O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch ranch texnologiya universiteti

II.3 Pedagog tarbiyachining ijodkorlik sifatlari
Ijtimoiy hayot hodisalari bilan tanishish bolalarni dunyo bilan tanishtiradi ijtimoiy munosabatlar shaxs haqida, uning tanasining tuzilishi, tananing asosiy funktsiyalari, inson faoliyatining turlari, uning his-tuyg'ulari va jamiyatdagi munosabatlari haqida g'oyalarni shakllantiradi. Inson qo'li bilan yaratilgan ob'ektiv dunyo bilan tanishish jarayonida bolalar bolani o'rab turgan asosiy ob'ektlarning funktsional maqsadi va ular bilan ishlash usullari haqida tasavvur hosil qiladi. Ushbu blokga biz quyidagi didaktik o'yinlarni kiritdik:« Mening xonam ”,“ Shahar va qishloq ”,“ Mehnat turlari ”. Biz didaktik o'yinlarni ma'lum bir ketma-ketlikda ishlatamiz. Ularning murakkabligi bolalarning ko'nikmalarini rivojlantirish bilan belgilanadi - aniq ob'ektlarning harakat usulini aniqlash qobiliyatidan ulardan foydalanish usuli va maqsadini nomlash qobiliyatiga, tavsifi bilan ob'ekt haqida topishmoqni mustaqil ravishda taxmin qilish qobiliyatiga qadar. uning vazifasi va maqsadi. Bu o’z navbatida pedagoglarning jahon miqyosdagi yutuqlarni, ilmiy asoslangan innovatsiyalarni tadbiq etgan holda pedagogik jarayonlarni ilmiy asosda tashkil etish va boshqarish, shuningdek, pedagogik jarayonlarning samaradorligini ta’minlashga xizmat qiluvchi didaktik o’yinlardan foydalanish bo’lajak musiqa o’qituvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Didaktik o’yinlarning asosiy turlari intellektual (aqliy) va harakatli hamda aralash o’yinlardan iborat. Bu o’yinlar ishtirokchilarda aqliy - jismoniy, axloqiy, psixologik, estetik, badiiy tadbirkorlik, mehnat va boshqa ko’nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi. Musiqiy ta’lim tarbiya jarayonida asosan talabalarda musiqiy ta’lim olish motivlarini ularning turli yo’nalishdagi qobilyat va qiziqishlarini oshiradigan musiqa o’qituvchi kasbga moyilliklarini ko’rsatadigan didaktik o’yinlardan foydalaniladi. Didaktik o’yinlar nazariy, amaliy, rolli, ishchanlik va boshqa yo’nalishlar bo’yicha turlarga ajratiladi. Hozirda kompyuter vositasidagi didaktik o’yinlardan foydalaniladi va alohida o’ringa ega bo’lib bormoqda. Umumiy o’yinlar nazariyasiga ko’ra mavjud barcha o’yin turlarini tasniflashda ularni funksional mavzuli konstruktiv, didaktik, sport va harbiy o’yinlarga ishlatiladi. Bularning orasida didaktik o’yinlar musiqiy ta’lim - tarbiya vazifalarini amalga oshirish imkoniyatini borishi bilan alohida o’ringa ega. O’yinlar maktabgacha va maktab yoshdagi bolalarning asosiy faoliyat shakllari hisoblanadi. Bu esa pedagogika oliy o’quv yurtlarida bo’lajak musiqa o’qituvchilarni va olimlar tomonidan shu yosh davridagi o’yinlarning musiqa ta’lim - tarbiyaviy ahamiyatini o’rganish va yanada oshirish bo’yicha tadqiqot olib borishiga asos bo’ldi. Natijada oldingi asrning 60-yillari boshida AQSH so’ngra boshqa G’arb mamlakatlarida ishchanlik o’yinlari qo’llanila boshlandi. Ishchanlik o’yinlari tadqiqotchilari bu usulni eng asosiy samarali va tejamli ta’lim metodlaridan iborat deb takidlaganlar. Didaktik o’yinlarning yana bir turi aqliy hujum usulini birinchi marta 1939 - yilda A.F.Osborn qo’llagan. Bu usulni g’oyalar banki deb ham nomlagan. U muammolarni quyidagicha yechishga asoslanadi: - muammoli vaziyat yaratish; - g’oyalarni shakllantirish; - eng yaxshi g’oyalarni tekshirish, baxolash va tanlash. Ishchanlik o’yin darsi - dars mavzusi bo’yicha masalalarni hal etish jarayonida o’quvchilarning faol ishtirok etishini ta’minlash orqali yangi bilimlarni o’zlashtirish mashqi. Ro’lli o’yin darsi - dars mavzusi bo’yicha masalalarni o’rganishda o’quvchilarga oldindan ma’lum rollarni taqsimlash va dars jarayonida shu ro’lni bajarishlarini tashkil etish asosida bilimlarni mustaxkamlash darsi.
