O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta ’ lim vazirligi toshkent moliya instituti moliya-iqtisod fakulteti

 
 

---

30 
II-BOB. ITISODIYOTNI MODERNIZATSIYALASH SHAROITIDA 
KICHIK BIZNES VA XUSUSIY TADBIRKORLIKNI 
MOLIYALASHTIRISH TAHLILI 
2.1. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni moliyalashtirishda bank 
kreditlaridan foydalanish amaliyoti tahlili. 
O z e i t a kichik biznes va tadbirkorlikning taraqqiyoti, xususiy 
mulkning jadal rivoji uchun g yat qulay va ustuvor sharoitlar yaratib berilmoqda. 
Avvalo, shularning hisobidan iqtisodiyotimizning i atla i i tezlashtirish, 
aholining ish bilan band li i va daromad topishi bilan bir qatorda, biz uchun 
yangi lga , demokratik islohotlarning asosiy tayanchi va harakatlantiruvchi 
kuchi – ta sinfni shakllantirish z a tutilmoqda. Shu borada ishbilarmonlik 
muhitini yaxshilash hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik rivoji uchun 
yanada qulay moliyaviy sharoitlar yaratish hamda q lla -quvvatlash bugungi 
kunda dolzarb ahamiyatga ega li turibdi. 
Bank tizimining jami kapitalini oshirish, iqtisodiyotning real sektorini 
kreditlash hajmini kengaytirish, banklarning foiz stavkalarini kamaytirish yi a 
ggi yillarda amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar natijasida bank sohasi 
tadbirkorlik faoliyatini q lla -quvvatlashning ishonchli tayanchiga aylandi. 2014 
yilda tijorat banklari tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla iga 
9 trillion m a ortiq yoki 2013 yilga nisbatan 1,3 barobar p, shu jumladan, 2 
trillion mga yaqin miqdordagi mikrokreditlar ajratildi. Bu tga yilga 
qaraganda 39 foiz p i . S ggi besh yilda kichik biznesni kreditlash hajmi 
qariyb 5 barobar pay i.
13
Xalqaro moliya institutlari tomonidan tadbirkorlikni 
rivojlantirish uchun y alti ilga kredit liniyalarini zla ti i summasi 1,2 
martaga ortib, 157,8 mln. dollarni tashkil etdi. O z e i t Banklar uyushmasi 
huzuridagi Investitsiya loyihalari yi a loyiha hujjatlarini tayyorlashni 
13
2015-yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy zga i la i amalga oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil 
davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng y l ochib berish – ustuvor vazifamizdir. O z e i t
Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2014-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2015-yilga 
m l alla ga iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor y ali la iga ag i la ga Vazirlar Mahkamasining majlisidagi 
ma za i.// “Xalq zi” gazetasi, 2015 yil 17 yanvar

---

31 
moliyalashtirish amg a ma i tomonidan ham kichik biznes e tla i i g kredit 
resurslarini olishiga ma la i yi a faol ishlar olib borilmoqda. O tga
yilda amg a ma tomonidan umumiy qiymati 36,2 mlrd. mli 63 ta loyihani 
moliyalashtirish t g i i a qaror qabul qilindi.14 
S ggi t t yil ichida tadbirkorlik e tla i i g bank muassasalari bilan 
za munosabatlaridagi tartibotlar soddalashtirildi. Jumladan, kichik biznes 
e tla i a tijorat banklarida milliy valyutada hisob raqami ochganlik uchun 
t l undirish, shuningdek kichik tadbirkorlik e tla i tomonidan ularning 
hisobvaraqlaridan soliqlarni va boshqa majburiy t l la i t la a banklar 
xizmatlari uchun t l la undirish amaliyoti bekor qilindi, x ali e tla i 
tomonidan savdo va servis sohasida xarid qilinadigan tovar (ish, xizmat)lar uchun 
korporativ plastik kartalardan foydalangan holda t l la i amalga oshirishda 
t l terminallari cheklari birlamchi buxgalterlik hujjatlariga tenglashtirildi. 
O z e i t mustaqillikning dastlabki kunlaridanoq tashqi iqtisodiy faoliyatni 
kengaytirib, bir qancha xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan za manfaatli 
aloqalarni ata boshlandi. Tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish va 
kengaytirish, investorlar uchun qulay investitsion muhit yaratish uchun uchun 
qonun hujjatlari, pla Prezident farmonlari va Hukumat qarorlari qabul qilindi.
Xususan, 
Prezidentimiz 
tomonidan 
2010 
yil 
26 
noyabrdagi
“2011-2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va 
barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting at i la iga erishishning 
ustuvor y ali la i t g i i a”gi PQ-1438-sonli qarorida 2011-2015 yillarda 
respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish, uning barqarorligini oshirish 
va yuqori xalqaro reyting at i la iga erishishning ustuvor y ali la i 
belgilab berildi. 
Ushbu qaror bilan xorijiy investitsiyalarini jalb qilish borasida tijorat 
banklariga kichik biznes va xususiy tadbirkorlik e tla i i g loyihalarini 
moliyalashtirishni kengaytirish maqsadida xalqaro moliyaviy institutlar va xorijiy 
mamlakatlar hukumatlarining imtiyozli kredit liniyalari va grantlarini zla ti i
14
Manba: www.stat.uz 

