O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3- guruh uchun tarqatma material 
Hayol jarayonida analitiko-sintetik faoliyat.
Hayol jarayonida yangi obrazlar yaratishning agglyutinasiya, anologiya 
(o’xshatish), kattalashtirish yoki kichiklashtirish, tipiklashtirish kabi usullari 
mavjud. Xayolning sintez kiluvchi faoliyatining oddiy shakli agglyutinasiyadir.
Agglyutinasiya ayrim elementlarni yoki bir necha buyumlarning kismlarini 
bitta obraz qilib kushish va shularning kombinasiyasidir.
Xotira tasavvurlarini kayta ishlab xayol obrazlari yaratishda narsalarni 
kattalashtirish yoki kichraytirish jarayonlari vujudga keladi. Masalan,

---

215 
ertaklarda ayrim kishilar xayol obrazlari tufayli buyi terakday, korni buchkaday,
beliga kirk gaz arkon yetmaydigan qilib tasvirlanadi.
Xayol natijasida buyumning faqat bir kismini kattalashtirish yoki 
kichraytirish urg’u berish (aksentirovka) deb aytiladi. Bu ko’proq karikatura 
asarlarida uchraydi.
Tipiklashtirish – bir qahramon obrazida butun bir gurux, sinf, millat 
kishilarining eng xarakterli belgilari birga qo’shilib yaxlit tipik obrazda aks 
ettiriladi.
Xayolning yana bir xarakterli xususiyati shundaki, u uzok-uzoklarga 
parvoz qila oladi. Xayol obrazlari orkali biz uzoq o’tmishga nazar tashlab,
tarixiy vokealarni, tarixiy shaxslarni kuz oldimizga keltirishimiz yoki kelajakka 
nazar tashlab, uz baxtli kelajagimizning obrazlari va ideallarini yaratishimiz 
mumkin.
 
9 -amaliy mashg’ulot mavzusi: Emotsiya va iroda psixologiyasi.
Reja: 
1. Emotsiya, his tuyg’u so’zlarini eshitganingizda fikringizga qanday so’zlar 
iboralar keladi. (Aqliy xujum) - 5 daqiqa
2. Emotsiya, his tuyg’ularning inson hayotidagi ahamiyati haqidagi fikrlar 
munozarasi (3x4 pedagogik texnologiya asosida) -20 daqiqa 
3. Vaziyatga bog’liq bo’lgan xavotirlikni baholash darajasini o’rganish testini 
o’tkazish bo’yicha amaliy mashq -10 daqiqa 
4. Diqqat va faoliyat. Diqqat turlari va xususiyatlari. Sezgi va Idrok.
Sezgilarning ahamiyati, klassifikasiyasi va qonuniyatlari. Idrok to’g’risida 
tushuncha. Idrokning xususiyatlari va turlari. Xotira. Xotira to’g’risida 
tushuncha. Xotira jarayonlari va turlari (Kichik guruhlarda ishlash metodi 
orqali) - 40 daqiqa 
5. Darsga yakun yasash – 5 daqiqa
Mashg’ulot uchun zaruriy uslubiy tavsiyalar va o’quv didaktik tarqatma 
materiallar 
1. Emotsiya, his tuyg’u so’zlarini eshitganingizda fikringizga qanday so’zlar 
iboralar keladi (Aqliy xujum) 
2. Emotsiya, his tuyg’ularning inson hayotidagi ahamiyati haqidagi fikrlar 
munozarasi 3x4 pedagogik texnologiya asosida tashkil etish uchun guruh 4ta 
kichik guruhlarga bo’linadi. Xar bir gurux uchun bir varaq qog’oz olinib,
uning yuqori qismiga Emotsiya, his tuyg’ularning inson hayotidagi ahamiyati
haqidagi 3 tadan guruh fikrini yozishini hamda, bu fikrlar yozilgan qog’ozni 
(soat strelkasi yo’nalishi bo’yicha) keyingi guruhlarga uzatish taklif etiladi.
Keyingi guruh esa yana bu haqda uchta fikr bilan to’ldirishi va keyingi guruhga 
uzatishi lozim. Shu tarzda davom etib, xar bir qog’ozda 12 tadan fikrlar 
mujassam bo’lgach, guruxlar bu fikrlarni tahlil etib, guruxning bir 
umumlashtirilgan fikrini bildirishlari talab etiladi. 
 

---

216 
3. Vaziyatga bog’liq bo’lgan xavotirlikni baholash darajasini o’rganish uchun 
testlar 
Vaziyatga bog’liq bo’lgan xavotirlikni baholash 
KO’RSATMA: «Ayni paytda o’zingizni qanday his qilayotganingizga qarab 
o’ngdagi raqamlardan birini belgilang» 
1 O’zingizni erkin his qilayapsiz.
1 2 3 4 
2 Asabiylashayapsiz 
1 2 3 4 
3 Asabiy zo’riqishni his qilayapsiz.
1 2 3 4 
4 Mamnunsiz.
1 2 3 4 
5 Tashvishdasiz.
1 2 3 4 
Natijalarni qayta ishlash.  
2 - nchi va 5 - nchi ta’kidlar ballari yig’indisidan 1, 3 va 4 - ta’kidlar 
ballari yig’indisini ayrib tashlab, 15 sonini qo’shing hamda natijani 4-ga 
ko’paytiring.
20—30 ball past darajadagi xavotirlanish; 
31—45 ball o’rta darajadagi xavotirlanish; 
46 va undan baland ball bo’lsa, yuqori darajadagi xavotirlanishni bildiradi.
4.  Emosional xolatlar va ularning shakllari. Stress haqida tushuncha, uning 
ijobiy va salbiy oqibatlari. Xis-tuyg’ular va ularning turlari. Irodaviy harakatlar 
va irodaviy boshqarish.
Kichik guruhlarda ishlash uchun guruh 4 ta kichik guruhga bo’linadi va ularga 
quyidagi tarqatma materiallar berilib, Ushbu masalalar bo’yicha taqdimotlar 
tayyorlash topshiriladi.  Takdimot tayyorlash uchun 20 daqiqa va xar bir gurux 
taqdimoti uchun 4 daqiqadan Taqdimotlar muhokamasi uchun 4 daqiqa
ajratiladi.