A21 Avezbayev S

Magistra! y llar tarmo ini joylashtirish loyihasini tuzjsh tartibi. 
Magistral y llami loyihalash asosiy yuk aylanadigan joylar 
aniqlangandan keyin bajariladi, ular sifatida x jalik va ishlab 
ehiqarish markazlari, almashlab ekish massivlari, daraxtzoriar. 
yem-xashak olinadigan yer turlari, tashqi yuklash —- yuk tushirish 
joylan, ma'muriy markazlar xizmat qiladi 
Loyihani tuzish quyidagi tartibda bajariladi: 
— mavjud y l tarmoqlarini tekshirish rnateriallari rganuadi; 
— transport aloqalari, y llar y nalishlari va joyiashishi chiz-
maiari tuziladi; 
— y llarning kelajakdagi yuk ti izligi aniqlanadi, y ltar 
toifalari va guruhlari belgilanadi; 
— y llar rni (trassalari), yo"! inshootlari quriladigan ioylar, 
loyihaviy yechimlarni ishlash bilan joylashtiriladi; 
— magistral y llar tarmo ini joylashtirish asoslanadi va tad-
birlarning iqtisodiy samaradorligi aniqlanadi. 
Mavjud y l tarmo ini rganish. eski y Hurni qayta qurish 
hisobiga yangi qurilish uchun xarajatlarni qisqartirish maqsadida 
tkaziladi. Y l izlanishlari yoki hududda tkaziladigun yer 
tuzish izlanishlari materiallaridan tbydalaniladi. Bunda y l va y ! 
inshootlarining texnik tavsitlari (y l toifalari va guruhlari, ajrali-
ladigan yer polosasi, yer k tarmasi va yurish qismi kengiigi, 
uzunligi, y l inshootlanning mavjudligi va turlari). ularning sifati 
ahvoli, qayta qurish imkoniyati, zarur tadbirlar r yxati, mahalliy 
qurilish materiallarining mavjudligi aniqlanadi. 
Magistrai y l tarmo ining y nalishini yuk aylanadigan joy-
larning joylashishi belgilaydi, ular orasida yuk va y lovchilarni 
tashish amalga oshiriladi. Yuk paydo b ladigan (ulardan yuklar 
olib ketiladi) va yuk talab etiladigan (ularga yuklar olib kelinadi) 
yuk aylanish joylari ajratiladi. K pchilik hollarda bir joyning zi, 
ularning ikkitasi sifatida ham namayon b ladi. Kelajakda yuk 
aylanish joylarining rnini aniqlash uchun boshlan ich ma'hunot 
sifatida tuman yer tuzish chizmalaridan, qishloq x jalik kor-
xonasining va yuklarni tashishning kelajakdagi rivojlanish rejalari-
dan foydalaniladi. 
Yuk aylanadigan joylar ahamiyatiga qarab uch guruhga 
b linadi. Birinchi guruhga —• ma'muriy va ijtimoiy-madaniy 
markazlar, temir y l bekatlari, aeroportlar va pristanlar, x jalik-
lararo korxonalar, majmtialar va bazalar kiradi; ikkinchiga — bi-
rinchi guruhga kiruvchi joylar bilan transport aloqalarini amalga 

---

---

---

---

---

ladigan va zaxi qochirilgan yerlar, daraxtzorlar, yuqori unumdor 
luproqlarga ega yerlar) loyihalanayotgan y llarning tuproq k tar-
inasi kengligini I—Q toifadagi y llar uchun 8 metrgacha, II— 0 
loiladagi y Har uchun 7 metrgacha va III—Q toifadagi y llar 
uchun esa 5,5 metrgacha qisqartirish tavsiya etiladi. 
Magistral y llardan k proq darajada boshqa qishloq x jalik 
korxonalarining tranzit yukiarini tashish uchun foydalanilganda, 
ular yuqoriroq toifadagi yoilar qatoriga tkazilishi mumkin. 
Asosiy y llar rnini (trassasini) va y l inshootlarini joy-
lashtirish. Loyihalashda rnavjud y ilarning joylashishi, yerning 
relefi, gidrografiyasi, tuproq qatlamlari va boshqa hududning tabi-
iy xususiyatlari hisobga olinadi. 
Y lning mini (trassasini) eng qisqa y nalish, ya'ni t ri 
chiziq b ylab belgilash kerak. Balandlik va konturlik t siqlar 
y llarning t ri y nalishlariga salbiy ta'sir etadi. Y lning joy-
lashishini hamma vaqt ham tabiiy t siqlarni hisobga olishga 
bo lash mumkin emas. sababi, bu uning egri-bugri b lib, uzayib 
ketishiga olib keladi. Y llar, soylar va chuqurliklarni eng tor joy-
lardan kesib tishi kerak. Y lning nishabligi 9%, tirkamali av-
tomashinalar uchun e s a . 7 % dan oshmasligi kerak. Optimal 
nishablik 4% gacha. 
Y lning rnini iloji boricha yom ir suvlari oqishini ajratib 
turuvchi balandliklar, ishlab chiqarish boiimlari, dalalar va x ja-
lik uchastkalari chegaralari, ihota daraxtlari polosalari bilan 
bo lash kerak. Mavjud y llar bilan ular t ri yoki shunga yaqin 
burchakli kesishishi kerak. 
Y llarning rnini loyihalashda qirqib olingan unumdor hay-
dalma qatlamni qishloq x jaligida foydalanishga qaytarish y li 
bilan y lning yonidagi uchastkalarni rekultivatsiyalash nazarda 
tutiladi. 
Y o i inshootlari — k priklar, quvurlar, kechib tiladigan joy-
lar, lotoklar, y o i yoqasidagi k Uar — yoining rnini belgilash 
bilan bir vaqtda loyihalanadi. Kapitai tipdagi k priklar va 
quvurlar (temir-belon, tosb, beton) avtomobil, traktor va qishloq 
x jalik mashinalarining tishini ishonchli ta'minlashi kerak. 
Quvurlar kichikroq suv sarfini tkazish uchun (Is 6— 10m
! 
gacha), asosan, mavsumiy haiakatdagi soylar va jarliklarda, stan-
dart diametrlarda (0,5; 0,75; 1,0; 1,25; 1,5 va 2 m), tkaziladigan 
suvning hajmiga bo liq hoida rnatiladi. Quvurlar kichik 
k priklarga nisbatan arzon va foydalanishga quiay. 
29.? 

---

(v priklar har xil lchamlarda loyihalanadi: kichik — u/unligi 
.5 metrgacha, rta — 25—100 va katta — 100 m uzun. Ustunlar 
orasi 2—3 m b lgan kichik k priklar hisob-kitoblarsiz loyihalanishi 
\;\ qurilishi mumkin. Magistral y Ilar uchun k priklar eni ( tish 
qismi kengligi) 6—7 m b lishi, kichik k priklar uchun esa, ulardan 
ke-ng qishloq x jalik mashinalarining tishi nazarda tutilmasa — 
4,5 m b lishi kerak. Magistral y llar uchun k priklarning 
hisoblangan o irlik k tarishi quyidagidek: avtomobillar uchun 8— 
!0 1, zanjirli texnika uchun 30—60 t. 
Y llaming rnini va y ! inshootlarini joylashtirishda ular-
ning joylashadigan rni t risidagi rnasala yecliiladi, aniq hisob-
kitoblar esa y lni qurishning ishchi loyihasini ishlash jarayonida 
i''ajariladi.