatorli til” deb ataladi. Java Scriptda yozilgan dastur to‟g‟ridan-to‟g‟ri HTML formatida saqlanib bajariladi. HTML fayli yuklangan vaqtda dastur matni brauzer tomonidan interpretatsiya qilinadi va u brauzerda bajariladi. Shuning uchun brauzerni interpretator deb ham nomlash mumkin. Kompilyasiya va interpretatsiya tushunchalariga to‟xtalib o‟taylik. Translyatsiya-bu ma‟lum bir dasturlash tilida yozilgan dastur matnini (kodi) elektron hisoblash mashina tiliga o‟tkazilish jarayoni tushuniladi.Shunday vazifani bajaruvchi maxsus dasturlar translyatorlar deb ataladi. Translyatsiya ikkiga bo‟linadi:

  
  

• 1. Interpretatsiya.

  
  

• 2. Kompilyasiya

  
  

Interpretatsiya-bu dastur matnidagi har bir qator buyruqlarini qatorma-qator mashina tiliga o‟girilish jarayoni. Kompilyasiya-bu dastur matnidagi har bir qator buyruqlarini mashina tiliga o‟tkazishi bilan birgalikda ularning ketma-ketligini ta‟minlash va sturktura bo‟yicha mashina tiliga o‟tkazilish jarayonidir.

• Javascript operatorlar

  
  

• Operatorlar: arifmetik amallar, o’zlashtirish, orttirish, kamaytirish. Shartli ifodalar:

  
  

• Qo’shish “+”, ayirish “-”, ko’paytirsh “*”, bo’lish “/”, qoldiqli bo’lish “%”.

  
  Bu ifodalar har qanday sonli ifodalarda uchrashi mumkin.
  Shuni ko’rish mumkinki, JavaScriptdagi o’zlashtirish operatorlari C va Java dagilar bilan bir hil: “=”, “+=”, “-=”, “*=”, “/=”, “%=”.
  x=y ifoda boshqa ko’pgina dasturlash tillaridagi kabi “x” o’zgaruvchiga “y” qiymatni berishni bildiradi.
  Quyidagi operatorlar C dagi mos operatorlar bilan bir hil sintaktik qoidalarga ega:
  

• y+=x bilan y=y+x ekvivalent

  
  y-=x bilan y=y-x ekvivalent
  y*=x bilan y=y*x ekvivalent
  y/=x bilan y=y/x ekvivalent
  y%=x bilan y=y%x – y ni x ga butun bo’lgandagi qoldiq- ekvivalent.
  Shartli ifodalar quyidagi ko’rinishga ega
  

Mantiqiy ifodalar.

• "&&" — mantiqiy AND — "VA";

  
  "||" — mantiqiy OR — "YOKI";
  "!" — mantiqiy NOT — "YO’Q".
  Misol:
  (a>b)&&(b<=10)||(a>10)
  JavaScripda mantiqiy ifodalarni qisqartirilgan tekshirilishi deb ataluvchi amal doimo qo’llaniladi: B1&&B2 operandda B1=false bo’lgan holda B2 ni baholash bajarilmaydi va false qiymati qaytariladi. Shunga o’hshab B1||B2 B1=true holatda true deb baholanadi. Bunda mantiqiy ifodalarni tahlili chapdan o’ngga qarab olib boriladi va faqatgina to’la ifoda baholanib bo’lishi bilan natija qaytariladi. Shuning uchun agar B2 sifatida funktsiya bo’lsa, u chaqirilmaydi, va agar u aks ta’sirga ega bo’lsa, bu hatolikka olib kelishi mumkin.
  

Taqqoslash operatorlari:

• "= =" -"teng";

  
  ">" -"katta";
  "<" -"kichik";
  ">=" -"katta yoki teng";
  "<=" -"kichik yoki teng";
  "!=" -"teng emas".
  
• 
  Taqqoslash operatorlari nafaqat sonli ifodalarga, balki satrli ifodalarga ham qo’llanilishi mumkin. Bunda satrlar teng hisoblanadi qachonki ulardagi barcha simvollar ustma-ust tushsa va bir hil tartibda kelsa (bo’sh belgi ham simvol deb qaraladi). Agar satrlar turli hil uzunliklarga ega bo’lsa, u holda uzunroq satr katta hisoblanadi. Agar ularning uzunliklari teng bo’lsa, u holda chapdan o’ngga brogan sari kattaroq nomerdagi simvolga ega bo’lgan satr katta hisoblanadi.
  
• 
  Kerakli ko'nikmalar va vositalar:
  
• 
  -Kompyuter va Internetning asosiy ishlashi; HTML, CSS va PHP (majburiy emas, lekin siz asoslarni bilsh yaxshiroq)
  
• 
  -Asboblar: WordPress, Joomla va Drupal
  
• 
  
• 
  CMS yoki kontentni boshqarish tizimi taktik jihatdan tajribali veb-ishlab chiquvchilarga kunlik ish boshlaganlarga mos keladigan tarzda qurilgan.
  
• 
  Bu onlayn tarkibni yaratish va boshqarish imkonini beruvchi dasturiy ilovadir. Ko'pchiligi ochiq manba va ulardan foydalanish bepul.
  
• 
  
• 
  Agar siz HTML, CSS yoki PHP asoslarini bilsangiz, u sizga foydali bo'ladi. Bilmasangiz, bu katta muammo emas, chunki bu platformalar juda intuitivdir. Sizning ehtiyojingizga ko'ra tanlashingiz mumkin bo'lgan CMS platformalarining uchta bepul tanlovi bu erda.
  

Funksiyalar nima uchun kеrak? Bu savolga javob bеrish uchun, funksiya o’zi nima ekanligini tushunib olish lozim bo’ladi. Dasturlashda, xuddi matеmatikadagi kabi, unga bog’liq ko’pgina argumеntlarning uning ko’pgina ma'nolarida aks etishidir. Dеmak, funksiya argumеntning har bir ma'nolari jamlanmasi uchun uning bajargan ishi natijasi sifatida qandaydir ma'no qaytaradi. Funksiyalar nima uchun kеrak, buni misollar bilan oydinlashtirishga qarakat qilamiz. Dasturlashdagi funksiyaga klassik misol – bu sonning faktorial ahamiyatini hisoblab bеruvchi funksiya. Dеmak, biz unga son bеramiz, u esa bizga uning faktorialini qaytaradi. Bunda biz faktorialini olishni xohlagan har bir son uchun aynan bir xil kodni qaytaravеrmaymiz – bu songa tеng bo’lgan argumеntli funksiyani chaqirishning o’zi kifoya qiladi.