O'yinlar bolalarning kognitiv faoliyatiga kiritilgan, rivojlanayotgan muhitning elementiga "aylangan". "Qaysi ob'ekt yaratilganligini taxmin qiling", "Ob'ekt nima uchun ekanligini bilasizmi?", "Ob'ektga nom bering". Masalan, "Qaysi ob'ekt yashiringanini toping" didaktik o'yini har bir bola bilan alohida ikkita variantda o'tkazilishi mumkin. Uning maqsadi bolalarni ob'ektlarning belgilarining tavsifi bilan mustaqil ravishda topishmoqlarni topishga o'rgatishdir. Bola ob'ektni va uni tasvirlab berishi kerak xususiyatlari nom bermasdan. Agar bolaga topishmoq yozish qiyin bo'lsa, siz unga yordam berish uchun boshqa bolalarni taklif qilishingiz va savollar berishingiz mumkin: "Uni qayerda ishlatishim mumkin? G'ildiraklar bormi? Bu yolg'onmi, tortishmi yoki bunga arziydimi? Cho'kish yoki yo'qmi? Ko'proq odammi yoki yo'qmi? Qaerda: ichkarida yoki tashqarida? Nega odam bu ob'ektni yaratdi? ” yoki maslahat algoritmini taklif qiling. "Ob'ekt nima uchun ekanligini bilasizmi" o'yinida bolalar etakchini tanlaydilar. U suratlardan birini oladi, uni o'yinning boshqa ishtirokchilariga ko'rsatmaydi, tasvirlangan ob'ektni aniqlaydi va uning vazifasini nomlaydi. Bolalar bir xil vazifani bajaradigan ob'ektlarni nomlashlari kerak. Har bir to'g'ri javob uchun taqdimotchi chip beradi. Javob variantlari tugagach, u elementni nomlashni taklif qiladi va o'yin tugaganligini e'lon qiladi. Buyumni to'g'ri taxmin qilgan ishtirokchining ismini aytadi, unga ikkita sovrin chipini beradi va rasmni ko'rsatadi. Agar ob'ekt taxmin qilinmasa, taqdimotchi ob'ektning xususiyatlariga (material, qismlarga) qarab maslahatlar berishi mumkin, bu holda taxmin qilishda faqat bitta sovrin chipi beriladi. Eng ko'p chipga ega bo'lgan g'olib hisoblanadi. U ham boshlovchiga aylanadi.
Bolaning o'ynab o'rganishini va o'yinda bir necha daqiqada u shunchalik ko'p narsalarni o'rganishini isbotlashning hojati yo'q, aks holda u bir soat ichida o'rganmaydi. Kattalar ularning o'yinlarida qatnashsa, bolalar buni yaxshi ko'radilar. Ular kattalar bilan tenglikni his qilsalar, ularning xatti-harakatlari jiddiyroq va mazmunli bo'ladi. O'yin vaziyatlari bolani ozod qiladi; uni shaxs sifatida his qilish, uning muammolari va tajribalari e'tibor va muhokamaga loyiq ekanligiga ishonch hosil qilish; unda sodir bo'layotgan hamma narsani kuzatishni rivojlantiring.
Bolalar o'yin holatlarini jiddiy muhokamalardan ko'ra tabiiyroq qabul qiladilar. O'yinlar bolalarga dam olishga, bo'shashishga va o'zlarini qulay his qilishlariga yordam beradi. Bu omillar maktabgacha yoshdagi bolalarni o'rganish uchun juda muhimdir.
