A21 Avezbayev S
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
| chiqarish b limlari va x jalik markazfanni joylashtirishni (loyiha
yechimlari b yicha mollar bosh soni bir xil b lganda) iqtisodiy asoslash. X jalikda yertuzish loyihasi b yicha sigirlar sonini 600-yetka- zish, 2100 ga haydalma yerga, 300 ga yem-xashak olinadigan yerlar- ga ega b lish k zda tutilga;:. X jaiikda ikkita aholi yashash joyi bor: Shodlik va Navr z qishloqlari, markaziy qishloq Shodlikda 400 bosh sigirga m ljallangan sut fermasi joylashgan. Yer tuzish loyihasi b yicha 2 yechim k rib chiqiladi. 1-yechim b yicha 1300 va 800 ga haydalma yerlarga ega ikkita hududiy ishlab chiqarish uchastkalarini tashkil etish, markaziy qishloq yonidagi sut fermasi sigirlari sonini 500 sigir- gacha ko b paytirish va Navr z qishlo i yonida 100 boshga m ljallangan yangi sut fermasini qurish k zda tutiladi. 2-yechim b yicha markaziy qishloqdagi sut fcrmasidagi sigiiiar sonini 600 boshgacha k paytirish k zda tutiladi. X jalikda ishlab chiqarishni tashkil etish shakli — hududiy. Loyiha yechimlari b yicha mollar bosh sonlari va chorvachi- lik mahsulotlari qiymati bir hil b iganligi sababli, tahlilda faqat kapital xarajatlar va ishlab chiqarishning yillik xarajatlari zgara- di, shuning uchun loyihaning optimal yechimini lanlashda mezon sifatida keltirilgan xarajatlar minimumidan foydalanish kerak. Asosiy iqtisodiy k rsatkichlarni hisoblash 17-jadvalda keltirilgan. 2-misol. Mavjud ishlab chiqarishni kengaytirish, qayta qurish va texnik qayta qurollantirish kapital xarajatiari samaradoiiigini iqtisodiy asoslash. X jalikda kapital yuklamalardan foydalanishning uch y li bor. 270 x jalik mustaqilhgini bennaydigan, .v jaiikda ichkr hisob-khob 'isosida laoliyat k rsaiishim nazaraa lutacl;. X jalikning ichki b limlariga yundik sbaxs huquqi bcriiniaydi va ular boshqa kor- xonalar va lashkdollar bilan x jaiik aloqakuiga kirislush, z bai- ansi va hisob varaqasiga (schyotiga) cga cmasiar. Uiar faqat joriy harajatiarning qoplanisliiga juvob berishadi, rnehnat haqi fondini shakiliantirishda qoidiq tamoyihn; q llashadi. Bu vaziyatda mulkchilik munosahatlari b liniiarga bclgilangan. mehnat shart- noniiis; .*; laiilanga yuki luzdgan i la moddty javobgariik shartno- rnusiga n;os keladuuin islilab nqaiish luijm.la.iini taniinlaydigan iciiair,i.irdagi ishiab cmqunsh vositaiunni biriktirish asosida amaig;! oshiriiadi. shiming uchun ishiab chicjarish b limlarining ycr maydonliin b yicha itiuunlari ishlab chiqaiisnning rc- jalashUrilayotgan va b limlarga biriktirilgan ishiab chiqarish vosi- talaridan kelib chiqib beigilanadi. ikkmchi lipdagi x jalikning ichki iqtisodiy munosabatlari kor- \onaning urnumiy x jaiik rncxanizmida ishlnb chkjarish b lim- larining qisman misUiqililimii nazarda iuiadi. U ishlab chiqarish b limlariga ayrim bakmsda aks ettiiilgan, biroq buUin korxona- ning baiansiga kinnaydigan, ishlab chiqaiiigan mahsulotning bar- chasiga yoki bir qisrniga. toydaga, niulkka egaiik qilish, bahoiarni mustaqil belgilash, z foydasi hisobiga keitgaytirilgan qayta ishlab chiqarishni olib borish, uchinchi shaxsiar