N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

xurşidi-aləmtabın [6. S. 47]; Qələndər Kişvərünün diləgi səndən budur, cana; 

//  Ki,  xurşidi-camalunğa  qılur  nəzzarə  əksüksız  [6.  S.  26];  Xurşidi-rüxün 

birlə irür qaşlərün; // Bir bədr kim, üstündə dogar iki hilal [6. S. 154]; Mənəm 

bir zərreyi-sərgəştə, sən xurşidi-tabansan; // Bolur varisinə mehrin, nədəndir 

kim, mana bolmaz [6. S. 28]. 

Həbibi gözəlin camalını eyni misrada günəşin sinonimi afitab və qəmər 

sözləri  ilə təşbihi  iki qat qüvvətləndirir: Pərtövi-hüsnü cəmalın aləmi rövşən 

qılır; // Sən doğaldan can gögündə, ey qəmərrüx afitab [5. S. 21]; Nə rövşən 

şəmsi-dinü mehri-cansan; // Ki, tutdu aləmi ənvarın ey dust [5. S. 49]; Yüzü ol 

şəms imiş bəzm əhli içrə; // Təala şanəhü, əhli-liqadır [9. S. 79].  

Ay, günəş dildə həm də yanaşı – qoşa söz kimi işlənir. Odur ki, şeirdə 

onlar  çox  vaxt  eyni  mətndə  yanaşı  gəlir:  Nari  hicranın  duxani  zülmətini 

sürməğə; // Şəmsi-can, zöhrə-cəbin, mahin yüzü taqi yetər [5. S. 41]. 

 

Üslub  cəhətdən  Həbibiyə  çox  yaxın  olan  Cahanşah  Həqiqinin 

qəzəllərində  türk  mənşəli  gün,  günəş  kosmonimləri  demək  olar  ki,  yox 

---

 

15 

dərəcəsindədir. Afitab, qəmər həm tək, həm tərkibdə çox işlənmişdir: Eynimin 

nuri  cəmalın  afitabindənmidir?  [10.  S.  34];  Mirati-laməkan  ki,  rüxün 

afitabidir;  //  Arif  qatında  mənzəri-əla  deyilmidir?  [10.  S.  37];  Əsrari-künti-

kənzi bəyan eylədi ləbin; // Nəzzareyi-cahana rüxün aftabmış [10. S. 45]; Ey 

yüzün mehtabı tabı könlümün; // Vey cəmalın aftabı könlümün [10. S. 115]; 

Hər  kim  ki,  gördü  şövgi-rüxin  aftabını;  //  Əhli-bəsirə  nuri-bəsərdən  xəbər 

verür  [10.  S.  28];  Mehri-rüxun  ki,  dövri-qəmərdir  xəbər  verir;  //  Ərşi-

səmada  nuri-müəlla  deyilmidir?  [10.  S.  37].  Şair  bir  beytdə  həm  mehr 

(‘günəş’), qəmər (‘ay’), həm də ərş, səma kosmonimlərindən istifadə edir. 

Xətai də digər klassiklər kimi, kosmonimləri əsasən poetik funksiyada 

işlətmiş və ərəb, fars mənşəli vahidlərə təbii olaraq üstünlük vermişdir: Məgər