A21 Avezbayev S

(r 
\ m i 
Nazorat savotlari 
1. Ishlab chiqarish b limlari va x jalik rnarkazlarini joylashtirish 
b yicha ishlarning ma'nosi nima? 
2. Qishloq x jalik korxonasining tashkiliy ishlab chiqarish tuzil-
ishini tanlashda qanday hududiy sharoitlar hisobga olinadi? 
3. Qishloq x jalik markazlarining qanday turlari mavjud va ularni 
joylashtinshga qanday talablar q yiladi? 
4. X jalikning ichki b limlari lchamlariga qanday omillar tasir 
etadi? 
5. Chorvachilik fermalarini hududda joylashtinsh nimalarga 
bogliq? 
6. Ishlab chiqarish b limlari chegaralari qanday loyihalanadi? 
7. Ishlab chiqarish b limlari va x jalik markazlarining soni, 
lchamlari va joylashishi ishlab chiqarishning yillik harajatlari-
ga qanday ta'sir etadi? 
8. Loyihaning mazkur qismini iqtisodiy asoslash uchun qanday 
k rsatkichlardan foydalaniladi? 
9. Ishlab chiqarish vositalariga b lgan mulkchilikning har xil 
shakllaridagi qishloq x jalik korxonalarida ishlab chiqarish 
b limlari va x jalik markazlarini joylashtirishning xususiyatlari 
qanday? 
283 

---

XIII bob. 
X JALIKDA ICHKI ASOSIY (MAGISTRAL) Y LLARNI, 
MUHANDISLIK INSHOOTLARINI VA OBYEKTLARINI 
JOYLASHITRISH 
1. Loyihalashning vazifalari va mazmuni 
Qishloq x jaligi ishlab chiqarishining samaradorligiga trans-
port tarmo i. suv ta'minoti, elektr energiyasi. gazlashtirish, alo-
qa, ichimlik suvi ta'minoti sezilarli ta'sir korsatadi. Yer tuzish 
loyihasi mazkur qismining asosiy maqsadi ishlab chiqarishning 
texnologik jarayonlarini, mahsulotni tashish va qayta ishlashni 
ta'minlash uchun ishlab chiqarish va ijtimoiy tarkibning muhan-
dislik obyektlari va inshootlarini joyiashtirish hisoblanadi. 
Hududni muhandislik jihozlash qishloq x jalik mahsulotlarini 
ishlab chiqarish uchun yillik xarajatlarning kamayishini ta'min-
lashga qaratilgan. 
Loyihalashda quyidagilar joylashtiriladi: 
— x jalikdagi ichki magistral y llar va y l inshootlari; 
— meliorativ qurilish obyektlari (su orish va zax qochirish), 
magistral kanallar trassalari, suv olinadigan inshootlar, kollektorlar; 
— suv ta'minoti va suv chiqarish obyektlari, elektr uzatish, 
aloqa tizimlari, gaz va mahsulot tkazuvchi quvurlar va boshqa 
chiziqli muhandislik inshootlari; 
— rmon meliorativ va gidrotexnik umumx jalik ahamiyatiga 
ega eroziyaga qarshi obyektlar. 
Hududni muhandislik jihozlash loyihasi x jalikning asosiy 
ichki obyektlari joylashishini hisobga olishi kerak, ular hududni 
tashkil etish va tuzishga bevosita ta'sir k rsatadi, tuproq unum-
dorligini saqlash va oshirishga yordamlashadi, chorva mollarini 
boqish, qishloq x jalik mahsulotlarini yetishtirish, saqlash va qay-
ta ishlash texnologiyalarini takomillashtirish, muhandislik inshoot-
larini qurish va ulardan foydalanish xarajatlarini kamaytirish va 
landshaftlarni muhofaza qilish uchun sharoit yaratadi. 
Muhandislik inshootlari va obyektlarini joylashtirishda quyida-
gi talablar hisobga olinishi kerak. 
1. Yerlardan t la, oqilona va samarali foydalanish, ularni 
muhofazalash, hududni t ri tashkil etish uchun sharoit yaratish. 
Bu talabni bajarish uchun umumiy foydalanishdagi y lga ajratila-
digan yer polosasida chiziqli muhandislik inshoot'arini joylashtirish, 

---

bu maqsadlar uchun qirnmatbaho yerlarni ajratishni mimrnum-
ga iLisnirish kerak. Su orish va zax qochirish uchun uchastkalarni 
tanlashda hududning tabiiy xususiyatlarini va melioratsiyalangan 
yeriardan ibydalanish oqibatlarini hisobga olish kerak. '• 
2. Qurilishning rexnik talablariga qat'iy rioya qiigan holda, 
muhandisltk jihoziash obyektlarini qurishga minima! kapital hara-
jatlar sarflash. 
3. Muhandislik inshootlaridan foydalanish achun qilinadigan 
yilhk xarajatlarni minimumga tushirish. 
4, Qishloq x jalik mahsulotlarini yetishtirish, saqlash va qayla 
ishlash, chorva mollarini boqishning mavjud texnoiogiyaiarini. 
takomillashtirish va yangilarini joriy etish uchun sharoitlar 
yaratish. 
5. Mahsulotlarni ishiab chiqarish uchun mchnat va moddiy-
pul vositalari sarflarini kamaytirish. 
Muhandishk obyektlari va inshootlarini joylashiirish loyiiiasini 
tazishdan oldin melioratsiya,
SLIV
x jaligi va y l qurilishi, clcktr 
taYninoti va aloqa tarmoqlarini joylashtirish b yicha ehizmalar va 
ioyihaiar chuqur rganiladi. Aytish kerakki, hozirgi sharoitda 
qishloq x jaiik ishlab chiqarishini muhandislik ta'minlash tar-
mo i tarkib topgan, shuning uchun asosiy e'tiborni mavjud 
obycktlarning ishiash samaradorligini rganish va tahlil qilishga, 
kamchiiiklarni tuzatish va foydalanishdagi halokatlarni tugatishga. 
foydalanishni yaxshilash b yicha tavsiyalar ishlab chiqishga 
qaratish kerak. 
Qishloq x jalik korxonalari hLidudlarida muhandislik jixozlash 
obyektlarini loyihalash, odatda, mavJLid muhandislik tarmoqlarini 
va kommunikatsiyalarni qayta qurish, joylashtirish, doimiy faoliyat 
k rsalayotganlari, jumladan qayta qurilganlari bilan bo lanishi 
kerak b lgan sifat jihatdan yangilarini loyihalashni nazarda tutadi. 
X jalikda ichki yer tuzishda asosiy e'tibor x jalikdagi ichki y ! 
tarmo ini joylashtirish masalalariga qaratilishi kerak, ;,aba.u, 
boshqa muhandislik inshootlari ularga ajratiladigan yer polosalari-
da yoki umumiy foydalanishdagi y llar yonida joylashtiriladi.