hilan shartnomalar tuzish iiuquqida aks etadi. Bunday iqtisodiy muiiosaballar natijasi- da islilab chiqarish b limi z Iiisob varaqasiga cga b lacli, am- mo, yuridik shaxs hisoblanmuydi, bu butun korxonaning markaz- lashgan tuzilishini va islilab chiqarisiiiiiug jainoa xarakterini saqlash imkoniyatini bcradi. Bunday sharoitlarda ham ishlab chiqarish b limining lchann ishSab chiqarish hajmiga va b lim ixtiyorida mavjud ishlab chiqarish vositalanga bo liq holda bclgi- ianadi. Xo iahkdagi ichki iqtisodiy mimo-subMtlarning uehinchi tipi ishlab chiqarish b limlanning t ia iqtisodiy mustaqilligi bilan tavsiilanadi. Ularga yuridik shaxs maqomi berilishi. hisob vara iga, mustaqil baiansga va ajratilgan muikka ega b lishi mumkin, uiarning yetakchi qismi mazknr x jalik subycktining boshqa jismoniy va yuridik shaxslar bilan bir qatorda Ufsischisi hisoblangan bosh korxonaga tcgishli b ladi, ularning bir-birlari orasidagi zaro munosabatlar faqat shartnomalar asosida y iga q yiiadi. 279 Amaliyot k rsatishicha birinchi tipdagi x jalikning ichki munosabatlari kolxozlar va sovxozlar uchun xarakterlidir. Ikkinchisi qishloq x jalik shirkatlarida k proq uchraydi. Bu x jaliklar tomonidan yuqorida keltirilgan ikki tipdagi x jalikning ichki munosabatlaridan foydalanish mulkchilikka b lgan muno- sabatlarning jamoa xarakterini, korxonani boshqarishning markaz- lashgan ttizilishini va ishlab chiqarishning q shma shakhni saqlab qolishni nazarda tutadi. Bunday sharoitlarda tashkiliy-ishlab chiqarish tuzilishini har qanday takomillashtirish, yirik qishloq x jalik korxonalari afzalliklaridan maksimal foydalanishga qaratil- gan b lishi kerak. X jalikda ishlab chiqarish b limlari va x jalik markazla- rining yer massivlarini joylashtirishda yerlarning bir qismini oiish, ularni qayta taqsimlash fondiga, qishloq ma'muriyati ix- tiyoriga, fermer x jaliklariga berish natijasida paydo b ladigan kamchiliklarni oqilona lchamlardagi x jalikning ichki b lim- 'arini tLizish, ularning chegaralarini, yangi x jalikning ichki ishlab chiqarish munosabatlarini t ri belgilash y li bilan tu- gatish zarur. Ishlab chiqarishning yuqori darajada ixtisoslashishi va yirik- lashishiga, yaxshi y lga q yilgan x jalik ichidagi aloqalarga, kuchli x jalik infratizimiga ega yirik qishloq x jalik korxonalari- da loyihalashning ziga xos xususiyatlari mavjud ishlab chiqarish markazlarini maksimal saqlab qolishi kerak. Tur un tashkiliy-x jalik tuzilishiga misol b lib "Kurashchi" jamoa x jaligi xizmat qilishi mumkin. Bu yirik SLit-sabzavotchilik x jaligi b Iib, nasldor qoramol- larni stirish va alla hamda kartoshkaning elita uru larini yetishtirish bilan ham shu ullanadi. X jalikning umumiy may- doni 5126 ga, shu jumladan, 4668 ga qishloq x jalik yerlari, bu- lardan haydalma yerlar — 3590, yaylovlar — 666, pichanzorlar— 379, daraxtzorlar — 33 ga. X jalikda 3768 bosh qoramol b lib, ulardan 1930 sigirlar, mollar t rtta fermada joylashgan. Yer tuzish loyihasi b yicha jamoa x jaligida ishlab chiqarish- ni tashkil etish va boshqarishning aralash tashkiliy-ishlab chiqarish tuzilishini saqlab qolish k zda tutiladi. X jalikda 5 hududiy ish- lab chiqarish b limlari (ishlab chiqarish uchastkalari) va 3 tarmoq scxi (mexanizatsiya, qurilish va yordamchi) faoliyat k rsatmoqda. Hamma chorvachilik turlari chorvachilik sexiga birlashtirilgan. 