O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus та’liм vazirligi

 
3.5.2. Bug‘ va suv bilan isitish tizimlarini hisoblash 
 
Isitish qurilmalarini hisoblash ishlab chiqarish 
binolaridagi barcha issiqlik sarflarini hisobga olgan holda 
bajariladi. Ishlab chiqarish binolarini isitishda isitish 
qurilmalari orqali uzatilayotgan issiqlik, binoning tashqi 
to‘siqlari (devorlari)ni, binoga olib kiritilgan mashina va 
materiallar sirtini, bino havosini isitishga hamda texnologik 
jarayonlarni bajarishga sarflanishi mumkin.  
Binoning tashqi to‘siqlari orqali issiqlik уo‘qolishi 
quyidagicha aniqlanadi:  
Q
o
=q
o
V
m
(t
u
-t
t
), 
bu yerda, q
o
 – binoning solishtirma issiqlik xususiyati,  
Vt/(m
3o
C);q
o
=0,52-0,75 
V
t
 – binoning tashqi hajmi yoki isitiladigan qismining 
hajmi, m
3
;  
t
u
 – хопа havosining ichki hisobiy harorati, 
o
С;  
t
m
 – уilning eng sovuq besh kuni hisobida tashqi havo 
harorati.  
Хопа havosini isitishga sarflanadigan issiqlik miqdori:  
Q
x
 = g
x
V
t
 (t
u
-t
t
) 
bu yerda, g
x
 – 1 m
3
 havoni isitishga sarflanadigan 
solishtirma issiqlik sarfi; ishlab chiqarish binolari uchun g
x
 
=0,9...1,5; ma’muriy binolar uchun g
x
=0,67...0,9; maishiy 
binolar uchun g
x
 =0,31...0,42.  
Xonaga kiritilgan mashina va mexanizmlar hamda 
materiallar sirtini isitishdagi issiqlik sarfi:  
8
,
3
1
)
(
τ
n
u
m
m
t
t
G
k
Q
−
=
 
bu yerda, G – xonaga kiritiladigan mashina va 

---

 
78 
materiallarning massasi, kg;  
k
m
 – mashina va materiallarning massaviy issiqlik 
sig‘imi, metallar uchun – k =0,4, kDj / (kg
o
С);  
t
t
 – xonaga olib kirilgan mashina va materiallarni 
harorati (mashinalar va metallar uchun tashqi muhit 
haroratiga teng, sochi- luvchan materiallar uchun tashqi 
muhit haroratidan 20
o
С, sochil- maydigan materiallar uchun 
esa tashqi muhit haroratidan 10
o
С yuqori qilib olinadi);  
t
m
 – ushbu mashina va materiallarni xona haroratigacha 
isitishga sarflangan vaqt, soat.  
Texnologik maqsadlarda sarflangan issiqlik miqdori:  
8
,
3
1
)
100
(
k
T
i
P
l
Q
Q
−
=
 
bu yerda, Q – bug‘ yoki suv sarfi, kg/soat;  
i – qaynoq suv yoki bug‘dagi issiqlik miqdori.  
Bu  ko‘rsatkich suvning bosimi va haroratigа bog‘liq 
holda olinadi, уa’ni t =101,8 
o
С,  Р=9,8 kPa uchun - i=426 
(suv uchun), i=2680 (bug‘ uchun).  
i
r 
– qozonga qaytadigan kondensatning issiqlik 
miqdori, kDj/kg.  
Umumiy issiqlik sarfi quyidagicha aniqlanadi:  
ΣQ
c
 , =Q
o
+Q
x
+Q
m
+Q
t
. 
Umumiy issiqlik sarfi miqdoriga asoslangan holda 
qozonning issiqlik quvvatini quyidagicha aniqlashimiz 
mumkin:  
Р
k
 = (1,1...1,15)(Q
c
10
-3
, ,kVt. 
Markaziy suv bilan isitish qurilmalarida isitish jihozlari 
sifatida radiatorlardan foydalaniladi. Radiatorlar seksiyalar 
shaklida ishlab chiqarilib, batareya shaklida yig‘iladi. 
Radiatorlarning hisobiy sonini aniqlash isitish jihozlari 
(batareyalar)ning umumiy yuzasini aniqlash asosida amalga 
oshiriladi:  
 

---

 
79 
,
2
t
k
Q
.n.
k
n
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
−
+
∑
=
∑
x
ch
t
t
F
н
 
bu yerda, Q
n
 – binodagi umumiy issiqlik уo‘qotilishi, Vt;  
k – isitish jihozlari devorlarining havoga issiqlik 
uzatish koef- fitsiyenti (cho‘yan batareyalar uchun К=7,4, 
рo‘lat uchun k=8,3)  
t
k
 – suvning radiatorga kirishdagi harorati, 
o
С;  
t
ch
 – suvning radiatordan chiqishdagi harorati, 
o
С;  
t
x
 – xonaning harorati, 
o
С.  
Binoga o‘rnatish uchun talab etiladigan isitish jihozlari 
seksi- yalarining soni esa quyidagicha aniqlanadi:  
n
c
=
c
F
.n.
F
н
∑
; 
bu yerda, F
нп 
– radiatrning bitta seksiyasini yuzasi, m
2
.  
Ushbu ko‘rsatkich isitish jihozining turiga bog‘liq 
holda quyidagi ko‘rsatma asosida tanlanadi:  
Isitish jihozining turi 
M-140 
NM-150 
Polza-6 
RD-90 
RD-26 
Sirt yuzasi, m
2 
0,254 
0,254 
0,460 
0,203 
0,205 
Isitish mavsumi davrida talab etiladigan yoqilg‘i 
miqdorini quyidagicha aniqlash mumkin: 
Q=q
y
 V (t
i
 – t
t
) 
bu yerda, q
y
 – binoning 1m
3
 hajmini 1
o
С ga isitish 
uchun sarfla- nadigan yillik shartli yoqilg‘i sarfi, kg/(m
3
 
o
С);  
t
i
 – bino ichining harorati, 
o
С;  
t
t
 – tashqi muhit harorati, 
o
С;  
V – binoning tashqi hajmi, m
2
.  

---

 
80 
Bir shartli yoqilg‘ining issiqlik ajratib chiqarish 
miqdori- 29,3 mDj/kg.ga teng. Hisob ishlarini bajarishda 
boshqa yoqilg‘ilarga aylantirish koeffitsiyenti yordamida 
shartli yoqilg‘iga o‘tkaziladi. Ushbu koeffitsiyent antratsit 
uchun - 0,97; ko‘mir uchun - 2,33; torf uchun - 2,60; mazut' 
uchun - 0,70; o‘rta sifatli yog‘och o‘tin uchun - 5,32 deb 
qabul qilinadi.