R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

la r kiradi.
P IG M E N T L I N E V U S L A R
Pigm entli nevuslar (hollar) term ing rivojlanish nuqsoni bo'lib, nevus hujayra- 
larid an tashkil topgan d o g la ry o k i tuzilm alarpaydo bo'lishi bilan ta’riflanadi. N e­
v u slar o d atd a m elan ositlar bo'ladigan joylarda, ya’ni badan terisi, shilliq pardalar, 
ko'z konyunktivasi va tom ir yo'lida joylash adi. N evuslar tarkibida m elanin pig- 
m en ti ko'p bo'lishi bilan ajralib turadi. U lar em brional dav rda neyroektoderm al 
n erv nayi tojidan m elan oblastlar ep iderm isn in g bazal qatlam iga o'tgan m ahalida 
p ay d o bo'ladi. B o la tug'ilgan m ah ald a nevuslar odatda ko'zga tashlanm aydi. U lar 
b o lalik davrid a m a’lum b erad i va o'rta yasharlik davrid a h am m adan kopayadi. 
U larn in g so n i 10 dan 40 gach a boradi.
N evuslarn in g h am m asin i uchta aso siy toifaga ajratish m um kin:
1) ko'p uchraydigan o d d iy n evu s (bad an d a bo'ladigan od diy hoi); 2) kam
u ch rayd igan n evuslar: pigm en tli tu g'm a ulkan nevus, m oviy nevus, m urakkab 
n evu s (epitelioid va du k sim o n hujayrali nevus) va galonevus; 3) displastik nevus. 
N ev u slarn in g hozir aytib o'tilgan h am m a turlari o'sm a paydo qiladigan m an ba 
bo'lib qolishi m um kin. Lekin tug'm a ulkan nevus bilan displastik nevus shu ji­
h atdan h am m ad an k o r a ko'proq xavfli bo'lib hisoblanadi.
T u rm u sh da orttirilgan o d d iy n evu s aksari kishi hayotining dastlabki ikki o n
yilligida paydo bo'ladi. U yuz, gavda, qo'l-oyoq panjalari terisida joylashadi. U ning 
rivojlan ish ida uch d av r tafovut qilinadi. Birinchi davrid a nevus hujayralarining 
u yalari bazal qatlam d o irasid a epiteliy ichida joylash adi. Ikkinchi davrid a nevus 
h am epiteliy ichidan , ham d e rm a ichidan jo y oladi. U chinchi davri nevus h u ­
jay ralari uyalarinin g faqat derm a ichida joylashgan bo'lishi bilan ajralib turadi. 
N evu sn in g derm a ichidan jo y olishi o d atd a kishining yosh i o'ttizdan oshganidan 
keyin kuzatiladi. Yosh qaytib qo lgan dav rda nevus aksari regressiyaga uchraydi, 
n evu s hujayralari d e rm a ichkarisiga botib, bularni m ayda-m ayda d u m aloq va 
o'sim tali h ujayralarga aylantirib qo'yadi.
B ad an d a uchraydigan hoi to'q jigarran gdan qo ra ran ggach a bo'lgan yuzasi 
silliq y assi tuguncha ko'rinishida bo'lib, diam etri 1 sm dan ortm aydi. M ikroskop 
bilan tekshirib ko'rilganida d u m alo q shaklli uyalar ko'rinishidagi nevus hujay­
ralari epiderm is bilan derm a o'rtasidagi chegarada, aso san derm an in g so'rg'ichli 
qatlam id a joylash gan bo'ladi. Bu hujayralar dum aloq, ch ozin ch oq yoki poligo- 
n al sh akld a bo'lib, yirikkina d u m alo q yadrosi borligi bilan ajralib turadi.

