Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

2. Rabǵuziydiń «Qissasul anbiya» shıǵarmasınıń ataması arabsha qıssa-
áńgime, nábiy-payǵambar (anbiya nabiydiń kóplik túri) sózlerinen alınǵan bolıp, 
«Payǵambarlar qıssası» degendi ańlatadı. Onı «Qıssaiy Rabǵuziy» – «Rabǵuziy 
qıssası» dep te ataydı. Rabǵuziydiń «Qıssa»da bergen maǵlıwmatına qaraǵanda sol 
zamandaǵı belgili beklerdiń biri, xalıq arasında islam dinin taratıwǵa mápdar 
bolǵan, shıǵısı boyınsha túrklesken monǵol beklerinen bolǵan Nasreddin Toqbuǵa 
degenniń buyrıtpası boyınsha bir jıl dawamında (1304-1305 j.j.) jazǵan. Ayırım 
maǵlıwmatlarda 1310-jılı jazılǵan dep beriledi.  

---

78 
«Payǵambarlar qıssası» – XIV ásir túrkiy ádebiyatınıń jarqın esteligi. Sol 
zamandaǵı barlıq túrkiy xalıqlar, qáwimler qıynalmay túsinetuǵın ortaq
túrkiy tilde 
jazılǵan. «Qıssa»nıń XV ásirge tiyisli bir kóshirme nusqası Londondaǵı Britaniya 
muzeyinde, 
XVI 
ásirde kóshirilgen ekinshi nusqası Rossiya Ilimler 
Akademiyasınıń Sankt-Peterburgtaǵı Shıǵıs fondında saqlanadı. Al úshinshi Xiywa 
nusqası XV-XVI ásirlerde kóshirilgen dep esaplanadı hám Ózbekstan Ilimler 
Akademiyasınıń Shıǵıstanıw institutında saqlanadı. XIX ásirdiń ekinshi yarımında 
hám XX ásirdiń basında «Payǵambarlar qıssası» Qazan jáne Tashkent qalalarında 
kóp mártebe tas baspa (litografiya) usılında basıp shıǵarılǵan. Qaraqalpaqlar, 
Xorezm ózbekleri hám qazaqlar arasında Qazan baspası kóbirek tarqalǵan. Sovet 
hákimiyatı dáwirinde ateizm tálimatı (dinge qarsı tálimat) kommunistlik 
ideologiyanıń bir bólegi bolǵanlıqtan, «Payǵambarlar qıssası» zıyanlı diniy kitap 
esaplanıp, keń xalıqqa tarqatılmadı. 
3. Shıǵarmanıń janrı, teması. Kitap orta ásirlik qıssa janrında jazılǵan. Bul 
janrdaǵı shıǵarmalarda waqıyalar hám adamlar ańız, ráwiyat usılında súwretlenedi. 
Nasır (proza) yamasa nazım (poeziya, qosıq) penen de jazıla beredi. Rabǵuziydiń 
«Payǵambarlar qıssası», tiykarınan, nasırda jazılǵan, ayırım orınlarda ǵázzeller, 
tórtlikler ushırasadı. Orta ásirlik ádebiyatta shıǵarmanı, kóbinese, janrlıq atama 
menen ataǵan, mısalı, ǵázzel, shejire, tariyx, qıssa h.t.b.
Bul qıssa diniy temada jazılǵan. Biraq ondaǵı súwretlengen waqıyalar, 
payǵambarlar adamlarda jaqsılıq, miyrim-shápáát, insap, qánáát, miynetke húrmet 
sıyaqlı hasıl qásiyetlerdi tárbiyalawǵa baǵdarlanǵan. Demek, shıǵarmada aqıl-
násiyat, tálim-tárbiya máselesi baslı orınǵa kóterilgen.