O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

bir oydan uch oygacha 
bo`lgan 
muddatdan so`ng o`z ta`sirini ko`rsatadi. YUqorida 
keltirilgan omillar ta`sirida 2018 yilning avgust oyidan boshlab 
so`m almashuv kursining ichki valyuta bozoridagi sharoitlarga 
javoban o`zgarishi kuzatilib, joriy yilning 1 oktyarb’ va 1 noyabr’ 
holatlariga mos ravishda 8184 va 8247 so`m/dollarni
1
tashkil etdi 
(yil boshida – 8139 so`m/dollar). 
Milliy 
valyutaning 
qadrsizlanishi 
ichki 
narxlar 
shakllanishiga ma`lum darajada ta`sir ko`rsatadi. Markaziy bank 
hisob-kitoblariga ko`ra, so`m almashuv kursining bir foizga 
qadrsizlanishi yillik inflyatsiya sur`atining o`rtacha 0,2 foiz 
1
2018 йил 1 октябрь ва 1 ноябрь кунларидаги валюта биржасининг банклараро савдо 
сессияси якунлари бўйича.

---

338 
bandga tezlashishiga olib keladi.
2018 yilning sentyabr’ oyidan boshlab O`zbekistonning asosiy 
savdo 
hamkor 
mamlakatlari 
moliya 
bozorlaridagi 
holatning 
mo``tadillashuvini inobatga olsak, ichki omillar ta`sirida joriy yil 
oxirigacha so`m almashuv kursining yil boshidagi darajasiga nisbatan 
keskin o`zgarishi kutilmayapti. 
Milliy valyuta almashuv kursining mavsumiy omillar ta`sirida 
shakllangan ortiqcha baholanish tendentsiyasi (currency overvaluation) 
makroiqtisodiy disbalansni yaratadi. Joriy hisob- kitoblar uchun ochiq 
iqtisodiyot sharoitida foiz stavkalarining qoplanmagan pariteti 
(uncovered interest rate parity, UIP) buzilishi va foiz stavkasi 
tafovutlari ortishi ma`lum bir muddatdan keyin ichki valyuta bozoriga 
bosimni vujudga keltirishi mumkin. 
Milliy valyutaning real almashuv kursi dinamikasi 
2018 yildan boshlab milliy valyutamiz real effektiv almashuv 
kursi eng yirik savdo hamkorlarimiz bo`lgan 20 dan ortiq davlatlar 
milliy valyutalaridan tuzilgan ko`p valyutali savatchaga nisbatan o`sish 
tendentsiyasini namoyon etdi. Xususan, joriy yilning mart oyi 
boshidan kuzatilgan milliy valyuta effektiv almashuv kursining 
mamlakat savdo hamkorlari valyutalariga nisbatan real o`sishi avgust 
oyiga kelib yil boshiga nisbatan 19,2 foizni, sentyabr’ oyida esa 14,9 
foizni tashkil qildi. 
Bunda so`mning real almashuv kursi qadri yil boshidan Xitoy 
yuaniga nisbatan 12,6 foizga, Qozog’iston tengesiga nisbatan 14,9 
foizga, Rossiya rubliga nisbatan 20,7 foizga va Turkiya lirasiga 
nisbatan 45,8 foizga oshdi. 
Mamlakatimizdagi yuqori investitsion faollik sharoitida real 
effektiv almashuv kursining o`sishi mahalliy mahsulotlarning ichki va 
tashqi bozorlardagi raqobatbardoshligini pasaytirib, import hajmining 
ortishi va tashqi savdo balansining manfiyligiga ma`lum darajada ta`sir 
o`tkazadi (-rasm). 
Jumladan, joriy yilning yanvar’ oyida tashqi savdo balansi 
sal’dosi ijobiy 270 mln. AQSH dollarini tashkil qilgan bo`lsa, avgust 
oyi yakunlariga ko`ra sof eksport –996 mln. AQSH dollarigacha 
qisqardi. Import hajmining oshishida asosiy drayverlar sifatida bir 
tarafdan investitsion tovarlar (mashina, uskuna va transport vositalari) 
va ikkinchi tarafdan, chegaradosh hududlar bilan tashqi savdo 
aloqalarining liberallashuvi natijasida ayrim turdagi oziq-ovqat, tekstil’ 

---

339