Ish jarayonida bolalar quyidagi maqsadli ko'rsatmalarni shakllantirdilar: mustaqillikka intilish; kattalar va tengdoshlar bilan muloqot qilish jarayonida kognitiv qiziqishning namoyon bo'lishi; qidiruvga savollar berish; o'z faoliyatini va sherikning harakatlarini nazorat qilish; kognitiv faoliyatda rejalashtirish elementlaridan foydalanish; buyurtmani birgalikda bajarishda, ziddiyatli vaziyatlarda ishbilarmonlik muloqotini o'rnatish qobiliyati; yangi muammolarni hal qilishda olingan bilimlarni qo'llashda mustaqillik; mustaqil kognitiv faoliyat natijalaridan zavqlanish; his-tuyg'ularning salbiy ko'rinishlarini nazorat qilish, tengdoshlarining muvaffaqiyatidan xursand bo'lish.Shunday qilib, didaktik o'yin ko'p qirrali, murakkab pedagogik hodisadir: bu maktabgacha yoshdagi bolalarni o'qitishning o'yin usuli va ta'lim shakli va mustaqil o'yin faoliyati va bolaning shaxsiyatini rivojlantirish vositasi. Bolalar bilan ishlashda turli didaktik o'yinlardan foydalanib, biz ular ijobiy his-tuyg'ularning katta zaryadini berishiga ishonch hosil qildik. O'yin faoliyati quvonchi asta-sekin o'rganish quvonchiga aylanishini ta'minlash kerak. O'rganish qiziqarli bo'lishi kerak!O’sib kelayotgan yosh avlodni yangi zamon talablariga to’laqonli javob bera oladigan, har qanaqa vaziyatga kreativ yondasha oladigan, dunyoni yangicha qarashlar bilan anglaydigan kreativ qobilyatlarini rivojlantirish, ularda kreativ fiklash va tafakkurni shakllantirish eng avvalo maktabgacha ta’lim tashkilotlarida faoliyat olib boruvchi pedagog, mutaxassislardan kasbiy faoliyatlarida kreativ kompetentlikni talab etmoqda. Barkamol shaxsni voyaga yetkazishda roli beqiyos sanaladigan maktabgacha ta’lim tashkiloti bo’lajak tarbiyachilari hamda mutaxassislarini kreativ kompetentligini rivojlantirish eng avvalo oliy ta’lim muassasasi pedagoglarining zimmasidadir.. Xozirgi zamon innovatsion rivojlanishning global vazifalaridan biri bu insonlarning kreativ fikrlashini shakllantirishdir. Kreativlik deganda insonning yangi yangi g’oyalar ishlab chiqarishi, murakkab ko’rinib turgan , yechimi ochiq turgan muammolarga yechim topa bilishi, tavakkalchilik qobilyati, o’zining kasbiy faoliyatiga ijodiy yondashuvi hamda kasbiy yetukligi kabi harakatlari nazarda tutiladi. Jahondagi globallashuv fan va ta’limning integratsiyalashuvi jarayonlarida bo‘lajak mutaxassislarning kasbga tayyorgarligini rivojlantirish masalasi dolzarb vazifalardan biri sifatida belgilanmoqda. Zamonaviy jamiyat ta’lim tizimi oldiga yuqori malakali, intiluvchan, raqobatbardosh, tashabbuskor, ma’naviy va jismoniy sog’lom shaxslarni tarbiyalab berish talabini qo‘ymoqda. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasida "yuksak bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash, oliy ta’lim muassasalarida kompetentli ilmiy pedagogik kadrlar zaxirasini yaratish" vazifasi belgilandi. Sifatli ta’lim xizmatlarini imkoniyatlarini oshirish , mehnat bozorining imkoniyatlariga mos keluvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash siyosatini davom ettirish, oliy ta’lim muassasalari ta’lim sifati va samaradorligini oshirish kabi yo’nalishlar belgilanib, bu borada oliy ta’lim muassasasi pedagoglarini hamda bo’lajak mutaxassislarni kreativligini rivojlantirish, doimiy yangilanib turuvchi jamiyat hayotiga yangicha fikr va qarashlar bilan yondashuvchi yosh avlodni zamon talablariga mos ravishda tarbiyalash oliy ta’lim muassasi pedagogining muhim kasbiy vazifasi hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida faoliyat olib boruvchi bo’lajak mutaxassislarda kreativ kompetentligini rivojlantirish metodikasini integrativ yondashuv asosida takomillashtirish bo’lajak mutaxassislarning har qanaqa jarayonda o’zining ijodiy va kreativ qobilyatlarini namoyon qilishida foydali va kerakli jihatlarini ko’rsatadi Ma’lumotlarga qaraganda (yoshlar psixologiyasiga ko’ra) olti yoshgacha bo’lgan bolalar 40% iste’dod potentsialiga ega ekanlar. Bolalar eng kichik yoshdanoq ijodkorlik, yaratuvchanlikka juda moyil bo’lar ekanlar. Shunday ekan, ayni shu davr bolalarda kreativ qobilyatlarini shakllantirishning ayni vaqtidir. Buning uchun albatta maktabgacha ta’lim tashkilotidagi mutaxassislarning o’zida kreativ sifat va kreativ kompetentlik shakllangan bo’lishi kerak. Hozirgi zamon ta’lim jarayoniga Oliy ta’lim muassasasida taxsil oluvchi bo’lajak tarbiyachilarni o’qitishda “Kreativ Pedagogika asoslari” fanining qo’shilgani talabalarning kelajakdagi kasbiy faoliyatlarida zarur bo’lguvchi kreativ kompetentligini rivojlantirilishi ta’lim jarayonini samarali va sifatli tashkil etishda xizmat qiluvchi omil bo’ladi desak, adashmaymiz. Kreativlikning mazmun va mohiyatiga to’xtaladigan bo’lsak, mamlakatimizdagi bir qator pedagog olimlarning o’quv – metodik qo’llanmalarini tahlil qilgan holda, quyidagilarni aytishimiz mumkin: Kreativlik ( lot,ingl. “create”-yaratish, “creative” yaratuvchi, ijodkor)- individning yangi g’oyalar ishlab chiqarishga tayyorlikni tavsiflovchi hamda mustaqil omil sifatida iqtidorlilikning tarkibiga kiruvchi ijodiy qobiliyati. Kreativ kompetentlik esa- pedagogik faoliyatga nisbatan tanqidiy va ijodiy yondoshish, o’zining ijodkorlik malakalariga egaligini namoyish eta olishidir. Kreativlik shaxsni yahlit holda yoki uning muayyan xususiyatlarini tavsiflaydi. Shuningdek, kreativlik iqtidorining muhim omili sifatida aks etadi. Qolaversa, kreativlik zehni o’tkirlikni belgilab beradi. P. Torrens fikricha, “kreativlik” tushunchasi negizida quyidagilar yoritiladi: - muammoga yoki ilmiy farazlarni ilgari surish; - farazni tekshirish va o’zgartirish; - qaror va natijalarni shakllantirish asosida muammoni aniqlash; - muammo yechimini topishda bilim va amaliy harakatlar Bolalarda kreativlikni rivojlantirishda quyidagilarga ahamiyat berish lozim: Bolalarda kreativlikni rivojlantirishda quyidagilarga e’tibor qaratish zarur: Odatda kreativlik bolalarning faoliyatida tez-tez ko‘zga tashlansada, biroq, bu holat bolalarning kelgusida ijodiy yutuqlarni qo‘lga kiritishlarini kafolatlamaydi. Faqatgina ular tomonidan ko‘p savollar berilishini rag‘batlantirish va bu odatni qo‘llab-quvvatlash, bolalarning mustaqilligini rag‘batlantirish va ularda javobgarlikni kuchaytirish, bolalar tomonidan mustaqil faoliyatni tashkil etilishi uchun imkoniyat yaratish va bolalarning qiziqishlariga e’tibor qaratish , ijodiy ko‘nikma, malakalarni o‘zlashtirishlari zarur degan ehtimolni ifodalaydi. Maqolada maktabgacha ta’lim tashkilotlarining bo’lajak mutaxassislarining kreativ kompetentligini rivojlantirishning nazariy asoslarini yoritishda mamlakatimiz pedagog olimlarining, jumladan N. Muslimov, M. Usmonboyeva, A. To’rayev, D. Sayfurov va boshqa olimlar tomonidan tayyorlangan o’quv-metodik qo’llanmalardan foydalanilgan. Ilg’or texnologiyalarning keng o’zlashtirilishi, uzluksiz ta’limni fan va ishlab chiqarish bilan integratsiyalashuvi, o’quvchilarning musiqa qobiliyatlari va imkoniyatlariga muvofiq ravishda musiqiy ta’limga tabaqalashtirilgan yondashuvning joriy etilishi hamda musiqiy ta’lim berishning ilg’or pedagogik texnologiyalari va zamonaviy o’quv - uslubiy majmualarning yaratilishi pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarish tizimini takomillashtirishda bo’lajak musiqa o’qituvchilarning kasbiy kompetentligini rivojlantirishga asos bo’lmoqda. Binobarin, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev: Biz ta’lim va tarbiya tizimining barcha bo’g’inlari faoliyatini bugungi zamon talablari asosida takomillashtirishni o’zimining birinchi darajali vazifamiz deb bilamiz, alohida qayd qilib o’tgan1 O’qituvchi - pedagog didaktik o’yinli mashg’ulotlarni o’tkazishda qizg’in tayyorgarlik ko’rishi va uni o’tkazishda quyidagi didaktik talablarga rioya qilishi talab etiladi: 1. Didaktik o’yinli mashg’ulotlar dasturida qayd etilgan mavzularning ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsad hamda vazifalarni hal qilishga qaratilgan bo’lishi; 2. Jamiyatdagi va kundalik hayotdagi muhim muammolarga bag’ishlanib, ular o’yin davomida hal qilishi; 3. Barkamol shaxsni musiqiy tarbiyalash tamoyillariga va sharqona odob-ahloq normalariga mos kelishi; 4. O’yin tuzilishi jihatidan mantiqiy ketma-ketlikda bo’lishi; 5. Mashg’ulotlar davomida musiqiy didaktik prinsiplarga amal qilinishi va eng kam vaqt sarflanishiga erishishi kerak. Didaktik o’yinli mashg’ulotlar orasida konfrensiya mashg’ulotlari ham muhim o’rin tutadi. Konfrensiya mashg’ulotlari talabalarning bilish faoliyatini faollashtirishda ilmiy dunyo qarashini kengaytirishda, qo’shimcha va mahalliy materiallar bilan tanishtirishda, ilmiy va ilmiy-ommabob adabiyotlar bilan mustaqil ishlash ko’nikma va malakalarni ortirish, mustaqil hayotga ongli tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Konfrensiya mashg’ulotlarini talabalarning bilish faoliyatni faollashtirishda ilmiy dunyoqarashini mustaqil ishlash ko’nikma va malakalarni ortirish kengaytirishda, ilmiy va ilmiy ommabop adabiyotlar bilan mustaqil hayotga ongli tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Konfrensiya mashg’ulotini o’tishdan oldin mashg’ulot mavzusini maqsad va vazifalarini belgilab, shu mavzuga oid qo’shimcha ilmiy, ilmiy-ommabop adabiyotlar ko’zdan kechiriladi. Mashg’ulotni o’tishdan bir hafta oldin mashg’ulot mavzusi elon qilinib unga tayyorgarlik ko’rish uchun adabiyotlar tavsiya etiladi. Ushbu mashg’ulotda “Olimlar” ro’lini tanlash, mavzuni har tomonlama yoritish, maruza tayyorlash talabaning ixtiyorida bo’ladi. Ilmiy konfrensiya mashg’ulotini quyidagicha o’tkazish tavsiya etiladi. Didaktik o’yinlarni tanlashda o’quvchilarga bilim va tarbiya berishning quyidagi tartib qoidalariga rioya qilinadi: 1. Didaktik o’yinlar tanlash va ulardan foydalanishda o’quvchilarning yosh xususiyatlari pedagogik jihatdan tayyorgarligi va bilim saviyasi hisobga olinadi; 2. Tanlangan har bir o’yin o’quvchilarga sistemali bilim berish, malaka va ko’nikmalar hosil qilish bilan birga ularning barkamol bo’lib yetishishiga va ruhan tetik o’sishiga qaratilgan bo’ladi; 3. Didaktik o’yinlarni tanlashda musiqiy ta’limning aniq maqsad va vazifalari asos qilib olinadi. Didaktik o’yinlar musiqiy ta’lim mazmunini aniqlashtirishning muhim vositalaridan biri. U o’quvchilarda o’qish motivini, istagini rivojlantirishga xizmat qiladi. Didaktik o’yin - ta’lim beruvchi usul bo’lib, bu usul muayyan ta’limiy maqsadlarga erishishga yani o’tilgan o’quv materiallarini aniqlashga, mustahkamlashga va uni chuqurlashtirishga qaratilgan bo’ladi. Har bir didaktik o’yinni o’tkazishda muayyan bir vazifa maqsad qilib olinadi. Masalan: musiqa nazariyasi misollar o’yinida musiqa savodini mustahkamlashdan iborat bo’lgan didaktik topshiriq qo’yiladi. Didaktik topshiriq musiqa darsga qo’yiladigan umumiy maqsadining bir qismini tashkil qiladi. Har bir didaktik o’yinning ham, har qanday o’yindagi singari qoidalari bo’ladi. O’sha qoidalarga amal qilinmasa o’yinning o’yin sifatidagi ahamiyatli binobarin o’yinning musiqiy ta’lim tarbiyaviy va psixologik ahamiyati yo’qoladi. O’yin qoidalari o’yin topshirig’iga kiritiladi. O’yin topshirig’i - musiqa o’qituvchining bolalarga o’yinning qanday o’ynalishini, kim g’olibligini aniqlashdan iborat. Har bir didaktik o’yin o’z navbatida quyidagi komponentlardan tuziladi: o’yin maqsadi, qoidalari, jihozi, mazmuni natijasi. 1. O’yin qoidalari. O’yinni olib borish va unga qatnashish tarkibini aniqlab beradi. Qoidalar o’yin maqsadidagi mos holda o’quvchilar faoliyatini tartibga solish uchun kerak bo’ladi; 2. O’yin mazmuni o’quvchilarning bajarishi kerak bo’lgan harakatlari bilan aniqlanadi, musiqa darsida bu harakatlar ko’proq musiqa tinglash, musiqa savodi, musiqaga mos harakatlarni bajarish, jamoa bo’lib kuylash, bolalar cholg’u asboblarda jo’r bo’lish faoliyatidan iborat bo’ladi. O’yin jihozi o’yinni o’tkazish uchun kerak bo’lgan texnik vositalar, musiqa cholg’u asboblari, kartochka va ko’rgazmalardan iborat; 3. O’yin natijasi. Qo’yilgan vazifaning bajarilishi bilan aniqlanadi. Natija o’quvchilarni qoniqtirishi kerak . Har bir didaktik o’yin jarayonida o’ziga hos vositalar turlari qo’llaniladi va mashg’ulot jarayonida ulardan to’gri, unumli va xavfsiz foydalanish lozim. Bu vositalarni quyidagi turlarga ajratish mumkin. - konselyariya tovarlari - turli o’lchamlardagi oq va rangli qog’ozlar, skoch, flomasterlar, ruchka, qalam, chizg’ichlar, qaychi, yelim va boshqalar. - texnika vositalari - proektor, mikrofon, kompyuter, video kamera, video magnitafon, televizor va boshqalar. - musiqa cholg’u asboblari - fortepiano, rubob, dutor, doyira, nog’ora va boshqalar. - mahalliy - tabiiy materiallardan tayyorlangan vositalar.

