«magistratura hazirliği məRKƏZİ» Əlyazması hüququnda

53 
 
kalkulyasiya maddələri üzrə faktik, normativ və yaxud plan xərclərindən də 
praktikada istifadə olunmasına yol verilir (şəkil 2.2.) 
 
Şəkil 2.2. 
İstehsal xərclərinin maddələri 
Xammal, 
material və 
yarımfab-
rikatlar 
Texnoloji 
məqsədlər 
üçün yanacaq 
və enerji 
Ayırmalarla 
birlikdə 
müstəqim 
əmək haqqı
Ümum 
istehsalat 
xərcləri 
Ümum 
təsərrüfat 
xərcləri 
İşlərin yerinə yetirilməsinə və xidmətlərin göstərilməsinə çəkilən xərclər 
sifarişçiyə faktik təhvil verilənədək bitməmiş istehsalın tərkibində uçota alınır. 
Yerinə yetirilən işlər və görülən xidmətlər məhsulların uçotu hesabında əks 
etdirilmir. Başqa sözlə, hər şeydən əvvəl onlar maddi məzmuna malik deyildirlər 
və diqqəti cəlb etmirlər. İş və xidmətlərin əksəriyyətinin yerinə yetirilməsi və 
istehlakı (məs., yükləmə-boşaltma işləri) vaxtla üst-üstə düşmür. Sifarişçlər üçün 
onların faydalı səmərəsi bilavasitə yerinə yetirildiyi anda təzahür edir. beləliklə, 
sifarişçilərə göstərilən xxidmətlər səmərə qaydasında özünü göstərir. 
Yerinə yetirilən və təhvil verilən işlərə çəkilən xərclər, göstərilən xidmətlər 
sifarişçilər tərəfindən qəbul edildikdən sonra 204 «Hazır məhsul», 601 «Satış», 
205 «Mallar» hesabların belə qeydə alınır: 
Istehsal müstəqim məsrəflər üzrə hazir 
məhsulların qiymətləndirilməsi
istehsal (ixtisara salınan) maya dəyərilə məhsulların 
qiymətləndirilməsi 
Tam istehsal maya dəyəri üzrə hazir məhsulların qiymətləndirilməsi 

---

54 
 
D-t 601 «Satış» hesabı 
K-t 205 «Mallar» hesabı 
Sifarişçiyə təqdim olunan hesabnamənin ödənilməsi üçün təhvil verilən işlərin 
müqavilə dəyərinə əlavə dəyər vergisi ilə birlikdə belə köçürmə tərtib olunur: 
D-t 211 «Alıcılar və sifarişçilərin qısamüddətli debitor borcları» hesabı 
K-t 601 «Satış» hesabı 
Məlum olduğu kimi, mühasibat uçotunda qeydə alınan xərc maddələri 
məhsulların (iş, xidmət) maddələri məhsulların (mş, xidmət) maya dəyərində 
müxtəlif kombinasiylarda (bitməmiş istehsalat, buraxılan məhsullara çəkilən 
xərclər) cəmlənir. 
Xərc maddələri üzrə məlumatlara malik olmadan bitməmiş istehsalat, hazır 
məhsullar, yerinə yetirilən işlər, göstərilən xidmətlər kimi uçot obyektlərini 
qiymətləndirmək qeyri-mümkündür. 
İstehsal məsrəflərinin maddələri üzrə mühasibat uçotu üçün hesablar qüvvədə 
olan Hesablar Planının «Ehtiyatlar» adlı 20-ci bölməsində yerləşdirilmişdir. 
Hesablar Planında qeyd olunur ki, 201-208-ci hesablar xərc maddələrini 
qruplaşdırmaq, məhsulların maya dəyərini hesablamaq və digər məqsədlər üçün 
nəzərdə tutulmuşdur. 20-29 saylı hesablarda məhsulların maya dəyərinə daxil 
edilən müstəqim və qeyri-müstəqim xərclər uçota alınır. Müstəqim xərclər 
bilavasitə buraxılmış məhsullara, yerinə yetirlən işlərə və göstərilən xidmətlərə aid 
edilir. Bir neçə növ məhsullar, iş və xidmətlər üçün ümumi sayılan qeyri-müstəqim 
xərclər ayrıca hesablarda uçota alınır və daha sonra məhsulların, iş və xidmətlərin 
müxtəlif növləri arasında bölüşdürülməklə onların maya dəyərinə daxil edilir. 
Xərclərin müstəqim və qeyri-müstəqim xərclərə bölünməsi sxemi aşağıdakı 
cədvəldə verilmişdir (cədvəl 2.2.): 
Müstəqim istehsal xərcləri bilavasitə 202-1 “İstehsalda istifadə edilən əsas 
xammal”, 202-2 “İstehsalda istifadə olunan əsas materiallar”, 202-3 “Əsas 
istehsalatla məşğul olan işçi heyətinə məsrəflər” adlı subhesablarda aparılır.