---

32 
va jalb qilishni faollashtirish, bunda atilga moliyalash manbalari hisobidan 
2011 yilda–75 mln. doll., 2012 yilda–90 mln. doll., 2013 yilda–110 mln. doll., 
2014 yilda–130 mln. doll. va 2015 yilda–155 mln. doll. dan kam lmagan holda 
moliyalashtirishni ta mi la vazifalari belgilab berildi. 
Ushbu vazifalardan kelib chiqib, tijorat banklari tomonidan kichik biznes 
e tla i i g investitsion loyihalarini moliyalashtirish maqsadida Jahon banki, 
Islom taraqqiyot banki, Xalqaro moliya korporatsiyasi, Xitoy taraqqiyot banki, 
Germaniyaning KfV banki, Koreya Eksimbanki, Osiyo taraqqiyot banki kabi qator 
rivojlangan davlatlarning banklari va xalqaro moliya institutlarining uzoq muddatli 
imtiyozli kredit resurs ma lag la i jalb etilmoqda. 
Xususan, Milliy bank, Asaka bank, Sanoatqurilishbank, Xalq banki, 
Hamkorbank, Ipoteka bank, Ipak y li banklari tomonidan xorijiy moliya 
institutlari bilan muntazam xamkorlik aloqalari atilga li , tijorat banklari 
tomonidan ularning imtiyozli ma lag la i hisobidan tadbirkorlik e tla i i g 
loyihalari moliyalashtirilmoqda.
Jumladan, tadbirkorlik e tla i loyihalarini moliyalashtirish uchun 
zla ti ilga xorijiy kredit liniyalari hajmi 2009 yilda 50,6 mln. AQSh dollarini 
tashkil etgan l a, 2013 yilda mazkur at i 145,0 mln. AQSh dollaridan 
oshdi.
Ushbu ajratilayotgan kreditlar iqtisodiyotimizning sanoat, qishloq x aligi, 
transport, aloqa, qurilish, xizmat ati sohalaridagi investitsion loyihalarni 
ishga tushirilishiga ma lm q a.
Tijorat banklari tomonidan jalb qilinayotgan xorijiy moliya institutlarini 
ma lag la i i zla ti ili i i yanada jadallashtirishda qator masalalar z 
echimini topishi lozim deb hisoblaymiz. 
Jumladan, tijorat banklari tomonidan kredit ajratilishida kreditlashning asosiy 
tamoyillaridan biri kreditning ta mi la ga li tamoyilidir. Investitsion loyihalarini 
moliyalashtirishda kredit ta mi ti i g etishmasligi masalasining echimi 
respublikamiz tadbirkorik e tla i uchun asosiy ag atla a biri hisoblanadi. 

---

33 
Tijorat banklari tomonidan 2009-2013 yillar davomida tadbirkorlik 
e tla iga ajratilgan kreditlarga rasmiylashtirilgan ta mi t at i la i
2009-2010 yillarda ma mulk va a mulk barcha ta mi tla ing asosiy 
qismini tashkil etgan l a, 2014 yil 1 yanvar holatiga kelib ularning ulushi bir 
muncha kamaygan. Shuningdek, uchinchi shaxsning kafilligi va davlat kafolati 
ulushi 2009-2010 yillarda juda kam lga va 2012 yil 1 yanvar holatidan barcha 
ta mi tla ga nisbatan keskin oshgan. Tijorat banklari tomonidan 2010 yildan 
boshlab omonatlardan kredit ta mi ti a sifatida q lla mexanizmidan 
foydalanish hajmi oshgan. S g ta polisi ulushi 2009-2010 yillarda 0,3 foizni 
tashkil etgan l a, 2014 yil 1 yanvar holatiga kelib 5,0 foizni tashkil etgan.