Nazariy fizika kursi

SU
e
=
(10.14)
a
Bu yerda energiyaning o'zgarishi o‘tkazgichlar potensialining o'zgarishi 
bilan aniqlanadi.
(10.13) va (10.14) ifodalarga asosan energiyadan biror o‘tkazgich- 
ning zaryadi bo‘yicha olingan hosila, shu o'tkazgiclming potensialiga 
teng bo'ladi, shu vaqtda potensial bo'yicha hosila o'tkazgiclming zarya- 
dini beradi, y a’ni
dUE 
dUE
-X
--- =
Va,
-S--- = ea- 
(10.15)

ифа
^ ‘tkazgichlarning zaryadi va potensiali orasidagi chiziqli bog‘lanish
(10.10) ni inobatga olsak
d2UE 
deb
=
Cba,
(10.16)
dtpadifih 
d
= С Г \  
(10.17)
d2UE 
= ^ P b
= c -1
deadeb 
dea 
ba
213

---

Cab = Cba, 
C;b'
= С ,"1, 
CabC ^
=
Sab,
Sab
Kroneker belgisi.
Yuqoridagilarga asosan o'tkazgichlarning energiyasini potensiallar- 
ning yoki zaryadlarning kvadratik shaklida yozamiz:
Ue — 
2
 У''. Cab 
b
=
2
Л ^a(
l eaeb-
(Ю.18)
a,b 
a,b
Bu kvadratik shakllar boshlang‘ich ifoda (10.6) kabi aniq musbat 
bo'lishi kerak. Bu shartdan 
Саь
m atritsaning dioganal elementlar uchun
Caa >
0, 
C " 1 > 0 
(10.19)
tengsizliklar o'rinli bo'lishi kelib chiqadi.
Shu bilan birga nodioganal elementlar uchun
Cab
< 0 , 
а ф b
(10.20)
shart o'rinli bo'ladi. Bu holatni tushunish uchun ikkita o'tkazgichdan 
iborat bo'lgan sistemani ko'ramiz. Ulardan birinchisi yerga ulangan 
bo'lsin 
(ipi
= 0). 
U holda potensiali noldan farqli bo'lgan ikkinchi 
o'tkazgich birinchida induksiyalangan zaryad (ej =
С 
12
^
2
)
hosil qi­
ladi. M a’lumki, induksiyalangan zaryadning ishorasi induksiyalovchi 
maydonni hosil qiluvchi zaryadning ishorasiga teskari bo'ladi. Shunday 
qilib, ikkita o'tkazgich misolida (10.20) shart to 'g 'ri ekanligini ko'rsat- 
dik.
Yuqorida ko'rib chiqilgan holat asosida o'tkazgichlar energiyasini 
quyidagicha talqin qilish mumkin. Bulling uchun (10.18) ni ikki qismga 
ajratib yozamiz: