O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi м. T. Asqarova

x
j
j
p
x
L
A
x
Y






1
1



(11) 
9 tenglikdan kelib chiqib j oraliq mahsulotga bо‘lgan talab hajmini topamiz: 












1
1
*
xj
j
P
A
L
x
(12) 
Oraliq mahsulot – yakuniy mahsulotning bir qismi bо‘lib, ishlab chiqarishga 
investitsion iste’moli xarakteriga ega. oraliq mahsulot ishlab chiqarish ushbu 
modelda monopol bо‘lib hisoblanadi; u ilmiy-tadqiqot sektoridan patent sotib olish 
yо‘li bilan monopol bо‘ladi. Oraliq mahsilot ishlab chiqarish foydasi quyidagicha 
ifodalanadi: 
j
xj
xj
x
p
)
1
(



(13) 
Oraliq mahsulot ishlab chiqaruvchisining foydasini maksimallashtirish 
uchun, u monopol narxni о‘rnatadi 
1
1



x
p
. Barcha oraliq mahsulotlar narxi 
tengligdan 
so‘m
metriya shartining bajarilganligidan, oraliq mahsulotga bо‘lgan 
talab о‘zgarmas songa teng deb olamiz (
const
LA
x







1
2
1
1
). Bu holda yauniy 
mahsulot hajmi quyidagicha aniqlanadi: 
LN
A
Y






1
2
1
1
(14) 
Tenglikdan kо‘rinib turibdiki yakuniy mahsulot hajmi о‘sishi texnologik 
taraqqiyot о‘sishiga teng:
N
Y
g
g

. 
Oraliq mahsulot ishlab chiqaruvchisi foydasi esa quyidagi tenglik bilan 
ifodalanadi. 
const
LA
x












1
1
1
1
)
1
(
(15)
 
Innovatsion mahsulot ishlab chiqarish ushbu mahsulotga egalik qilish 
huquqini beruvchi patentga ega bо‘ladi. Patent narxi kelajakda patent egasiga 
keltiradigan daromad qiymati bilan belgilanadi. Vaqt о‘tishi bilan patent narxining 
о‘zgarishi quyidagicha ifodalaniladi: 

---

44 
;
0
ds
e
q
s
t
v
dv
r
x

 



(16) 
yoki 
q
r
ds
e
r
q
t
x
t
dv
r
x
t
x
s
t
v








 




(17) 
15 tenglikdan simmetrik ifodalash mumkin 
q
q
q
r




. Ilmiy-texnik 
taraqqiyotning ishlab chiqarish funksiyasi, sektorda mavjud ishchi kuchi va 
mavjud ishlanmalar bilan ifodalaniladi: 
N
bL
N
D
R
&


(18)
 
Bu yerda, 
b – R&D
8
sektori samaradorligi; 
L
- 
R&D
sektorida ishlovchi xodimlar 
soni; N – mavjud texnologiyalar tashqi samarasi. 
R&D 
sektori foydasi quyidagicha 
ifodalaniladi: 
D
R
D
R
D
R
D
R
wL
bL
wL
q
N
&
&
&
&




 

(18) 
Raqobat muhitida ilmiy-tadqiqot sektorlari patent narxi harajatga cheklangan 
moyilligiga teng. 




const
bN
w
q
(19) 
Optimallashtirish modeliga uy xо‘jaliklari jamg‘arma va iste’molini 
kiritamiz. Optimallashtirish masalasiga iste’mol nafliligini optimallashtirish 
dinamikasidan kelib chiqib quyidagi kо‘rinishga keltiramiz: 






0
1
1
dt
c
e
U
p


(20) 
Bu yerda 

- iste’molga cheklangan moyillik elastikligi. Naflilikni 
maksimallashtirish barqaror о‘sishni ta’minlash uchun 
)
(
1
p
r
c
c




shart bajarilishi 
kerak. Modelning asosiy о‘zgaruvlari doimiy о‘zgarmas (monopol foydasi va 
patent narxi): 
const
p
q
g
g
g
K
Y
c













1
(21) 
8
R&D (research and development) ilmiy-tadqiqot va kostruktorlik ishlanmalar sektori 

---

45 
Shu bilan, ilmiy-texnik taraqqiyot iqtisodiy о‘sish modeliga endogen ta’sri 
о‘rganib chiqildi. Monopol foydasi, ish haqqi stavkasi va patent narxini qо‘yib 
monopol foydasini patent narxiga nisbatini topish mumkin: 
bL
bN
N
Y
N
Y
bN
w
N
Y
a













)
1
(
)
1
(
)
1
(
(22) 
Olingan natijani 17 tenglikga qо‘ysak quyidagi tenglikni keltirib chiqarrish 
mumkin: 
const
p
bL
g
g
g
K
Y
C





)
(
1


(23) 
Barqaror iqtisodiy о‘sish modelidagi kapital qaytimiga bog‘liq bо‘ladi 
patent, monopol foydasi va subektiv diskon stavka. Patentdan tushum bilan birga 
barqaror о‘sish sura’ti 

koeffitsentiga bog‘liq, u monopol foydasini yalpi ishlab 
chiqarishdagi ulushini ifodalaydi. 
Y
K
p
x


(24) 
Shu bilan bir qatorda monopolning foydasining yuqoriligi iqtisodiy о‘sish 
sura’tlarining yuqoriligi bilan ifodalaniladi. Bu bog‘liqlik monopol barcha 
daromadini ilmiy-texnika taraqqiyotiga yо‘naltiradi va bu barqaror о‘sishni 
ta’minlaydi. Patentdan foyda olish ilmiy-texnik taraqqiyotning yuqori 
samaradorligiga bog‘liq bо‘ladi, bu esa texnik taraqqiyoti rivojlanish sura’tiga va u 
bilan birgalikda barqaror о‘sishga о‘z aksini topadi.