18
II bob. Asosiy qism.
2.1. Nargisnamolar qabilasining umumiy tavsifi
Nargisnamolar qabilasi — Amaryllidales.
Qabila 15 ta oilani o’z ichiga oladi. Qabilaga kiruvchi oila vakillari yer
yuzining deyarli barcha joylarida tarqalgan bo`lib, Nargisnamolar qabilasi
Shirachdoshlar
-Asphodelaceae oilasi, Piyozdoshlar-Alliaceae oilasi,
Nargisdoshlar (Chuchmomadoshlar)-Amarillidaceae oilalari va boshqa bir
qancha oilalar kiradi. Bu qabilaga kiruvchi oila vakillarining ko`pchigida
piyozbosh shakllangan bo`lib, vevetativ ko`payishi asosan piyozboshi orqali
amalga oshadi. Ayrimlarining barglari seret barg hisoblana di(piyozdoshlar).
Gullari juda rang barang, o`ziga xos, gullaganda chiroyli manzara kasb
etishi bilan boshqa qabilalardan ajralib turadi, va shu xislatlari va tabobatda
foydalanishi va albatta hozirda ularning turlaring soni anchagina
kamayganligini hisobga olinib ular O`zbekiston “Qizil kitob”iga kiritilgan.
Qabilaga kiruvchi oila vakillaridan ko`pchiligi hiyobonlarda, istirohat
bog`larida
manzarali
o`simlik
sifatida
ekiladi.
Qabilaga
kiruvchi
Piyozdoshlar oilasi vakillari
iste`mol qilishda keng foydalaniladi.
Nargisnamolar - Amarillidales qabilasiga, asosan mo`tadil iqlimli shimoliy
kengliklarda tarqalgan o`t o`simliklar, shuningdek subtropik va ayniqsa
tropik oblastlarga xos bir muncha kam tarqalgan daraxtsimon o`simliklar
kiradi.Nargisnamolar - Amarillidales qabilasio`ziga xos quyidagi belgilari
bilan ikki pallalilardan farq qiladi. Bu sinfga mansub ko`pchilik o`simlik
vakillaring urug`ida faqat bitta urug` palla bo`ladi. Bosh ildizi barvaqt qurib
qolib qo`shimcha ildizlari rivojlanadi. Barglari asosa n, paralel yoki
yoysimon ba`zan to`g`risi-mon tomirlangan bo`ladi.Naychalar bog`lami
tutash (kambiy qatlamisiz) bo`ladi va ular ko`pincha sochilib joylashadi.
Ko`pchilik xollarda gullari 3 bo`lakchali va besh qinrralidir . Bu qabilaga
kiradigan ko`pchilik Nargisdoshlar oilasining poya va ildizlari kambiy
19
qatlami bo`lmaganligidan ular, odatda yo`g`on toritib (ikkilamchi)
o`smaydi. Ikkilamchi o`sish bir pallalilarning faqat ba`zi turigagina
(yog`ochsimon, drasena, yukkalarga) xos bu poyaning periferi k qismida
hosil bo`ladigan ikkilamchi meristema (hosil qiluvchi to`qima) ning
bo`lishi natijasida ro`y beradi.Lekin Nargisdoshlar oilasining soni jihatidan
o`tloqlar, cho`llar, katta - katta daryolarning sohilidagi sersuv yerlari
singari ba`zi joylarda ikki pallalilardan turadi va ko`pincha asosiy manazara
fonini hosil qiladi. Bizning floramizda bir pallalilardan faqat o`t o`sim -
liklar bo`lib, ular o`tloq, dasht, shunigdek, tog` va cho`l yaylovlarda o`sadi.
Piyozsimonlar asosan yilning qurg`oqchilik da vri aniq ifodalangan
oblastlar uchun xosdirNargisnamolar - Amarillidales qabilasihayotida katta
ahamiyatga ega.
Nargisnamolar-Amarillidales
qabilasikeng tarqalishiga asosiy sabab bu
vaqtga kelib havoda quyuq bulutlar kamayib havo namligi kamaygan,
quyosh
nuri
yerga
ko‘proq
tushgan.
