O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

2. Monopoliyaning vujudga kelishi sababi va tavsifiga ko`ra: tabiiy monopoliya, legal monopoliya, sun`iy monopoliya farqlanadi. 
Tabiiy monopoliya – iqtisodiy faoliyatning texnikaviy va texnologik xususiyatlari taqozo qilib, ular raqobatni qo`llash mumkin bo`lmagan yoki qiyin bo`lgan sohalarni o`z ichiga oladi. 

• 
  Suv, energiya, gaz ta`minoti korxonalari.
  
• 
  Temir yo`l transporti.
  
• 
  Harbiy – mudofaa majmuasi korxonalari.
  

Legal (qonuniy ) monopoliya – bu qonuniy tarzda tashkil etiluvchi monopolistik holat. 

• 
  Patent tizimi – bu ixtirochi va mualliflar tomonidan yaratilgan ixtirolar huquqini taqdim etish tizimi.
  
• 
  Mualliflik huquqi – ilmiy, badiiy va san`at asarlari, ko`rsatuvlar,efir to`lqini yoki kabel orqali tasvir uzatish kabilarni yaratish va ulardan foydalanish munosabatlarini qonuniy tarzda tartibga solish shakli.
  
• 
  Tovar belgilari –bu savdo belgilari, maxsus ramzlari, nomini ro`yxatga olish, huquqiy jihatdan himoya qilish va ulardan foydalanish bo`yicha paydo bo`lgan munosabatlarni qonuniy tarzda tartibga solish shakli.
  

Sun`iy monpoliyalar - ishlab chiqarish va kapitalning to`planishi hamda korxonalarning turli yo`llar bilan birlashtirish natijasida vujudga keladi. 

• 
  Kartel – bir tarmoq korxonalarining ittifoqi bo`lib, uning ishtirokchilari to`liq iqtisodiy mustaqilligini saqlab qoladi, faqat ishlab chiqarish hajmi, sotish bozorlari va baholari to`g`risida kelishib oladi.
  

• 
  Sindikat – bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar birlashmasi bo`lib, uning a`zolari ishlab chiqarish sohasida mustaqilligini saqlab qoladi, mahsulot esa sindikat mulki sifatida sotiladi.
  
• 
  Trest – ishlab chiqarish vositalari va mahsulotga birgalikda egalik qiluvchi korxonalar guruhi bo`lib foyda qo`shilgan kapital hajmiga qarab taqsimlanadi.
  
•