XULOSA
Muammo bo'yicha psixologik-pedagogik adabiyotlarni tahlil qilishbolalarni didaktik o'yinlar orqali o'rgatishquyidagi xulosaga kelishga imkon berdi:didaktik o'yin kognitiv qobiliyatlarni rivojlantirishga, bolaning hissiy tajribasini boyitishga yordam beradi; individual bolalarda aqliy faoliyatdagi turli qiyinchiliklarni bartaraf etishning almashtirib bo'lmaydigan vositasi.
Bolalarni muvaffaqiyatli o'qitish uchun izchillik, izchil rivojlanayotgan va tobora murakkab tarkibga ega bo'lgan, didaktik vazifalar, o'yin harakati va qoidalariga ega bo'lgan o'yinlar tizimi kerak. Alohida olingan o'yinlar juda qiziqarli bo'lishi mumkin, ammo ularni tizimdan tashqarida ishlatish kerakli o'rganish va rivojlanish natijasiga erisha olmaydi. Buning uchun biz katta yoshdagi bolalar uchun atrof-muhit bilan tanishish uchun didaktik o'yinlarning kartotekasini ishlab chiqdik. Didaktik o'yinda o'quv, kognitiv vazifalar o'yin vazifalari bilan o'zaro bog'liqdir, shuning uchun o'yinni tashkil qilishda sinfda o'yin-kulgi elementlarining mavjudligiga alohida e'tibor berilishi kerak: qidirish, ajablanish, taxmin qilish.O'yin o'tkazish, o'quvchilari bilan muloqot qilish, kattalarning go'yo bola bilan bir xil darajada bo'lish qobiliyati qiziquvchan ko'zlarning porlashi, jonli idrok faoliyati va o'qituvchiga samimiy muhabbat bilan mukofotlanadi. .Bajarilgan ishlar ijobiy natija berganiga guvoh bo‘ldik.Bizning ishimiz natijalariga ko'ra, katta yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalarni atrofdagi dunyo bilan tanishtirishga o'rgatishda didaktik o'yinlar majmuasini joriy etish maqsadga muvofiqligi haqida aytishimiz mumkin. Shunday qilib, tadqiqot vazifalari hal qilindi, gipoteza tasdiqlandi.Talabalarning kreativ qobilyatlarini shakllantirishda va bo’lajak mutaxassislarning kreativ kompetentligini rivojlantirishda pedagog o’zining ma’ruza, amaliy, seminar va laboratoriya mashg’ulotlariga o’quv topshiriqlarini ishlab chiqishga ijodiy yondashish ,o’ziga xos uslublar bilan ta’lim jarayonini tashkil etish, uning oldiga qo’ygan maqsadi samarali natijaga erishishiga zamin bo’ladiMa`lumki, bugungi maktab bolasidan aniq bilimlargina emas, fikrlash ko`nikmasi, kattalar hamda sinfdosh o`rtoqlarini tushunish, ular bilan hamkorlik qilish talab etiladi. Shuning uchun bolaning maktabga qadam qo`yayotganida nechog`li bilimga ega ekanligi emas, balki uning yangi bilimlarni egallashga tayyorligi, atrof olamga moslashish ko`nikmasi, voqea-hodisani mustaqil ravishda tahlil etishi muhimroq hisoblanadi. Yuqoridagilardan kelib chiqib, shuni xulosa qilish mumkinki, bo’lajak maktabgacha ta’lim tashkilotlari mutaxassislarining pedagogik ehtiyojlari, qiziqishlari, alohida ahamiyatga ega bo‘lgan yo‘nalishlarini tizimli tarzda o‘rganish lozim. Shuningdek, bo’lajak mutaxassislarning kreativ qiziqishlari va ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladigan ta’lim shakllari, g‘oyalar, noan’anaviy metodlar hamda ilg‘or pedagogik tajribalar asosida o‘qitish jarayonini tashkil etish kreativlikni rivojlantirishga nisbatan mazmunli ijodiy yondashuvni shakllantirishga xizmat qiladi.. Quyida ularning ayrimlari xususida to’xtalib o’tamiz: 1. Matnli axborotlarni grafik shakliga o’tkazish. O’quv axborotlarini grafik shaklga o’tkazishda ma’lumotlarni sxema, jadval, diagramma, tasvir, klaster, geometric, model ko’rinishlarida ifodalash maqsadga muvofiqdir. 2. B. Blum taksonomiyasidan ta’lim jarayonida foydalanish 3. Maxsus testlar bilan ishlash. Bo’lajak mutaxassislarni kreativ qobilyati va sifatlari mavjudligini aniqlashda E. Torrensning “ Tugallanmagan rasmlar” testidan foydalanish samarali natijalarni berishi kuzatilgan. 4. Interfaol metodlardan foydalanish. Mashg’ulotlarda interfaol metodlar bilan ishlash talabalar tomonidan o’quv axborotlarini tizimli, yahlit holda o’zlashtirish imkoniyatini yaratadi. 