Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Birinci qrup amillər əməyin məhsuldar qüvvəsini
yüksəldilməsi və məhsulun əmək tutumluğunun azaldıl- ması ilə əlaqədardır. Buraya aşağıdakılar aiddir: - məhsulun özünün təkmilləşdirilməsi (onun kons- truktiv əsaslarının yaxşılaşdırılması, daha keyfiyyətli ma- teriallardan istifadə edilməsi); - istehsalın texniki səviyyəsinin yüksəldilməsi (fəhlə- lərin əməyinin texniki cəhətdən daha artıq silahlandırılma- sı, məhsulun hazırlanması üsullarının yaxşılaşdırılması); - fəhlələrin ixtisas və ustadlığının yüksəldilməsi (məhsulun hazırlanması üzrə istehsal əməliyyatlarının fəh- lələr tərəfindən daha tez və daha yaxşı yerinə yetirilməsi); - istehsalın və əməyin təşkilinin yaxşılaşdırılması (müəssisənin istehsal vasitələrindən və əmək ehtiyatların- dan daha səmərəli istifadə edilməsi). Deməli, məhsulun əmək tutumluğu məhsuldar qüv- vələrin inkişafından və istehsal şəraitindən bilavasitə asılı- dır. Texniki tərəqqi, kadrların ixtisasının yüksəldilməsi, əməyin və istehsalın təşkilinin yaxşılaşdırılması əsasında 120 məhsulun əmək tutumluğunun azaldılması əmək məhsul- darlığının durmadan artmasının əsas mənbəyidir. Əmək məhsuldarlığının səviyyəsini müəyyən edən ikinci qrup amillər iş vaxtından istifadə edilməsinin yaxşı- laşdırılması ilə əlaqədardır. Buraya aşağıdakılar aiddir: - sağlamlaşdırıcı tədbirlər görülməsi və fəhlələrin məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması nəticəsində xəstəliyə görə işə çıxmamaq və hallarının azaldılması və habelə üzr- süz səbəbə görə işə çıxmamaq hallarının ləğv edilməsi yo- lu ilə istifadə edilməyən iş günləri miqdarının azaldılması; - iş yerinin hazır və avadanlığın saz olmaması, elek- trik enerjisinin və lazımi material və alətlərin olmaması və başqa təşkilat-texniki nöqsanlar üzündən növbə daxilində- ki iş vaxtı itkisinin aradan qaldırılması; - əmək intizamının pozulması (işə gecikmək, fəhlələ- rin təqsiri üzündən boş dayanmalar, iş vaxtı qurtarmamış işi dayandırmaq) nəticəsində növbə daxilindəki iş vaxtı it- kisinin aradan qaldırılması; - məhsulun zay edilməsi və yenidən işlənməsi, müəy- yən edilmiş istehsal texnologiyasından kənara çıxılması, lazımi ölçüdə materialların olmaması və iş vaxtının başqa qeyri-məhsuldar sərfi üzündən əmələ gələn iş vaxtı itkisi- nin aradan qaldırılması. Deməli, iş vaxtından istifadənin effektliyi, bir tərəf- dən, əməyin və istehsalın təşkilindən, hər bir iş yerində fa- siləsiz və yüksək məhsuldar iş üçün lazımi şərait yaradıl- masından və digər tərəfdən, istehsalda əmək intizamının və fəhlələrin əmək şəraitinin və məişətinin vəziyyətindən asılıdır. 121 İş vaxtından daha yaxşı istifadə olunması müəssisə- lərdə əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi üçün çox bö- yük ehtiyat mənbəyidir. Məhsul vahidinin əmək tutumluğu hətta əvvəlki kimi saxlansa da iş vaxtı itkisinin azaldılması nəticəsində hər bir fəhləyə düşən məhsul buraxılışı xeyli artırıla bilər. Əmək məhsuldarlığının səviyyəsini müəyyən edən üçüncü qrup amillər müəssisədə kadrların səmərəli yerləş- dirilməsi ilə əlaqədardır. Buraya aşağıdakılar aiddir: - inzibati-idarə işçiləri sayının azaldılması və işindən azad olunan işçilərdən bilavasitə istehsalatda istifadə edil- məsi (bu, müəssisənin hər bir işçisinə düşən məhsul isteh- salının artmasına kömək edir); - yardımçı və köməkçi fəhlə sayının azaldılması he- sabına əsas istehsal fəhlələrinin xüsusi çəkisinin artırılma- sı (bu, fəhlənin hər nəfərinə düşən istehsalın artmasına im- kan verir); - fəhlələrdən, onların ixtisasına və istehsal təcrübəsi- nə müvafiq surətdə istifadə edilməsi, belə ki, bir fəhlə öz qabiliyyətindən asılı olaraq maksimum məhsul istehsal edə bilsin; - işçi qüvvəsi axınının ləğv edilməsi, müəssisələrdə daimi fəhlə və mütəxəssis kadrların yaradılması. Qabaqcıl müəssisələrin təcrübəsi göstərir ki, müəssi- sədə olan kadrlardan daha səmərəli istifadə olunmasının təmin edilməsi, əmək məhsuldarlığının daha da yüksəldil- məsi üçün böyük ehtiyat mənbəyi təşkil edir. Əmək məhsuldarlığını yüksəltmək uğrunda aparılan əsas istiqamətlər aşağıdakılardır: 1. Texniki tərəqqi və istehsalın texniki səviyyəsinin yüksəldilməsi. Müəssisələrdə əmək məhsuldarlığının su- 122 rətlə artmasının maddi əsası və başlıca mənbəyi texnika- nın arası kəsilmədən tərəqqi etməsidir. 2. Texniki tərəqqi – istehsal texnikasının arası kəsil- mədən yeniləşdirilməsi və müəssisələrdə maşın və ava- danlıq parkının təkmilləşdirilməsi. Texniki tərəqqinin ən əsas yollarından biri istehsal proseslərinin mexanikləşdi- rilməsi və avtomatlaşdırılmasından, əl əməyinin maşınla əvəz edilməsindən ibarətdir. 3. Texniki tərəqqi istehsalın hərtərəfli elektrikləşdi- rilməsi əsasında həyata keçirilir. Elektrik, iş maşını və me- xanizmlərini hərəkətə gətirmək üçün əsas enerji mənbəyi vəzifəsi görür. 4. Kadrların mədəni-texniki səviyyəsinin və ixtisası- nın artırılması. Sənaye durmadan yeni texnika ilə təchiz edilir. 5. İstehsalın təşkilinin yaxşılaşdırılması. Texnika və kadrlardan istifadənin effektliliyi onların istehsal prosesin- də əlaqələndirilməsi və istehsalın təşkil edilməsi metodla- rından həlledici dərəcədə istifadəsi. 6. Əmək intizamının möhkəmləndirilməsi və iş vax- tından səmərəli surətdə istifadə edilməsi. Əməyin təşkil edilməsi – bunun da əsasını yoldaşlıq əməkdaşlığı və qar- şılıqlı yardım münasibətləri təşkil edir – istehsal prosesin- də bütün əmək və maddi vasitələrdən ən səmərəli surətdə istifadə etmək və yüksək əmək intizamı yaratmaq üçün ge- niş imkanlar açır. 7. Texniki normalaşdırmanın və əmək haqqının təşki- linin qaydaya salınması. Əmək məhsuldarlığının artması normalaşdırmanın və əmək haqqının təşkilindən xeyli dərəcədə uzlaşdırmaq. 8. Əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsinin mühüm amillərindən biri də zəhmətkeşlərin maddi rifah halının surətlə yaxşılaşdırılmasıdır. |