Asosiy(yoki akademik) tadqiqot odatda ilmiy maqsadlarda o’tkaziladi: fan haqidagi bilimlarni to’ldirish, yaxshiroq tushunish ijtimoiy jarayonlar, ijtimoiy xulq-atvorni tushuntirish, ma’lum bir nazariyani rad etish yoki tasdiqlash. Qoida tariqasida, fundamental tadqiqotlarda sotsiologik bilimlarning nazariy darajasi empirik komponentdan ustun turadi.
Amaliy tadqiqotlar amaliy maqsadlarga ega - ularning natijalari amaliyotda bevosita qo’llash uchun mo’ljallangan ijtimoiy ish, ta’lim, mehnat munosabatlari, shaharsozlik, ijtimoiy siyosat. Ular tayyorlash va qabul qilish uchun zarur bo’lgan maxsus takliflar, maslahatlar, tavsiyalar yoki ma’lumotlar shaklida bo’lishi mumkin. Aytishimiz mumkinki, har qanday amaliy tadqiqot yagona maqsad bilan bog’langan protseduralar tizimi-boshqaruv amaliyotida foydalanish uchun o’rganilayotgan hodisa bo’yicha ishonchli ma’lumotlarni olish.Amaliy tadqiqotlaming xususiyati shu bilan belgilanadiki, ular amaliy vazifalarni yechish uchun kerakli bo’lgan bilimni olishga qarab to’g’ridan-to’g’ri mo’ljal oladi. Bunda gap ayrim turdagi amaliy vazifalarni yechish haqida boradi. Ilmiy xodim boshqa imkoniyatlami o’rganish uchun, hatto ular qiziqarli natijalami va’da qilayotgan bo’lsa ham, mazkur tadqiqot chizig’idan chetga chiqishi mumkin emas. Ish rejalari va grafiklarini hamda ulami bajarish to’g’risida hisobotlami vaqti-vaqti bilan taqdim etish odatda, amaliy tadqiqotlami moliyalashtirish sharti hisoblanadi.
Ilmiy tadqiqot turlari muayyan bir ketma-ketlikda bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Fundamental va amaliy tadqiqotlar quyidagi bosqichlardan iborat bo’ladi:
1-bosqich. Tanlangan mavzuning dolzarbligini asoslash va ifoda etish: – bo’lajak tadqiqotlarga taalluqli muammolar bilan mamlakat va xorijiy adabiy manbalar bo’yicha tanishish, uning dolzarbligini asoslash;
– muammolar bo’yicha tadqiqotlarning muhim yo’nalishlarini belgilash va tasniflash;
– mavzuni ifodalash va tadqiqot annotatsiyasini tuzish;
– texnikaviy topshiriqni ishlab chiqish va ilmiy tadqiqot ishlari (ITI) umumiy kalendar rejasini tuzish;
– kutilayotgan iqtisodiy yoki boshqa foydali samarani oldindan belgilash.
