Tillar va adabiyot kafedrasi

 
Ko‘chirma gapda tinish belgilarining qo‘llanilishi 
Ko‘chirma gaplar doim qo‘shtirnoq ichida yoziladi. Muallif gapi ko‘chirma 
gapdan oldin kelsa, muallif gapidan keyin ikki nuqta qo‘yiladi. Ko‘chirma gapning 
birinchi so‘zi bosh harf bilan yoziladi: 
U mendan so‘radi: «Xushxat ekansan. Hisobni 
bilasanmi?» (O.)
Ko‘chirma gap muallif gapidan oldin kelsa, ko‘chirma gapdan so‘ng vergul va 
tire qo‘yiladi: 
«Ochiqchasiga gaplashaylik»,- dedi Nafisa. (As.M.) 
Agar ko‘chirma gap mazmunidan his-hayajon yoki so‘roq anglashilsa, so‘roq 
va undov belgilaridan so‘ng qo‘shtinoq qo‘yiladi, ko‘chirma gapdan so‘ng esa tire 
qo‘yib yoziladi: 
«Nega yalang oyoq yuribsan?» - deb qulog‘iga pichirladi. (As.M.) 
«Rahmat sizga, mehribon o‘qituvchilarimiz!» - dedik barchamiz. 
Muallif gapi ko‘chirma gap o‘rtasida kelsa, tinish belgilari quyidagicha 
qo‘yiladi: 
a) ko‘chirma gapning uzilgan qismida vergul, nuqtali vergul, ikki nuqta 
qo‘yilgan bo‘lsa yoki hech qanday tinish belgilari bo‘lmasa, muallif gapi har ikki 
tomonidan vergul va tire bilan ajratib yoziladi: 
«Yefim tog‘am,- dedi Po‘latjon, - 
hamma vaqt bayroqdor bo‘lganlar». (H.N.) «Aka, - dedi hammani og‘ziga qaratib, - 
samolyotdan meni ko‘rdingizmi?» (H.N.) «Qo‘rqma, o‘zim yordamlashaman, - deb 
dalda berdi Kolya, o‘zing yaqinda bu yerga kelasan» (H.N.) 
b) ikki sodda gapdan tuzilgan ko‘chirma gapning birinchisidan so‘ng nuqta 
qo‘yilgan bo‘lsa, muallif gapidan oldin vergul va tire, undan keyin esa no‘kta va tire 
qo‘yiladi. Ko‘chirma gapning davomi bosh harf bilan yoziladi: 
«Mana shu bo‘rsiq 
Mirzacho‘lda yakkalanib qolgan hayvonlarning eng oxirgisi, - deb ta’kidladi bobom. 
– Mening nomimdan hayvonot bog‘iga berib yubor.» (G‘ayratiy) 

---

153 
v) agar ko‘chirma gapning uzilgan yeridan so‘roq yoki undov belgisi qo‘yilgan 
bo‘lsa, muallif gapidan oldin tire, muallif gapidan keyin esa nuqta va tire qo‘yiladi. 
Ko‘chirma gapning davomi bosh harf bilan yoziladi: 
«Tavba! – dedi Avaz. – Ertalab 
ayiqni alday olmagan odam endi meni aldamoqchi bo‘lasiz. (P.Q.) «Falanga shumi? 
– deb so‘radi bir bola. – Juda xunuk bo‘lar ekan». (YO.SH.)
Ko‘chirma gap muallif gapi orasida kelsa, muallif gapining uzilib qolgan 
qismidan so‘ng ikki nuqta qo‘yiladi; ko‘chirma gap bosh harf bilan yozilib, 
qo‘shtirnoq ichiga olinadi. Ko‘chirma gapdan keyin vergul va tire qo‘yilib, muallif 
gapining davomi yoziladi: 
Qalandarov bosh silkib, «Zulfiqorov yaxshi boshliq», - 
dedi. 
Ko‘chirma va muallif gaplarning turlicha o‘rinlashishiga qarab, tinish 
belgilarining ishlatilishini chizma bilan quyidagicha ko‘rsatish mumkin: (muallif gapi