Organizmning normal hayot faoliyati uchun vitaminlar ham zarur bo'ladi.
"Vita"- hayot degan ma'noni anglatadi.
Ko'p vitaminlar fermentlar tarkibiga kiradi va katalizatorlar sifatida moddalar
almashinuvida ishtirok etadi.
Vitaminlar ikki guruhga bo'linadi:
1. Suvda eriydigan: C, PP, Bl , B2 . B3 . B6 , BI2 vitamin va boshqalar kiradi.
2. Yog'da eriydigan: A, D , К , F vitaminlar kiradi.
Vitaminlar ho'l
meva, sabzavot va sut mahsulotlarida ko'p bo'ladi.
A vitamin o'sishga ta'sir etadigan vitamin bo'lib, moddalar almashinuvida
gormonlar hosil qilishda qatnashadi. Organizmda A vitamin yetishmasa,
qorong’ida ko'rmay qoladi, ya'ni shapko'rlik rivojlanadi.
В1 vitamin uglevodlar almashinuviga ta'sir qiladi.
Organizmda bu vitamin
yetishmasa. nerv tizimi faoliyati buziladi.
B12 - vitamini qon hosil bo'lishida ishtirok etadi. B12 vitamini yetishmasa
kamqonlik kasalligi kelib chiqadi.
C vitamin organizmda oqsil sintezlanishi uchun zarurdir. Cvitamin uglevodlar
almashinuviga ta'sir etadi. Tishlar, milk normal holatda bo'lishini, suyaklar
tarkibida organik moddalar hosil bo'lishini ta'minlaydi. C vitamin immunitetni
kuchaytiradi. C vitamin yetishmasa, singa (lavsha) kasalligi kelib chiqadi
Dvitamin organizmning normal o'sishi
va rivojlanishida, kalsiy va fosfor tuzlari
almashinuvida katta rol o'ynaydi. Yosh organizmda vitamin D yetishmasa, raxit
kasalligi rivojlanadi.
Organizmda moddalar almashinuvi energiya almashinuvi bilan bog’liq. Har xil
fiziologik funksiyalarni bajarish uchun organizm energiya sarflaydi.
To'qimalardagi oqsillar, yog'lar va uglevodlarning parchalanishi natijasida energiya
ajraladi.
Odam tamomila tinch turganda ham
yurak va buyraklarning ishi, nafas
muskullarining qisqarishi uchun bir qancha energiya sarflaydi.
Bu energiya miqdori asosiy almashinuv deyiladi.
Bez hujayralarida hosil bo'ladigan moddalarni tashqariga chiqarmasdan bevosita
qonga yetkazib turadigan bezlar ichki sekretsiya bezlari deyiladi.
Endokrin bezlar - "endo"- ichki, "krino" ajrataman degan ma'noni anglatadi.
Ichki sekretsiya bezlariga: gipofiz, epifiz, qalqonsimon bez, ayrisimon bez, buyrak
usti bezlari, oshqozon osti va jinsiy bezlarning bir qismi kiradi.
Gipofiz bezi- no'xatsimon, vazni 0.5-0.6 gr, bosh miyaning ostki qismida kalla
suyagining "turk egarchasi" deb atalgan qismida joylashgan.
U uch bo'lakdan iborat: oldingi bo'lak, o'rta va orqa bo'lak.
Gipofizning oldingi bo’lagida somatotrop, adrenoqor-tikotrop, tireotrop.
gonadotrop. laktotrop.lyutenlovchi gormonlar ajraladi. Somatotrop gormon bolalar
va o'smirlarni o'sishi, rivojlanishi,organizmdagi
oqsillar sintezlanishini boshqaradi.
Bu gormon balog’at
yoshiga yetmay turib, ko'p ishlab chiqarilsa. bo'y normadan
ortiq o’sib ketadi. Bu gigantism, kam ishlab chiqarilsa esa bo'y o’smay qoladi. Bu
nanizm - pakanalikni keltirib chiqaradi.
Adrenokortikotrop gormoni buyrak usti bezining ishini tartibga soladi. Tireotrop
gormoni qalqonsimon bezning ishini, ya'ni tiroksin ishlab chiqarilishini
boshqaradi.
Gonadotrop gormoni ayollarda va erkaklarda jinsiy bezlar funksiyasini
boshqaradi. Gipofizning o'rta bo'lagida intermedin gormoni ajraladi. Bu gormon
terida pigment hosil bo'lishini boshqaradi. Gipofizning orqa bo'lagida oksitotsin va
vazopressin gormonlari ajraladi.
Oksitosin gormoni ayollarda bachadon muskullarining
qisqarishini kuchaytirib
tug’ish jarayonini osonlashtiradi.
Vazopressin gormoni esa organizmda suv
almashinuvini boshqarish, ya'ni buyrak
kanalchalarida birlamchi siydikning 98.5-99 %ini qonga qayta so'rilishini
ta'minlaydi. Bu gormon yetishmasa odamda qandsiz diabet kasalligi kelib
chiqadi.
Epifiz bezi o'rta miya sohasida joylashgan bo'lib. vazni 0,2 grammga tengdir. U
pigment almashinuvini boshqarishda ishtirok etadi.
Qalqonsimon bezi bo'уinning
old qismida joylashgan bo'lib, hiqildoqni oldingi va
yon tomonlaridan yopib turadi. Uning vazni kattalarda 25-30 gr bo'ladi. Bu bez
tiroksin gormonini ishlab chiqaradi. U moddalar almashinuvi, yurak ishini gumoral
yo'l bilan boshqarishda bolalarning o'sishi va rivojlanihida,
nerv tizimining
funksiyasini normal takomillashuvida katta ahamiyatga ega. Qalqonsimon bez
funksiyasining susayishiga gipoterioz deyiladi. Yod yetishmovchiligi natijasida
odamda endemik buqoq kelib chiqadi. Bez funksiyasining oshishi tireotoksikoz
kasalligini kelib chiqishiga sababchi bo'ladi.
Qalqonoldi bezi oval shaklida bo'lib, juda mayda, vazni o'rtacha 0,11 grammga
teng. Bu bez organizmda kalsiy va fosfor tuzlari almashinuviga ta'sir etadigan
gormon- paratgormon ishlab chiqaradi.
Bu gormon kamayganda muskullar tortishadi va tetaniya kasalligi ro'y beradi. Bu
kasallikda qondagi kalsiy miqdori kamayib ketadi.
Ayrisimon bez to’sh suyagining orqa yuzasida joylashgan. Vazni 14-15
yoshli
o'smirda 30-40 gr. katta odamlarda 5gr
ga teng. Ayrisimon bezda timozin gormoni
ishlab chiqariladi.
Timozin limfositlar hosil bo’lishini kuchaytiradi.
Dostları ilə paylaş: