T. Bekjäýew Köne türKmen ýazuwy ﻯﻭﺯﺎﻴ

(Abdyrahman Jamy. Baharystan. Aşgabat, 2004)
Hereketler
Arap elipbiýine esaslanýan köne türkmen ýazuwynyň esasy 
aýratyn lyklarynyň biri onda gysga çekimlileriň ýazylmazlygydyr. 
Gysga çekilmiler aýdylýar ýöne, olar ýazuwda görkezilmeýär. Ýa
-
zuwda gysga çekimlileriň wezipesini «
fatha
» (üstün), «
kasra
» (as‑
tyn), «
zamma
» (otur) belgileri ýerine ýetirýär. Olar tekstleriň tiz, 
aňsat hem‑de ýalňyşsyz okalmagyna ýardam edýär. Bulardan başga 
«
teşdit
», «
sokun
» ýaly belgiler hem bardyr.
Bu belgilere 
hereketler
diýlip at berlip ,esasan, arap, pars dille
-
rinden alnan sözlerde ulanylýar. Hereketler sowat öwrenmegiň ilkinji 
etaplarynda goýulsa‑da, golýazmalarda köplenç ulanylmaýar.
Fatha (zäber).
Bu belgi (
ـَــ
) harpyň üstünde goýulýandygy 
hem-de 
üst, ýokary
manylaryny berýändigi üçin oňa 
üstün
diýlip 
at beril ýär. Köne türkmen ýazuwynda gysga «a», «ä» sesleri fatha 
belgisiniň üsti bilen aňladylýar. Oňa pars dilinde «
zäber
» diýilýär. 
ﺭَﺩﮊآ زﻫَﺯ ﺭﺎهَﺑ
Kasra (zir).
Bu hereket (
ـِــ
) «
fatha
» hereketiniň tersine harpyň 
aşa gyndan goýulýar. Oňa pars dilinde «
zir
», türkmen dilinde 
astyn
di-
ýilýär. Kasra belgisi ýazuwda gysga aýdylýan «y», «i», «e» seslerini 
aňlatmak üçin ulanylýar:
ê
رﻫِ ﻥﺎنﺯ
ê
ﺭﺯ
ê

---

80
Zamma (piş).
Bu belgi (
ـُــ
) arap diliniň grammatikasynda «
dam-
ma
» diýlip hem atlandyrylýar. Pars dilinde oňa «
piş
», türkmen dilinde 
bolsa
 otur 
diýilýär. Ol hereket sözdäki gysga aýdylýan dodak çekim
-
lilerini – «o», «ö», «u», «ü» seslerini aňlatmakda ulanylýar. 
ﺕ ﺭُﺩ ﺯُﺩ