Yalang‘och
urug‘larning
qurg‘oqchilikka moslashgan igna barglardan boshqa vakillari nobud
bo‘lgan. Ular o‘rniga tuzilishi va biologik xususiyatlari bilan yangi
muxitda, ya’ni qurg‘oq havoda yashashga moslashgan yangi yo sh
Nargisnamolar - Amarillidales qabilasi keng tarqala boshlaydi, juda qisqa vaqt
ichida ular biosferani egallab shu davrning xukumron o‘simliklar guruhiga
aylandi.Nargisnamolar - Amarillidales qabilasi vakillari odam uchun oziq-
ovqat, hayvonlarga yem-xashak, sanoat uchun xomashyo manbai bo‘ladi.
Nargisnamolar - Amarillidales qabilasi ko‘payib, yer yuziga tarqalishiga
asosiy sabab, ularning yashovchanligi, qurg‘oqchilikka tez moslasha
olishi. Hozirgi vaqtda ochiq urug‘li o‘simliklar faqat daraxt va butalardan
iborat bo‘lsa, yopiq urug‘li o‘simliklarning turli vakillari mavjud. Shu
bilan birga ular organlarida metamorfozalar ham mavjud. Nargisnamolar -
Amarillidales qabilasi anatomik tuzilishi ham yalang‘och o‘simliklardan
ustun turadi. Ular poyasida traxeyalar va suv naylari bo‘ladi. Bu o‘simliklar
20
ildizdan suvni onsonroq so‘rishga va bug‘latishga yordam beradi.
Bulardan tashqari yopiq urug‘lilar quyidagi o‘ziga xos xususiyatlarga ega
bo‘ladi. Nargisnamolar - Amarillidales qabilasi urug‘i meva ichida bo‘ladi,
shuning uchun ham ular "Yopiq urug‘li o‘simliklar"deb ataladi. Ularda
otalik hamda mevacha (onalik)dan iborat gul bo‘ladi. Ba’zi istisno e’tiborga
olinmaganda, ularda gulqo‘rg‘on bor. Gullari juda xilma-xil shaklda
bo‘ladi. Gullarning changlanishini va urug‘ hamda mevalarning tarqalishi
har xil yo‘llar bilan boradi, ya’ni shamol, hashoratlar, qushlar va suv
yordamida changlanadi. Nargisnamolar - Amarillidales qabilasi qariyib 90%
hashoratlar yordamida changlanadi.Bu o‘simliklar ikkilamchi urug‘lanadi,
buning natijasida faqat murtak emas, balki endosperm xam hosil qiladi.
Nargisnamolar-Amarillidales qabilasi urug‘ kurtagi urug‘ga, tuguncha mevaga
aylanadi
va
mevalar
mevacha
barglarining
himoyasida
yetiladi.Nargisnamolar-Amarillidales
qabilasi
morfologik
va
anatomik
jihatdan boshqa tipdagi o‘simliklarga nisbatan juda ham murakkab
tuzilgan. Nargisnamolar-Amarillidalesqabilasi nasllari changlanishda, yuqori
o‘simliklarning boshqalari singari, sporofit nasl hukmronlik qiladi.
Ammo sporofit nasl yopiq urug‘lilarda juda yaxshi taraqqiy etgan bo‘lib
qariyib individning hamma qismini tashkil etadi. Gametofit nasl
nihoyatda reduksiyalangan bo‘lib, sporofitdan ajralmagan holda gulda
uning hisobiga taraqqiy etadi. Gametofit ayrim jinsli bo‘ladi. Erkak
gametofit changining o‘sishdan hosil bo‘lgan chang naychasi va uning
ichidagi bitta vegetativ, ikkita spermiy deb yuritiladigan xivchinsiz
generativ yadrodan, urg‘ochi gametofit esa urug‘kurtakda joylashgan 8 ta
yadroli murtak xaltasidan iborat. Nargisnamolar-Amarillidales qabilasi
vakillarida arxegoniy taraqqiy etmaydi.
|