N ə s I m I a d ı n a d I l ç İ L i k I n s t I t u t u

baxmırlar ki, baxmırlar [2. S. 182]. Bu təkrarı eyniölçülü fellərin arasındakı 

ki əmələ gətirib. Ki işlənməsəydi, fellər arasındakı intonasiya zəifləyərdi.  

Yazıçının dramlarında mətndə feli bağlama təsdiq və inkarda işlənərək 

təkrar hadisəsini yaratmışdır, məs.: S ə d ə. Mənim üçün ən əzablı dəqiqələr 

 

poçtalyonu  gözlədiyim  zamanlar  olurdu.  O  gəlməyəndə  səbrim  kəsilirdi. 

Gələndə də ürək eləyib səndən kağız olub olmadığını soruşa bilmirdim. Ah, o 

günlər,  o  günlər…  [2.  S.  184].  Mətnin  sonunda  dramaturq  keçən  günləri 

sintaktik təkrarlar vasitəsilə yada salır.  

Tədqiqatçıların  nöqteyi-nəzərincə,  təkrarlar  mətni  struktur-semantik 

cəhətdən təşkil edən sintaktik vasitələrdəndir. K. Vəliyev  müxtəlif quruluşlu 

təkrarları  fərqləndirərək  onların  mətnin  struktur-semantik  təşkilində  mühüm 

rolunu göstərir [3. S. 20]. 

Feli  xəbər  personajın  nitqini  təşkil  edən  cümlələrdə  eyni  formada 

təkrarlanır. Təkrar olunan xəbər mikromətnlərin qapanmasında, örtülməsində 

aparıcı  rola  malikdir,  məs.:  X  a  n  m  u  r  a  d.  …Öz  xüsusi  inəyimi  və  beş 

qoyunumu  və  iki  keçimi  qatıram  kolxoz  malına,  çünki,  niyə,  canım,  yağdı, 

«bəsdi» deyincən kolxozdan alırıq. Ətdi, alırıq. Pendir alırıq [2. S. 228]. Bu 

cür təkrar, fikrimizcə, fərdin psixoloji vəziyyəti, əhval-ruhiyyəsi ilə bilavasitə 

bağlıdır.  Yəni,  personaj  həmin  fikri  əşyaları  həmcinsləşdirməklə  də  istifadə 

edərdi, bu zaman təkrara yol verilməzdi.  

Nəcəfin nitqindəki dinmədim felinin təkrarı mətnin təşkili mexanizminə 

xidmət  etmişdir,  çünki  belə  təkrarlar  mətnyaratma  funksiyasını  da  yerinə 

yetirir,  məs.:  N  ə  c  ə  f.  Yoldaş  Niyaz  da  buradadır,  qoy  eşitsin.  «Qardaşı 

briqadirlikdən  çıxartdır»,  dinmədim.  Dedin  «həyətyanı  torpağın  çoxdur», 

tutub yarısını aldın, dinmədim. Dedin «pambıqdan sonra gəl tikintidə işlə», 

dinmədim…  [3.  S.  210].  Yuxarıdakı  mətndə  almaq  və  sonrakı  mətndə 

dinməmək  fellərinin  təkrarı,  fikrimizcə,  mövzunun  açılmasında  da  əsaslı 

mövqeyə malikdir.  

Maraqlıdır ki, təkrarlarla bəzən yazıçı tipin böyüklər yanında mütiliyini, 

yaltaqlığını da oxucuya çatdırır. Məsələn, Ağasəlim kolxoz sədrinin, raykom 

katibinin yanında deyirsən burda ifadəsini bir neçə dəfə təkrar edir ki, bununla 

da  onun  yarınan  xarakteri  açılır:  A  ğ  a  s ə  l  i  m.                    Canım,  ispalkom