Өзбекстан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министирлиги

Dástannıń kompoziciyası (qurılısı) ashıq bolǵan jigittiń ashıqlıq namaların 
(xatların) 
bayanlaw 
formasında 
qurılǵan. 
Joqarıda 
aytılǵanday, 
«Muhabbatnama»da evolyuciyalıq basqıshlar menen izbeiz rawajlanıp baratuǵın, 
qıyan-keski waqıyalar súwretlenetuǵın, kóplegen personajlar qatnasatuǵın 
quramalı syujet joq. Dástandaǵı hárbir namada ashıq jigittiń tek júrek dártleri, 
ıshqıdan shekken azapları tereń lirizm menen suwǵarılıp joqarı kórkemlikte 
sáwlelendiriledi. «Muhabbatnama»nıń usınday qásiyetlerine tiykarlanıp, kópshilik 

---

85 
izertlewshiler onı janrlıq jaqtan lirikalıq dástan dep belgileydi. Al orta ásirlik 
ádebiy terminologiya boyınsha onı nama janrına jatqaradı.
 5. Dástannıń obrazları, kórkemlik ózgeshelikleri. «Muhabbatnama»da, 
tiykarınan, eki obraz sáwlelengen. Olardıń birinshisi lirikalıq qaharman, yaǵnıy 
ashıq bolǵan jigittiń obrazı, al ekinshisi sol ashıq jigit muhabbatın baǵıshlaǵan 
gózzal, súyikli yar obrazı.
Ashıq jigit óz yarın hámme nárseden joqarı qoyadı, dúnyadaǵı eń sulıw zatlar, 
kórinisler, qubılıslar menen teńeydi: nur shashqan quyash, jarıq sáwleli ay, móldir 
bulaq suwı, xoshrey gúl h.t.b. Biraq jigittiń muhabbatı qız tárepinen juwapsız 
qaladı, qız oǵan itibarsız boladı. Jigit sonda da óz yarın jan-táni menen berilip 
súyedi, onıń ushın hár nársege tayar turadı, onıń yarǵa bolǵan muhabbatı sheksiz 
hám sadıq. Yar dep ne bir ruwxıy hám jismaniy azaplardan qorqıp ol óz 
muhabbatınan bezip ketpeydi, kerisinshe, oǵan sadıq boladı, azaplı muhabbat onıń 
turaqlı joldası boladı, muhabbat azaplarına tózim beredi. Bunday qásiyetler onıń 
ruwxıy kúshliliginen, qaytpas erkliliginen, gúressheńliginen dárek beredi. Uzaq 
dawam etken ruwxıy azaplarǵa shıdam berip yarǵa umtılıwı onıń tabanlı gúressheń 
ekenligin kórsetedi. Juwapsız muhabbat motivi Shıǵıs poeziyasında keń 
qollanılatuǵın kórkem usıllardan. Xorezmiy usı motivti tabıslı qollanıp hadal hám 
sadıq júrekli ashıq jigittiń obrazın jaratqan.
Jigit ashıq bolǵan gózzal qız obrazı sol jigittiń oǵan degen ıqlası, muhabbatı, 
onı táriyiplewi arqalı kórinedi. Jigittiń táriyiplewine qaraǵanda onıń mashuqası 
teńi-tayı joq sulıw, hátteki, beyishtegi húr qızlarınan da aǵla. Eger de usınday 
gózzal súyikli yar bolmaǵanda beyish oǵan dozaq bolıp kóringen bolar edi. (Meńa 
duzaq erur ushmaq (beyish) sensiz). Biraq qız «Muhabbatnama»da epikalıq 
dástanlardaǵı personajlarday bolıp is-háreket etpeydi, onıń obrazı lirikalıq 
qaharmannıń júrek dártlerin sińdirgen sózler hám onı asıra súwretlegen táriyipleri 
arqalı jasaladı. Obraz jasawdaǵı bunday usıl lirikalıq dástannıń janrlıq tábiyatına 
durıs keledi.