O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

O‘z-o‘zini tekshirish savollari 
 
1.
Elektron tijorat tizimlarining turlari aniqlang. 
2.
Elektron tizim tizimi nima degani? 
3.
B2C segmentida elektron tijorat tizimlari nimalarga 
maqsadlangan? 
4.
B2B segmentida elektron tijorat tizimlaridaeng keng
tarqalgan elektron operatsiyalarni ayting. 
5.
Kompaniyaning Internetda ishlash shakllari qanday? 

---

164 
6.
Elektron tijorat tizimlarining maqsadlari nimada? 
7.
Elektron tijoratning qanday shakllari mavjud. 
8.
Elektron savdo maydonchalarining ishlash bosqichlari 
aniqlang. 
9.
Elektron tijorat tizimini tashkil etish shakllari qanday? 
10.
Elektron tijoratni tashkil etish variantlarini qiyosiy tahlil 
qilib bering. 
2.6. Internetda web-vakolatni tashkil etish
2.6.1. Internet-do‘kon
Internet do‘kon – bu elektron tijorat asosida ishlaydigan va 
an’anaviy xizmat ko‘rsatadigan do‘konlariga xos bo‘lgan xizmat 
va tijorat funksiyalarini bajaradigan avtomatlashtirilgan tizim: to-
varlarni namoyish qilish va tavsiflash, buyurtmalarni qabul qilish 
va qayta ishlash, xaridorga texnik va boshqa yordam ko‘rsatish, 
yetkazib berish va boshqalar.
Internet- do‘kon bu 
ixtisoslashgan 
sayt 
bo‘lib, 
uning 
yordamida tovarlar (xizmatlar) haqidagi ma’lumotlar bilan 
oldindan tanishib chiqib, tovarlar va xizmatlarni interfaol ravishda 
sotib olish yoki sotish imkonini beradi. 
Internet-do‘kon – bu elektron tijoratga yo‘naltirilgan 
dasturlarning ma’lum bir qatoriga ega bo‘lgan loyihadir. 
An’anaviy do‘konlardan farqli o‘laroq, elektron do‘kon 
yanada kengroq tovar va xizmatlarni taklif qilishi mumkin; iste’-
molchilarga tovarlarning xususiyatlari to‘g‘risida to‘liq ma’lumot 
berish mumkin.
Zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalangan 
holda, har bir xaridorga u bilan oldingi tajribani hisobga olgan 
holda individual yondashuv ishlab chiqiladi. 
Onlayn do‘kon do‘kon egasi uchun ham, xaridor uchun ham 
bir qator afzalliklarni yaratadi. 
Internet do‘kon egasiga 
quyidagilarga 
uchun qulaylik yara-
tadi
: 

---

165 

Internetda doimiy ravishda mavjud bo‘lgan bozorda taklif 
qilinadigan tovarlar yoki xizmatlarning elektron katalogini yarat-
ish; 

kechayu-kunduz savdo kanallarini tashkil qilish; 

do‘konning ishini mustaqil ravishda boshqarish, taklif 
etilayotgan tovarlar va xizmatlar haqidagi ma’lumotlarni tezda 
yangilash; 

buyurtmalarni qabul qilish tizimini avtomatlashtirish 
(buyurtma bo‘yicha operatsiyalar to‘g‘risidagi xabarlar xaridorga 
avtomatik ravishda yuboriladi); 

ichki ayirboshlash kursidan foydalangan holda hujjat-
larning (valyuta, dollar, yevro, so‘m ) ko‘p valyutali hisobotini 
saqlash va yuritish; 

xaridorning toifasini avtomatik ravishda aniqlash usulini 
(ulgurji, chakana) o‘rnatish; 

olis filiallar va biznes sheriklariga xizmat ko‘rsatish uchun 
biznesdan biznes tizimida ishlarni tashkil qilish; 

marketing tadqiqotlar va bir mijozlar bazasini yaratish 
maqsadida qayta aloqa 
(so‘rovnomar, 
anketa, 
tanlovlar, 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri pochta, va hokazo) o‘rnatish;

do‘konning ishini avtomatik ravishda shakllanadigan statis-
tika asosida tahlil qilish; 

o‘z biznesi uchun samarali reklama ko‘magi; 

zudlik bilan hisob-kitob qilish uchun bitta yoki bir nechta 
onlayn to‘lov tizimlarini ulash; 

xaridorga tovarlarni yetkazib berish xizmatini tashkil qi-
lish; 

onlayn maslahatni ulang (real vaqt rejimida xaridor bilan 
aloqa qilish imkoniyati); 

saytdagi yangiliklar tizimini ulash; 

mijozlarga do‘kondagi yangi mahsulotlar to‘g‘risida 
ma’lumot beradigan axborot byulleteni yaratish; 

do‘konni omborxona va buxgalteriya kabi ofis tizimlari bi-
lan integratsiyalash, ma’lumotlarni elektron do‘kon ma’lumotlar 
bazalariga o‘tkazish jarayonini avtomatlashtirish. 

---

166 
Internet do‘kon xaridorga 
quyidagilarga 
imkon beradi 
: 

katalogdan mahsulotni tanlash va web- interfeys yordamida 
on-layn tartibda buyurtma berish;

har qanday qulay vaqtda oldi-sotdi bitimini tuzish; 

mavjud usullardan biri yordamida to‘lovni amalga oshirish; 

joylashtirilgan buyurtmaning tasdig‘ini olish; 

onlayn rejimiga joylashtirilgan buyurtmaning joriy holatini 
doimiy kuzatib borish.