---

Bir qan cha hollarda nevus hujayralari uyasi ep iae rm isn m g Dazai qatlam i- 
dan jo y oladi va aniq ch egaraiarga ega bo'ladi. O d am n in g yosh i u lg ay g an sayin 
ulardagi pigm ent m iq d o ri kam ayib borishi m u m kin. Shuning n atijasid a ular 
pushti yoki b ad an tusidagi tugun chalarga aylanadi. Tug‘m a u lkan pigm en tli n e­
vus katta bo'lishi bilan ajralib turadi. N evusnin g b u xili o d atd a gavda, bo'yin, 
qo'l-oyoqlar terisin in g kattagina qism in i egallaydi. A ksari yoqa, en glik yoki nim - 
cha ko'rinishida bo'ladi. R angi har xil: gungurt-kulrang, jigarran g, q o ra bo'lishi 
m um kin. M ikroskop bilan tekshirib ko'rilganida n evu s hujayralarining derm ad a 
joylash gani ko'zga tashlanadi, shu bilan birga d e rm an in g ustki q atlam larid a ular 
tuxu m sim on shaklda, yadrolari du m aloq, to q ran gli, sitoplazm asi bazofil bo'ladi. 
D erm aning birm uncha ch uqurroq qatlam idagi n evu s hujayralari m ayda va kam
sonli bo'lib, biriktiruvchi to'qim a katlari bilan ajralib turadigan in gich ka tortm a- 
lar va zanjirchalar hosil qiladi.
M urakkab nevus kurra sh aklida bo'lishi bilan ajralib turadi. O ch jigarran g, ji ­
garran g yoki qo ra ran gda bo'lib, qo'lga zich, qattiqqin a bo'lib unnaydi. N evus h u ­
jayralari katta-kichik uyalar hosil qiladi, bular yo epiderm is bilan derm a chega- 
rasid a, yoki derm a ichida joylash gan, aniq ch egaraiarga ega bo'ladi (115 -rasm ). 
C h uqur qatlam lardagi nevus hujayralari cho'ziq sh aklga kirib qoladi.
G alon evus (Satton k asalligi) derm a ichida jo ylash gan nevus bo'lib, ko'pincha 
vitiligo (p es) bilan birga uchraydi. A so san gavda, qo‘1 terisid a uchraydi va tabi­
atan ko'p bo’ladi. G o h o u yuz terisid a ham uchraydi, diam etri 4 — 5 sm gach a 
boradigan d u m alo q yoki tuxu m sim on sh akldagi qizil-jigarran g tusli tuguncha- 
dan iborat bo'ladi. G alon evus teri u stidan an d akk in a ko'tarilib tu rad i va aksari 
pigm enti yo'qolib ketgan och tusli teri gardishi bilan o'ralgan bo'ladi. G alon evus 
giperkeratoz va akantoz h o d isasi bilan birga uchraydi. N evus hujayralari ko'p 
burchakli shaklda, pufakch asim on yadroli bo'ladi. Lekin du k sim on shaklli nevus 
hujayralari ham uchraydi.
M oviy nevus — aksari yuz, bilak va qo'l p an jalari terisid a bo'ladi. A sosan
ayollarda uchraydi. M oviy n evus teri ustidan ko'tarilib turm aydigan du m aloq, 
tuxu m sim on elastik do g' yoki tuguncha ko'rinishida ko'zga tashlan adi. U nin g 
yuzasi silliq va ch egaralari aniq-ravshan bo'lib, diam etri 4 m m d an 2 sm gacha 
boradi. M oviy nevus rangi har xil— havorang-kulrang tusdan to to'q ko'k rang- 
gach a bo'ladi. N evus hujayralari m ayda to'plam lar ko'rinishida d e rm ad a chuqur 
joylashadi. Bu hujayralar shakli duksim on, yadrolari cho'ziq va sitoplazm asi kam
hajm li bo'lishi bilan tariflan ad i. D erm aning ch uqur bo'lim laridagi nevus hujay­
ralari teri osti kletchatkasiga o'tishi m um kin.

---

115-rasm . M u rakkab nevus. D erm ad a va derm a bilan epiderm is o'rtasidagi 
ch egarad a nevus hujayralarining uyalari topiladi.
D isp lastik nevus de n ovo tarzda kelib chiqishi yoki hujayralari hali yetil- 
m agan od diy n evu sd an paydo bo'lishi m um kin. D isplastik nevus yuqorida ba- 
yon qilin gan n evus xillaridan quyidagilar bilan farq qiladi: 1) u ko'proq hollarda 
o'sm a m an bai bo'ladi; 2) b ir oila a’zo larid a uchrashi m um kin (oilaviy displastik 
nevus sin d ro m i); 3) m akroskopik, m ik roskopik tuzilishi jihatidan farq qiladi, uni 
m elan om ad an ajratib olish qiyin; 4) b osh , dum ba, sut bezlari terisid a jo ylash ­
gan bo'lishi ham m u m kin. D isp lastik n evu s diam etri 1 sm d an ortiqroq, uning 
ch egaralari noto'gri sh aklda, rangi an ch a h ar xil — pushti ran gdan to'q jigarran g 
tu sgach a bo'ladi. T ashqi ko'rinishi jih atid an m elanom aga o'xshab ketadi. N evus 
hujayralari ep iderm isn in g faqat bazal qatlam ida yoki b ir yo'la derm a ichida va 
epiteliy ichida jo ylash gan bo'lishi m u m kin . G istologik jih atdan olgan da d isplas­
tik n evu s h u jayralarida m itozlar p ayd o bo'lib, ularda m elanin m iq d ori ko'payib 
qolgan i, hujayra atipizm i borligi bilan farq qiladi.
N evu slar m elan om a paydo qila oladigan m an ba bo'lishi m um kinligi 
to g 'risid a gapirilar ekan: 1) b ad an id a n evu slar soni ko‘p bo'lgan kishilarda o'sm a 
paydo bo'lish xavfi k attaroq bo'lishini, 2) m elan om alar de novo tarzida yuzaga 
kela olishi va faqat 1/3 h ollardagin a nevuslar o'sm a paydo qiladigan m an ba 
bo'lishi m u m k m ligin i aytib o'tish kerak; 3) shu jihatdan olgan da pigm entli ulkan 
tu g'm a n evus, ayn iqsa «oilaviy d isp lastik nevus sin drom i» bo'lganida displastik 
n evus h am m adan ko'p xatarli bo'lib hisoblanadi.
X A V F L I L E N T IG O