280 Se\ tarkibiga barcha fermalar va chorvachilik majmuaiari kuitil- gan. Ishlab chiqarish uchastkaiari mehnatni tashkil etishning brigada shakliga ega. Hammasi b lib 6 brigada bor, ulardan 3 traktor-dalachilik, I ochiq yerdagi sabzavotchilik.; i yopiq yerdagi (issiqxona kombinati) sabzavotchilik va 1 bo dorchilik brigadalaridir. Almashlab ekish massivlari aniq mehnat jamoalariga biriktirilgan. Ishlab chiqarishni bunday joylashtirish va tashkil etish k p aholi yashash joylari, shu jumladan, yetarlik darajada katta qish- loqlar mavjudligini, yer massivlarining katta lchamini, x jalik markazlaridan uzoqligini, yo"l tarmo ining uzunligini k rsatadi. K p yillik faoliyati davrida x jalikda ishlab chiqarish b iim- lari va x jalik markazlarini joylashtirishning oqilona tizimi tashkil topdi. Ilgari tuzilgan x jalikda yer tuzish loyihalarini joriy etish doimiy brigadalar, ishlab chiqarish uchastkalari (b limlari), al- mashlab ekish massivlari, almashlab ekish dalalarining shaklla- nishiga, chorvachilik fermalarining va boshqa ishlab chiqarish markazlarining ma'lum joylashishiga olib keldi. Ularning joylash- gan rni va lchamlari ishlab chiqarish zarurati va mavjud infra- tiziin bilan asoslanadi, shuning uchun tizimning butunligi har qanday buzish katta moliyaviy zararlar, yangi kapital harajatlar, hududning mavjud tashkil etilishini y qotish bilan bo liq b ladi. X jalikdagi ichki iqtisodiy munosabatlarning uchinchi tipi qishloq x jaiik uyushmalari va hissadorlik jamiyatlari uchun xarakterlidir. Ularda iqtisodiy va huquqiy mustaqil ishlab chiqa- rish b limlari sifatida fermer x jaliklari, ulaming birlashmalari, kichik qishloq x jalik korxonalari, shirkatlar va boshq. faoliyat k rsatishadi. Bu ishlab chiqarish b limlari bir-birlaridan yer maydoniari, mehnat va ishlab chiqarish resurslari, mexanizatsiya vositalari, ishlab chiqarishning ixtisoslashish va yiriklashish dara- jasi va boshqa ishlab chiqarish tavsiflari bilan sezilarli farq qiladi. Shuning uchun loyihalashda quyidagi asosiy talablarga rioya qilish kerak: — mavjud x jalik infratizimini maksimal saqlab qolish (foy- dalanish); — x jalik hududini ichki tashkil etishning mavjud elementla- rini, hududni tashkil etishning tabiatni muhofaza qilish va eroziyaga qarshi elementlarini, su orish va zax qochirish tarmoq- larini saqlab qolish va hisobga olish; 281 ctishiar natijasida unmg hududida 5 fermer x jaligi va i qishloq x jaiigi shirkati tu/jlgan. (21-jadval). Keyinchalik fermalararo zaro munosabatlarni jajnoa b iib tartibga solish, kooperatsiyaning samarali shakllarini joriy etish, balanslangan moddiy-texnika bazasini va jamoa foydalanadigan ij- timoiy infratizimni shakllantirish hamda boshqa iqtisodiy va ijti- moiy masalalarni yechish maqsadida ular uyushmaga birlashdiiar. bunda ular iqtisodiy va huquqiy mustaqilliklarini t la saqlab qoldilar. Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|