Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Müəssisədə tikinti-quraĢdırma iĢlərinin təĢkili
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 8.4. Müəssisədə tikinti-quraĢdırma iĢlərinin təĢkili
Tikinti-quraşdırma işlərinin ən mühüm mərhələsi ti- kinti-quraşdırma işlərinin layihəsinin işlənib hazırlanma- sından ibarətdir. Bu layihədə tikiləcək obyektlər müəyyən- ləşdirilir, onların zəruriliyi və məqsədəuyğunluğu texniki- iqtisadi cəhətdən əsaslandırılır. Müəssisənin uzunmüddətli tikinti-quraşdırma maliy- yə planlarının hazırlanması ancaq müəyyən layihələr üzə- rində işlərin aparılması ilə həyata keçirilir. Layihələr plan- ların hazırlanıb ortaya çıxarılmasında əsas rol oynayır. Bir layihənin tətbiqə əlverişli olub-olmadığını, xətalı ünsürlə- rin meydana gəlib-gəlmədiyini, iqtisadi və texniki dövrü ərzində özünü ödəyib-ödəməyəcəyini, ya da mənfəətlilik dərəcəsini ölçmək üçün aparılan prosesə layihə deyilir. İnvestisiya layihələri hər hansı bir investisiyanın eh- tiyac dərəcəsinin, tələb səviyyəsi ilə istehsal gücünün, maya dəyərinin və mənfəətin əldə edilməsi ilə dəyərləndi- rilir. Başqa sözlə, investisiya layihəsi investisiyanın hüqu- qi, iqtisadi, texniki və maliyyə təhlillərinin planlı şəkildə 219 hazırlanmasıdır. Layihənin hazırlanması bu əsas dörd bö- lümdən ibarətdir və biri digərini tamamlayır. Layihənin bu bölmələrində texniki-iqtisadi əsaslandı- rılmasında tikiləcək obyektin yeri, investisiya qoyuluşu- nun kəmiyyəti, tikinti-quraşdırma işlərinin həcmi və yeri- nə yetirilməsi müddəti, tikinti üçün ayrılmış sahədən – ərazidən istifadə olunması, təsərrüfat əlaqələri və s. həllet- mələri müəyyən edilir. Sənaye müəssisələrində tikinti-quraşdırma işlərini yüksək səviyyədə həyata keçirmək üçün xüsusi şöbə –əsaslı tikinti şöbəsi yaradılır və bu şöbə tikinti-quraşdırma işlərini sənədləşdirir və onun yerinə yetirilməsinə nəzarət edir. Tikinti-quraşdırma işlərinin layihələşdirilməsində ti- kinti smeta dəyərinin müəyyənləşdirilməsi, işlənib hazır- lanması mühüm yer tutur. Çünki bu sənədlərə əsasən ti- kinti-quraşdırma işləri həyata keçirilir. Müəssisə üzrə kapital qoyuluşunun ümumi məbləği ayrı-ayrı tikinti və qurğu obyektlərin smeta dəyərinə və habelə alınan maşın və avadanlığın plan üzrə dəyərinə əsa- sən müəyyən edilir. Smeta sənədləri əsasında investisiya qoyuluşunun ümumi həcmi müəyyən edilir, tikinti-quraşdırma işləri maliyyələşdirilir, podratçılar ilə sifarişçilər arasında (əgər tikinti-quraşdırma işləri podratçı təşkilatlar tərəfindən hə- yata keçirilirsə) hesablamalar həyata keçirilir. Beləliklə, tikintinin smeta dəyəri işlənib hazırlanmış layihəyə uyğun olaraq əsas fondların tikilməsi və istifadəyə verilməsi üçün lazımi məsrəflərin pul ilə ifadəsidir, yəni tikinti-qu- raşdırma işlərinə, maşın və avadanlıqların quraşdırılması- na və s. əsaslı məsrəflər öz əksini smeta dəyərində tapır. 220 Bundan başqa, kapital qoyuluşunun maliyyələşdiril- məsinə təkcə görülən işlərin haqqının ödənilməsi məbləği deyil, həm də lazımi avadanlıq və tikinti materiallarının dəyəri daxil edilir. Bununla əlaqədar olaraq, müəssisənin maliyyə planında maliyyələşdirmə məbləği smeta dəyəri üzrə hesablanmış əsaslı tikintinin həcminə uyğun gəlməyə bilər. Əsaslı tikintinin smeta dəyəri, tikinti materialları eh- tiyatlarının və avadanlığın planlaşdırılan artım məbləği qə- dər maliyyələşdirmə həcmindən az olacaq, yaxud müəssi- sədə olan material və avadanlığın faktik qalıqlarının plan üzrə azaldılan məbləği qədər maliyyələşdirmə həcmindən çox olacaqdır. Əsas vəsaitin təmirinə çəkilən xərclər, yaxud avadan- lığın modernləşdirilməsi və yenidən qurulması xərcləri müəssisə rəhbərliyi tərəfindən təsdiq edilmiş illik plana əsasən müəssisənin bankda xüsusi hesablarında saxlanan vəsaitdən maliyyələşdirilir. Əsaslı inşaata qoyulan maddi və maliyyə vəsaiti maksimum dərəcədə səmərəli istifadə edilməlidir ki, tikin- ti-quraşdırma işləri sürətlə ucuz və yaxşı keyfiyyətli icra edilsin. Tikilib qurtarmış və istismara verilmiş binalar və