5. “ Sinkveyn “ strategiyasi. J. Still, K. Meredis, Ch. Temil tomonidan ishlab chiqilgan “ O’qish va yozish asosida tanqidiy fiklashni rivojlantirish dasturi” da har bir talaba guruhlarning fikrlash faolligini oshirish ,kreativligini rivojlantirish uchun “ Sinkveyn” strategiyasini qo’llash samarali ekanligi aytiladi. 6. O’quv topshiriqlari uchun ish qog’ozlarini tayyorlash. Ish qog’ozlari asosida o’quv topshiriqlarining barajarilishi mazkur jarayonni tezlashtirish, imkon qadar ularning vaqtini tejash imkonini beradi. 7. Mashg’ulotlarda nazorat sinov topshiriqlari, keyslar bilan ishlash talabalarning har qanday vaziyatga ijodiy yondashish malaklasini shakllantirishga xizmat qiladi. Xulosa qilib aytganda, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tarbiyalanuvchi bolalarni kelajakda qaysi sohada faoliyat olib bormasin , o’z ishiga ijodiy va kreativ yondashishlariga zamin yaratuvchi ta’lim jarayonini tashkil etish uchun eng avvalo, bo’lajak maktabgacha ta’lim mutaxassislarining kreativ kompetentligini rivojlantirish metodikasini takomillashtirish maqsadga muvofiqdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning maktab ta`limiga o`tishi hamisha uning hayoti, axloqi, qiziqish va munosabatlarida jiddiy o`zgarishlarni yuzaga chiqaradi. Shuning uchun maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta`lim tashkilotida maktab ta`limiga tayyorlash, uni murakkab bo`lmagan bilim, ko`nikma va malakalar bilan tanishtirish kerak bo`ladi. Bunday tanishtiruv moslashuv davrining jiddiy qiyinchiliklaridan xalos bo`lishga yordam beradi.
Shunga binoan, MTT bilan maktab o`rtasidagi bog`liqlik bir tomondan, bolalarni
O'yinlar texnologiyasi tushunchasi pedagogik texnologiyaning tarkibiy qismidir. O'yin texnologiyasi an'anaviy tarzdagi o'yin metodidan o'zining aniq maqsadi, amalga oshirish kerak bo'lgan jarayonlarning mantiqiy ketma-ketligi va o'zaro bog'liqligi, oldindan belgilangan natijalarga erishish kafolati bilan farq qiladi. Xulosa qilib shuni ta'kidlash kerakki, yuqoridagi nazariy asoslardan foydalanish maktabgacha ta'lim-tarbiya jarayoni samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Xulosa qilib, maktabgacha ta'lim muassasasi va maktabda ta'lim-tarbiyaviy jarayonni amalga oshirishdagi izchillik bola shaxsini rivojlantirishni amalga oshirishda muhim omil bo'lib hisoblanadi. MTMda kattalar rahbarligida bolalar tomonidan konsert- lar, bayramlar, kichkintoyiarning tug'ilgan kunlarini nishonlash bolalarda quvonchli hislarni uyg'otadigan, mazmunli va ularning xotiralarida uzoq vaqt saqlanib qoladigan qilib tashkil etilishi kerak. Xulosa qilib aytganda, estetik tarbiya bolalarni har tomonlama barkamol inson qilib tarbiyalashning muhim qismi bo'lib, aqliy, axloqiy, jismoniy tarbiya bilan chambarchas bog'langan holda amalga oshiriladi.
Xulosa qilib aytganda, maktabgacha ta’lim tizimida amalga oshiriladigon barcha metodik ishlar barkamol avlod tarbiyasida muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday qilib, bola shaxsining rivojlanishida tarbiya ham yetakchi o'ringa ega bo'lib, tarbiya tufayli nasl-nasabi, ijtimoiy muhit ta’sirida har tomonlama rivojlanishga qodir, degan xulosani chiqarish mumkin O‘yin bolada qanoatlanish, xursandchilik hissini paydo qiladi, shuning uchun bolani qiziqtirib, unda yaxshi kayfiyat uyg‘otadi, bola organizmidagi hayotiy faoliyatni yaxshilaydi. Bola o‘ynayotganda har- xil harakatlar qiladi: yuguradi, sakraydi, tor joydan, ingichka taxtacha ustidan o‘tadi, engashadi, yuqoriga tirlashib chiqadi. Bu harakatlarning hammasini bola be’malol, o‘z hohishi bilan bajaradi, natijada bolaning muskullari pishiydi, u harakatni yengilroq, chaqqonroq bajaradigan bo‘lib qoladi, jismoniy jihatdan chiniqib boradi.Milliy didaktik o‘yinlar bolaning kuzatuvchanligini, qiziquvchanligini, bilishga qiziqishini oshirib, bilish doirasini rivojlantiradi, boyitadi. O‘yinda bola o‘z oldiga maqsad qo‘yadi, bu boladan aql, idrok ishlatishni talab qiladi, hamda topaganlikka o‘rgatadi.
