Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Sxem 5. Sənaye məhsulu qiymətinin quruluşu.
Məhsulun maya dəyəri Mənfəət Sənayenin satış təşkilatlarının xeyrinə ticarət əlavəsi Dövriyyə vergisi Ticarət əlavəsi Müəssisə topdansatış qiyməti Sənaye topdansatış qiyməti Dövlət pərakəndə satış qiyməti 256 Sənaye məhsulu üzrə qiymətlər preyskurant qiymət- ləri şəklində müəyyən edir. Preyskurantlarda müəyyən məhsul növü üçün olan qiymətlərdən başqa həmin məhsu- lun texniki təsviri, növü, markası, artikulu, istismar mə- mulatları, qabaritləri, çəkisi və texniki şərtləri verilir. Preyskurantlarda qiymətlər məhsulun sortundan və keyfiy- yətindən asılı olaraq göstərilir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində məhsulun qiymət həd- di rəqabət mübarizəsi şəraitində bazarda tələb və təklifdən asılı olaraq hər bir istehsalçı müəssisə (satıcı) tərəfindən sərbəst surətdə müəyyən edilir. Lakin bu zaman aşağıdakı prinsiplər nəzərə alınır: a) qiymətlərin əlverişliliyi prinsipi – tələb edir ki, qiymət həm istehsalçı müəssisələrin (satıcıların), həm də alıcıların (istehlakçıların) mənafeyinə uyğun olsun, yəni qiymət elə olmalıdır ki, o, alıcını özünə cəlb etməklə is- tehsalçı müəssisəni maddi cəhətdən maraqlandırmış olsun; b) qiymətlərin diferensiallaşdırılması prinsipi – qiy- mət həddinin müəyyənləşdirilməsində ona təsir edən müx- təlif amillərin nəzərə alınmasına əsaslanır. Bu o deməkdir ki, qiymətlər müəyyən edilərkən bazardakı tələb və təkli- fin səviyyəsi, malların satılması şərtləri, alıcılara qayğı, haqq-hesab sistemi, alıcının ödəmə qabiliyyəti və s. nəzərə alınmalıdır; v) qiymətlərin tələb və təkliflərə uyğunluğu prinsipi – bazarın perspektivliyini nəzərə almaqla qiymətlərin təyin edilməsini tələb edir. Bu o deməkdir ki, qiymətlər bazarın tələb və təklifindən asılı olaraq dəyişkən olmalıdır; q) qiymətlərin dinamikliyi prinsipi – tələb edir ki, ba- zarın real vəziyyətini və pulun infilyasiya (infilyasiya – 257 kağız pul kütləsinin malların həqiqi tələblərinə nisbətən həddindən çox artması deməkdir) səviyyəsini nəzərə al- maqla məhsulun qiymət həddi müəyyənləşdirilməlidir. Özü də məhsulun qiyməti o həddə müəyyən edilməlidir ki, o infilyasiya indeksinin kəmiyyətindən az olmasın, çünki bu halda əvvəlki mənfəət təmin edilməmiş olur. Buna nail olmaq üçün qiymətləri vaxtaşırı olaraq indeksləşdirmək lazımdır. Müasir zamanda bazar iqtisadiyyatı şəraitində qiy- mətlər sərbəstləşdirildiklərinə görə onların müxtəlif növlə- rindən istifadə edilir. Belə bir hal qiymətlərin təsnifləşdi- rilməsini zəruri edir. Adətən, qiymətlər aşağıdakı əlamət- lərə görə təsnifləşdirilir: a) xidmət dövriyyəsinin xarakterinə görə – topdan satış, alış, pərakəndə satış, əhaliyə xidmət tarifləri və qiy- mətləri, tədavül sferasında əlavələr və s. qiymətləri fərq- ləndirirlər; b) azadlıq (sərbəstlik) dərəcəsinə görə – bütün qiy- mətlər azad, tənzimlənən və təsbit edilmiş qiymətlər qru- puna ayrılır; c) tətbiqi üsuluna görə – qiymətlər kontakt, transfert (transfert – pulun bir maliyyə idarəsindən digərinə və ya ölkədən ölkəyə köçürülməsi deməkdir), birja və torq qiy- mətlərə ayrılır; d) əsaslandırılması dərəcəsinə görə – qiymətlər bazis, arayış, preyskurant, faktiki və istehlak qiymətlərinə bölünür; e) fəaliyyət göstərmə müddətinə görə – daimi, cari, sürüşkən, mövsümi və pilləli qiymətlər fərqləndirilir. |