Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya

Kichik maktab yoshidagi bolalarning emotsional xususiyatlari.
Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning hislari o‘zining ancha 
barqarorligi, anglanganligi bilan maktabgacha yoshdagi bolalar­
ning hislaridan farq qiladi, bu hislar anchagina osoyishtalik bi­
lan oladi, ancha chuqur va kuchli bolib qoladi. Kichik maktab 
yoshidagi o‘quvchilarning umumiy emotsional tonusida xush- 
chaqchaqlik, ruhiy tetiklik kayfiyati ustunlik qiladi. Darslarda va 
tanaffus vaqtlaridagi o‘yinlarda ular quvnoq va tetik boladilar. 
Bunday holat esa kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning emot­
sional hayotida norma bolib hisoblanadi.
Kichik maktab yoshidagi bolalarning emotsional hayoti ta’lim 
va tarbiyaning ta’siri ostida ancha kengayadi. Maktabgacha yosh­
dagi bolalarning hislaridan farqli ravishda kichik maktab davri­
da hislarning yo‘nalganligida katta tabaqalanish yuzaga keladi. 
Bu yoshda oliy hislarning barcha turlari rivojlanishni boshlaydi.
Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning his-tuyg‘ulari ular­
ning faoliyatida namoyon boladi va rivojlanadi. Kichik maktab
309

---

yoshidagi o‘quvchilar o‘zlarining har bir faoliyat natijalariga baho 
bera oladilar. Baho kishida qoniqish va qoniqmaslik hislarini yu­
zaga keltirishi mumkin bolib, bu hislar bolani yaxshi o‘qishga ruh- 
lantiradi. Ba’zan past baho olish orqali yuzaga kelgan salbiy his­
lar chuqurlashib, o‘qituvchining noto‘g‘ri reaksiyasi va kattalarning 
doimiy tanbeh va tanqidlari oqibatida bolaning xarakter xislati- 
ga aylanib qolishi mumkin. Boshlanglch sinf o‘quvchilarining 
faoliyatlari uchun ijobiy baho olishlariga yordam beruvchi asosiy 
hislardan biri intellektual hislardir. Odamning aqliy faoliyati bi­
lan bogliq bolgan hislar intellektual hislar deb ataladi. Bilishga 
qiziqish, taajjublanish va hayron qolish hislari, ishonch, ishonchsiz- 
lik va shubhalanish hislari intellektual hislar qatoriga kiradi.
Bunday hissiyotlar har xil nazariy va amaliy savollar tugll- 
ganida, vazifa va masalalarni hal qilish choglda, biror yangilik- 
ni o'zlashtirish va bilish choglda paydo boladi va his qilinadi. 
Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning intellektual hislari bi­
lish jarayonida rivojlanadi. 0 ‘quv faoliyatida bolalar katta hajm- 
dagi bilimlar va faktlarga duch kelib, ular bolalarda taajjublanish, 
ishonchsizlik, quvonch hislarini yuzaga keltirib, qiziquvchanlik, 
urinchoqlik va shu kabi boshqa hislarning shakllanishiga asos 
boladi.
0
‘qish jarayonida yoshi kattalashib, tajribasi orta borgan sa­
ri, oqilona urinchoqlik rivoj topa boradi. Bu his odamning il­
miy tadqiqot ishlari bilan samarali shug'ullanishini rag‘batlanti- 
radi. Bilishga qiziqish maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga 
xos bolgan xususiyatlardandir. Bilishga qiziqish kichik maktab 
davrida o'ziga xos yo‘nalishni oladi. Ular har bir o‘rgangan nar- 
salariga taajjublanish bilan qaraydilar.
Respublikamizda M.G.Davletshin rahbarligida M.A.Maqsudova 
tomonidan «Birinchi sinf o‘quvchilarida ta’lim jarayonida bilishga 
oid qiziqishlarning o‘sishi» mavzuida ilmiy tadqiqot olib borilgan1.