Xulosa qilib aytganda didaktik o‘yinlar maktabgacha yoshdagi bolalarning ta’lim-tarbiya olishida o‘sib rivojlanishida katta ahamiyatga ega. Didaktik o‘yin faoliyati orqali shaxsning o‘qishga, mehnatga bo‘lgan qiziqishi ortadi. O‘yin davomida shaxsning muloqotga kirishishi ya'ni, kommunikativ – muloqot madaniyatini egallashi uchun yordam beriladi. Bola shaxsning o‘z iqtidori, qiziqishi, bilimi va o‘zligini namoyon etishiga imkon yaratiladi. Hayotda va o‘yin jarayonida yuz beradigan turli qiyinichiliklarni engish va mo‘ljalni to‘g‘ri olish ko‘nikmalarining tarkib topishiga yordam beradi. Didaktik o‘yin jarayonida ijtimoiy normalarga mos xulq-atvorni egallash, kamchiliklarga barham berish imkoniyati yaratiladi. Bola shaxsning ijobiy fazilatlarini shakllantirishga zamin tayyorlaydi.
Tavsiyalar
Xulosalar asosida quyidagi tavsiyalarni ishlab chiqdik:

1. Ta’limiy o‘yinlar asosida maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy qobiliyatlarini shakllantirish

2. Katta yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalarni ta’limiy o'yin orqali tashqi dunyo bilan tanishtirish bo'yicha ish loyihasi
3.Tarbiyachi hujjatlari mutaxassislik fanlarida amaliy mashg‘ulotlarda to‘liq
o‘rgatilishi kerak.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.
1. Mirziyoyev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – T.:”O’zbekiston”, 2017 yil. -488b. 2. Mirziyoyev SH. M. “ Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda davom etamiz” T.O’zbekiston nashriyoti 2016 1.Amonashvili Sh.A. Salom, bolalar! -M., 1988 yil
2. Bondarenko A.K. Bolalar bog‘chasidagi didaktik o‘yinlar., M., Ta'lim, 1991 yil.
3. Venger L.A. "Bolaning hissiy madaniyatini tarbiyalash", M., Ta'lim, 1988 yil.
4. Goletsyova O. "Bolalar bog‘chasidagi o‘yinlar", M., 1966 yil
5. Jukovskaya R.I. "O‘yin va uning pedagogik ahamiyati." (M., 1100).
6. Krupskaya N.K. Maktabgacha ta'lim haqida.-M., 1100.
7. Kozlova S.A. Maktabgacha pedagogika.-M., 2000 yil.
8. Maksakov A.I. O‘ynab o‘rganing - M. - 1981.
9. Menjheritskaya D.V. O‘qituvchiga bolalar o‘yini haqida - M., 1982 yil.
10. Sorokina A.I. Bolalar bog‘chasida didaktik o‘yinlar - M., 1982 yil.
11. Birlashtiruvchi A. "O‘ynaymiz", M., Ma'rifat, 1991 yil.
12. Smolentseva A.A. "Matematik tarkibga ega bo‘lgan fan-didaktik o‘yinlar", Moskva, ma'rifat, 1987 yil.
13. Shvaiko G.S. "Nutqni rivojlantirish uchun o‘yinlar va o‘yin mashqlari", M., ma'rifat, 1988 yil.
14. Erma Doom "Rang, shakl, miqdor" M., ma'rifat, 1984 yil.
15. Usmonxo‘jayev T.S. va bosh. Maktabgacha yoshdagilar sog‘lom turmush tarzi jismoniy madaniyatida, gimnastika va massaj (o‘quv qo‘llanma). “Farg‘ona” nashriyoti. 2011 y – 137 b.
16. Usmonxujayev T.S., Meliyev X.A. Bolalarning asosiy harakat faoliyatiga oid mashqlar va ularni o‘rgatish ulubiyoti. Tosh. O‘z.MKB. 2011 y - 52 b. 1 – qism.
[e-mail]
17. 6-7 yoshli bolalarni maktab ta'limiga tayyorlashda matematika mashg'ulotlarining ahamiyati.https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=yWkH2g8AAAAJ&citation_for_view=yWkH2g8AAAAJ:u5HHmVD_uO8C