qurğular, qurulmuş yeni dəzgahlar və avadanlıq təsərrüfat təşkilatlardan pulsuz qəbul edilən maşın və əsas fondların başqa növləri öz ilk qiymətləri üzrə müvafiq müəssisənin işləyən, yaxud ehtiyatda olan əsas vəsaiti tərkibinə daxil edilir. Müəssisənin əsaslı-tikinti şöbəsi tikinti-quraşdırma smetadan başqa əlavə tikinti titul siyahısını işləyib hazırlayır. Tikintinin titul siyahısında hər bir obyektin tikilməsi yeri, gücü, dəyəri, müddəti, tikilməyə başlanması və qur- 221 tarması vaxtı, investisiya qoyuluşunun illər üzrə bölüşdü- rülməsi göstərilir. Bu sənəd sifarişçi, podratçı, maliyyə, bank, təchizat orqanları, maşın və avadanlıqlar göndərən təşkilatlar üçün əsas sənəd hesab edilir. Sənaye müəssisə- lərində tikinti-quraşdırma işləri iki üsulla: podrat və təsər- rüfat üsulu ilə həyata keçirilir. Podrat tikinti üsulu – müstəqil, daimi fəaliyyətdə olan tikinti-quraşdırma təşkilatlarının sifarişçi təşkilatlarla podrat müqaviləsi üzrə həyata keçirdikləri tikinti tsiklinin təşkili formasıdır. Sifarişçinin podrat tikinti təşkilatları ilə qarşılıqlı münasibəti obyektin tikintisi və ya yenidən qu- rulması haqqında qərar qəbul olunmasından və işin pod- ratçı təşkilatın planlarına daxil edilməsindən sonra meyda- na çıxır. Podrat işləri planlarının həm həcmi, həm də bü- tün keyfiyyət göstəriciləri üzrə işlənib hazırlanmasını ti- kinti təşkilatları ilə sifarişçilər birgə həyata keçirirlər; bu iş obyektin titul siyahısından nəzərdə tutulan və işə salınma müddətlərinə uyğun olaraq aparılır. Əsaslı vəsait qoyulu- şunun planlaşdırılmasında iştirak edən sifarişçi təşkilat ti- kintini layihə – smeta sənədləri, texnoloji, enerji və digər avadanlıqlarla və ayrı – ayrı material növləri ilə təmin edir, başa çatdırılmış işləri qəbul edir və haqqını ödəyir. Podratı tikinti üsulu təsərrüfat tikinti üsuluna nisbətən daha mütərəqqi üsul hesab edilir. Çünki bu zaman tikinti- quraşdırma işləri xüsusi ixtisaslaşdırılmış podrat təşkilat- ları tərəfindən aparılır ki, bu da ixtisaslaşdırılmış tikinti maşın və avadanlıqlardan istifadə etməyə imkan verir. Podrat tikinti üsulu ilə tikinti-quraşdırma işlərini həyata keçirmək üçün sifarişi ilə podrat təşkilatı arasında podrat müqaviləsi bağlanılır. Təsərrüfat-tikinti üsulunda tikinti quraşdırma işləri podratçı təşkilatlar cəlb edilmədən, bilavasitə müəssisənin 222 özü tərəfindən həyata keçirilir. Bu üsul kiçik həcmli ti- kinti-quraşdırma işlərinin aparılmasında iqtisadı baxımdan daha sərfəlidir. Odur ki, müasir şəraitdə, xüsusilə müəssis- lərin özəlləşdirilməsi ilə əlaqədar olaraq, təsərrüfat üsulu ilə tikintinin həcmi və xüsusi çəkisi xeyli artmışdır. İlk növbədə istehsalın texnika ilə təchizatı işləri təsərrüfat üsulu ilə aparılır ki, bu da onların sürətlə görülməsinə im- kan verir. Bu cür işlərin maddi – texniki cəhətdən təmin edilməsi birinci olaraq həyata keçirilir. Ümumiyyətlə, sənaye müəssisələrində tikinti – qu- raşdırma işlərinin hansı üsullarla aparılması hərtərəfli iqti- sadi cəhətdən əsaslandırılmalıdır. Bunun üçün müxtəlif göstəricilərdən: investisiya qoyuluşunun özünü ödəmə müddətindən, səmərəlilik əmsalından, əldə ediləcək illik qənaətdən, qoyulan xərclərdən, investisiya qoyuluşunun iqtisadi səmərəliyindən istifadə edilir. İnvestisiya qoyuluşunun iqtisadi səmərəliliyi - əsas fondların istehsalına çəkilən məsrəflərlə əldə edilən nəti- cələr arasındakı nisbəti xarakterizə edir. İnvestisiya qoyu- luşunun birdəfəlik nəticəsi – istehsal gücünün və qeyri-is- tehsal obyektlərinin işə salınmasından ibarətdir. İnvestisi- ya qoyuluşunun son nəticəsi müəssisə miqyasında – məh- sulun və xidmətlərin, cəmiyyət miqyasında isə – milli gə- lirin artımıdır. İnvestisiya qoyuluşunun iqtisadi səmərəliyinin yük- səldilməsi – istehsalın intensivləşdirilməsinin mühüm isti- qamətlərindən biridir. Bu məqsədlə investisiya qoyuluşu elə obyektlərə yönəldilməlidir ki, onlar tələbatı daha tam ödəmək şərtilə, planlaşdırılan dövr ərzində ictimai istehsa- lın optimal proporsional artımını təmin etmiş olsun. |