O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti «Atrof muhit himoyasi va ekologiya» kafedrasi
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 5.6. Dengizlarning geologik ishi. Dengiz abraziyasi. Atmosfera
suvlari, shamol, materik muzliklari va daryolar quruq likdan katta miqdordagi mahsulotlarni dengizga tashib keltiradi. Faqat daryolarning o’zi yiliga 10 km 3 dan ko’p qattiq jins mahsulotlarini dengizga tashib keltiradi. Bundan tashqari dengiz suvlario’z qirg’oqlarini tinimsiz buzadi. Bu keltirilgan, eritilgan va qirg’oqdan yuvib olingan jins mahsulotlarni dengiz suvi tashiydi, saralaydi va qaytadan yotqizadi. Dengiz suvining to’lqinlanishi katta chuqurliklarda (200-300 metr) tagiga deyarlik ta‘sir ko’rsatmaydi. Dengiz suvi to’lqinining qirg’oqqa urilishi ta‘siridan unda chuqurchalar hosil bo’ladi. Chuqurlarning kattalashuvi yuqorida joylashgan jinslarni o’z og’irligi natijasida ag’darilishiga sabab bo’ladi. To’lqinlar ag’darilgan jins bo’laklarini qo’shib oladi va to’lqinning buzish kuchiga qattiq jins bo’laklarining buzish kuchi qo’shiladi. Dengiz qirg’og’ini tashkil qilgan tog’ jinslari xilma-xil bo’lganligi uchun avvaliga yumshoq jinslar, so’ngra qattiq jinslar buziladi. Natijada qirg’oqda to’lqinlanish yuzasi bilan bir xil balandlikda g’orliklar, bo’shliqlar hosil bo’ladi. Dengiz to’lqinining buzish faoliyatini abraziya deb ataladi. Abraziyaning ta‘siri natijasida dengiz qirg’og’i quruqlik tomon surilib boradi va suv ostida dengiz tomoniga bir oz qiyalangan abrazion inshootlar qurilishi olib borilayotgan maydonlar uchun ahamiyatlidir. Chunki to’rtlamchi davr yotqiziqlari inshootlar va boshqa injenerlik tizimlari joylashtiriladigan asosiy muhit hisoblanadi. To’rtlamchi davr yotqiziqlari xaritasiga mintaqa va yangi davr dengiz yotqiziqlari, hosil bo’lishi, yoshi va tarkibi hisobga olib tushiriladi. Xaritalarda yotqiziqlarning hosil b o’lishi turi ranglarda, yoshi rangning tuslarida, tarkibi qorachiqli shtrixlarda ko’rsatiladi. Xaritada cho’kindi jinslarning allyuvial, prolyuvial, delyuvial, elyuvial, ko’l, dengiz, eol, muzlik, vulqonogen, kimyoviy organik genetik turlari shartli indeks larda yozib ko’rsatiladi. Demak geologik xaritalarda tog’ jinslarining tarqalish chegaralari, tarqalish maydonlari, tarkiblari, yotish sharoitlari, turli tektonik va boshqa elementlari gorizontal yuzada kichraytirilgan masshtabda turli rang, shtrix va shartli belgilarda tasvirlanadi. Geologik xaritalardan foydali qazilma konlarini qidirish, melioratsiya ishlarini va gidrotexnik inshootlarning loyihasini tuzish, qurilish maydonlarini tanlash va boshqa amaliy ishlarda keng foydalaniladi. Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|