Oʻzbekistоn respublikasi оliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi r. I. Ismailov, R. M. Davlatov, M. B. Mamatqulova

134-расм. Eritma konsentratsiyasining ortishi bilan osmotik bosimning 
oʻzgarish
i: 
1 – quyi molekulyar birikma; 2 – yuqori molekulyar birikma
.
134-rasmdan koʻrinib turibdiki, quyi molekulyar birikmalar eritmasida 
osmotik bosimning ortishi konsentratsiyaga toʻgʻri proporsional (Vant-Goff), 
yuqori molekulyar birikmalar eritmalarida esa osmotik bosim konsentratsiyaga 
nisbatan tezroq ortadi. Bu hol, koʻpincha polimer makromolekulalarining 
solvatlanishi bilan tushuntiriladi. Shuning uchun Vant-Goff tenglamasining 
echimida sistemaning butun hajmi emas, balki effektiv hajmi ishtirok etadi. Ya‘ni 
bunda, u eritmaning umumiy hajmidan makromolekula va u bilan solvatlangan 
erituvchining hajmi yigʻindisini chiqarib tashlagan qiymatiga tengdir. Bu holda 
yuqoridagi tenglama quyidagi shaklga keladi: 
b
v
RT
M
g
RT
n
b
v







;
)
(
Bunda, g- erigan polimerning miqdori; b - makromolekula va u bilan bogʻlangan 
erituvchining hajmi. 
V
-
eritmaning umumiy hajmi. 
Bu tenglama osmotik bosimning konsentratsiyaga bogʻliqligini juda yaxshi 
ifodalaydi. Koʻrinib turibdiki, polimer konsentratsiyasi funksiyasining ortishi bilan 
sistemaning 
effektiv 
hajmi 
v—b 
kamayadi. 
Bunda 
osmotik 
bosim 
konsentratsiyasiga nisbatan tezroq ortadi, ya‘ni eritmaning konsentratsiyasi 

---

248 
oʻzgarishi bilan osmotik bosimning oʻzgarishi uning kimyoviy potensialining 
oʻzgarishini koʻrsatadi. 
Polimer eritmalarining osmotik bosimi 
osmometr
da aniqlanadi. Bu eritmali 
qismi toza erituvchidan yarimoʻtkazgich parda bilan ajratilgan va ingichka 
kapillyar bilan birlashtirilgan asbob boʻlib, uning ishlash prinsipi 135-rasmda 
sxematik tarzda berilgan.