Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| formaları – işəmuzd və vaxtamuzd əmək haqqı formaları-
dır. Əmək haqqının bu əsas formaları müxtəlif mükafat növləri ilə tamamlanır. İşəmuzd əmək haqqı formasında 129 işçi istehsal etdiyi məhsulun, yaxud yerinə yetirdiyi işlərin kəmiyyət və keyfiyyətinə uyğun olaraq mükafatlandırılır. Əməyin ödənilməsinin bu forması əmək nəticələri dəqiq və tam uçota alınan işlərdə tətbiq edilir. İşəmuzd əmək haqqı əməyin ödənilməsinin əmək haqqının təşkili prinsip- lərinə uyğundur, elmi əsasda qurulur və əmək məhsuldar- lığının yüksəldilməsinin mühüm vasitəsidir, hər bir işçinin şəxsi mənafeyi ilə ümum müəssisə mənafeyinin əlaqələn- dirilməsinə imkan verir. İşəmuzd əmək haqqı sisteminin tərkibi: - müstəqim (birbaşa); - qeyri-müstəqim (dolayı); - işə görə-mütərəqqi; - işə görə-mükafatlı; - akkord sistemi formasında tətbiq edilir. İstehsalda əsas işlər üzrə, adətən, hər bir fəhlənin əməyinin fərdi nəticələrinin normalaşdırılması və uçota alınması üçün imkan vardır. Buna görə də sənaye müəssi- sələrində fəhlələrə verilən əmək haqqının üstün sistem for- ması, müstəqim fərdi işəmuzd əmək haqqından ibarətdir ki, bu da adətən sadəcə olaraq işəmuzd əmək haqqı adla- nır. Bütün sənaye fəhlələrinin dörddə üç hissəsindən çoxu- na işəmuzd sistemi üzrə əmək haqqı verilir. Müstəqim işə- muzd əmək haqqının ən mühüm üstünlüyü bundan ibarət- dir ki, fəhlənin əmək haqqı onun müəyyən bir dövr ərzin- də istehsal etdiyi yararlı məhsulun (detalların, əməliyyat- ların və s.) miqdarına tam uyğun olaraq dəyişilir. Buna görə də işəmuzd əmək haqqı sistemi öz əməyinin nəticələ- ri üzrə işçilərdə şəxsi maddi maraq yaratmaq prinsipinə daha çox uyğun gəlir. İşəmuzd sistemi istehsal üçün də faydalıdır: bu sistem fəhlələrin ustalığının artmasına, ava- 130 danlıq və alətlərdən daha yaxşı istifadə edilməsinə maraq oyadır, iş vaxtının itkisini, işsiz dayanmaları və istehsala rəhbərlik işində təşkilat-texniki nöqsanları aradan qaldır- maq üçün fəhlələri səfərbərliyə alır. Müstəqim işəmuzd əmək haqqı sistemində işçinin əmək haqqı hazırlanmış məhsulun miqdarına və məhsul vahidinin istehsalı üçün müəyyən edilmiş əmək haqqına (iş qiymətinə) əsasən təyin edilir. İş qiyməti – iş dərəcəsi- nin saatlıq tarif maaşının müəyyən bir işin görülməsi üçün vaxt norması üzrə lazım olan normalaşdırılmış saatların sayına vurulması yolu ilə müəyyən edilir. Əgər tarif siste- mi növbə üçün müəyyən edilmişsə, onda iş qiyməti mü- vafiq dərəcənin günlük tarif maaşının günlük istehsal normasına bölünməsi yolu ilə müəyyən edilir. İşəmuzd iş qiymətinin hesablanmasını belə bir nis- bətlə ifadə etmək olar: Hesablama üçün əsas olaraq həmin işin görülməsi üçün saat hesabı ilə normalaşdırılmış vaxt götürülərsə, onda nisbət belə bir forma alar: • İş qiymətinin əvvəlcədən müəyyən edilməsi və fəhlə işə başlamazdan, ona tapşırıq (naryad) verilərkən fəhləyə bildirilməsi xüsusilə vacibdir. Kütləvi surətdə təkrar olunan Məmulatın iş qiyməti İş dərəcəsinin saatlıq tarif maaşı Məhsul vahidi üçün saat hesabı ilə normallaşdırılmış vaxt Məmulatın iş qiyməti Müəyyən bir dərəcənin növbəlik tarif maaşı Ədəd hesabı ilə növbəlik istehsal norması 131 işlərə, naryad verilmədiyindən, bu barədə bütün fəhlələrin məlumat alması üçün, iş qiymətləri adətən sexdə asılır. İşəmuzd əmək haqqının qeyri-müstəqim sistemində fəhlənin aldığı əmək haqqı onun xidmət etdiyi əsas fəhlə- lərin əmək haqqından və ya istehsal etdikləri məhsulun miqdarından asılıdır. Bu sistem çox hallarda əsas fəhlələrə xidmət edən köməkçi fəhlələrin əmək haqqının ödənil- məsində tətbiq olunur. Bu sistemin iki variantını fərqləndi- rirlər: birinci variantda hər hansı iş yerinə xidmət edən fəhlənin əmək haqqı, əsas işəmuzdçu fəhlənin hasilatından asılı olaraq müəyyən edilir. Ona görə də köməkçi fəhlə ayrı-ayrı iş yerləri və ya istehsal sahələrinə fasiləsiz və keyfiyyətli xidmət etməyə maddi cəhətdən maraqlı olur. Əgər əsas fəhlə bir işi icra edərsə, onda köməkçi fəhlə də həmin işə görə əmək haqqı alır. Belə olan halda köməkçi fəhlənin əmək haqqının kəmiyyətini müəyyən etmək üçün həmin fəhlənin gündəlik tarif maşını (T m ) norma-saat və yaxud digər natural ifadələrlə ifadə olunan xidmət norması (t xid ) ilə həmin xidmət obyekti üçün plan üzrə müəyyən edilmiş tapşırıq (N pl ) hasilinə bölmək lazımdır, yəni: Ə h.d = T m : (t xid • N pl ). Bu sistemin tətbiq edilməsi üçün zəruri müqəddəm şərtlər: əməyin normallaşdırılmasının yüksək keyfiyyətdə olmasından, iş uçotunun yaxşı təşkil edilməsindən, məhsu- lun keyfiyyətinə görə qəbul edilməsindən və iş yerinin xammalla və ya pəstahı ilə normal surətdə təmin edilmə- sindən əsaslıdır. Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|